Η άγνοια κοστίζει ακριβά στην τσέπη!

Οι διαχρονικές χρηματοπιστωτικές κρίσεις, αλλά ιδιαίτερα η μοναδική σε ένταση, διάρκεια και επιπτώσεις κρίση του 2007, ανέδειξαν την αναγκαιότητα κατανόησης ενός πολύπλοκου παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, η άγνοια του οποίου μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτες ζημίες σε νοικοκυριά, επιχειρήσεις και κράτη.

Ως απάντηση σε αυτές τις διαμορφωθείσες μετά την κρίση δυσμενείς οικονομικές και κοινωνικές πραγματικότητες, διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΟΟΣΑ, κυβερνήσεις κρατών (π.χ. Ηνωμένου Βασιλείου, Αυστραλίας, ΗΠΑ, Ιαπωνίας, Καναδά), επιστημονικές ή θεσμικές οργανώσεις (π.χ. American Finance Association, CFA, FINRA, NCEE), ιδιωτικοί χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί (HSBC, Interamerican) αλλά και μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί (Jump$tart Coalition) έχουν αναλάβει δράσεις για την προώθηση της χρηματοοικονομικής γνώσης.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου οι δράσεις είναι πολύπλευρες, το Γραφείο του Καταναλωτή για τη Χρηματοοικονομική Προστασία (The Consumer Financial Protection Bureau), εκτός των άλλων δραστηριοτήτων, βοηθάει τους καταναλωτές να αποκτήσουν χρηματοοικονομική ικανότητα, μέσω εξειδικευμένων προγραμμάτων γνώσης.

Σε μια πρόσφατη μελέτη του Γραφείου με τίτλο «Financial Wellbeing: The Goal of Financial Education» (2015) εξετάσθηκαν 59 καταναλωτές/επενδυτές και 30 επαγγελματίες του χώρου των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, με σκοπό τον ορισμό της χρηματοοικονομικής ευημερίας (financial wellbeing) και τους προσδιοριστικούς παράγοντες που τη διαμορφώνουν.

Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την έρευνα ήταν εξαιρετικού ενδιαφέροντος και θα εστιάσουμε την προσοχή μας σε μερικά από αυτά.

Πρώτον: Η ανάλυση των συνεντεύξεων από ειδικούς κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η χρηματοοικονομική ευημερία ορίζεται σαν μία κατάσταση στην οποία ένα άτομο μπορεί να εκπληρώσει πλήρως τις τρέχουσες αλλά και τις υπό εξέλιξη χρηματοοικονομικές του υποχρεώσεις, να αισθάνεται σιγουριά για το χρηματοοικονομικό του μέλλον και να μπορεί να κάνει επιλογές που του επιτρέπουν να απολαύσει τη ζωή του.

Δεύτερον: Η χρηματοοικονομική ευημερία έχει τέσσερα κεντρικού ενδιαφέροντος στοιχεία που προκύπτουν από όλους τους δυνατούς συνδυασμούς της χρηματοοικονομικής ελευθερίας (financial freedom) και της χρηματοοικονομικής ασφάλειας (financial security) για το παρόν και το μέλλον.

Αν θέλαμε σχηματικά να αναπαραστήσουμε τα τέσσερα στοιχεία που πηγάζουν από αυτές τις δύο παραμέτρους, δημιουργείται η παρακάτω μήτρα:

Τα τέσσερα στοιχεία της χρηματοοικονομικής ευημερίας

Η κοινωνική και οικονομική κατάσταση μίας χώρας σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή επηρεάζει σαφέστατα τη χρηματοοικονομική ευημερία των πολιτών. Το παράδειγμα της χώρας μας είναι χαρακτηριστικό. Η πολύχρονη κρίση έχει οδηγήσει μεγάλο τμήμα των πολιτών σε αδυναμία, κόπωση, με ιδιαίτερα αρνητικά συναισθήματα τόσο για το παρόν όσο και για το μέλλον.

Άλλοι παράγοντες που φαίνεται να επηρεάζουν τη χρηματοοικονομική ευημερία των πολιτών είναι ο προσωπικός και ο οικογενειακός πλούτος, οι διασυνδέσεις, η πρόσβαση στην εκπαίδευση αλλά και η γεωγραφική τοποθεσία.

Όμως μια σειρά από άλλους παράγοντες είναι ελεγχόμενοι ή μπορούν να ελεγχθούν. Ο υπερδανεισμός, η αποταμίευση, η ασφάλιση για έκτακτα και αναπάντεχα γεγονότα, ο περιορισμός της κατανάλωσης ιδιαίτερα επιβλαβών συνηθειών όπως το κάπνισμα μπορούν, δεδομένων των μη ελεγχόμενων κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών, να βελτιστοποιήσουν την κατάσταση των πολιτών.

Επίλογος

Τα καταναλωτικά πρότυπα, η υπερχρέωση, η έλλειψη αποταμιευτικής, ασφαλιστικής και συνταξιοδοτικής συνείδησης σε συνδυασμό με συμπεριφορικά σφάλματα όπως η άγνοια, η μυωπία, η μόδα, η συμπεριφορά της αγέλης, η υπερβολική εμπιστοσύνη, η νοητική λογιστική και η γνωστική ασυμφωνία αποτελούν έναν εκρηκτικό συνδυασμό που επηρεάζει την ποιότητα ζωής των πολιτών σε ολόκληρο τον κόσμο και υποθηκεύει σίγουρα το μέλλον τους.

Ως εκ τούτου οι πολίτες, στο πλαίσιο της ατομικής ευθύνης, θα πρέπει να κατανοήσουν το περίπλοκο οικονομικό περιβάλλον στο οποίο λαμβάνουν αποφάσεις μέσω της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης (financial education) και στη συνέχεια να αναπτύξουν εκείνες τις δεξιότητες (financial capabilities) που θα βελτιώσουν την προσωπική και οικογενειακή τους κατάσταση, δεδομένων των αντικειμενικών περιορισμών που υπόκεινται, για μια αέναη ατομική και οικογενειακή χρηματοοικονομική ευημερία (financial wellbeing).

*Ο Νικόλαος Δ. Φίλιππας είναι Πρόεδρος και Ιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού (Financial Literacy Institute), καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου του Πειραιά.