Χρειαζόμαστε όραμα και επιχειρηματικότητα

«Μόνον ένας άνεμος επιχειρηματικής προσέγγισης της πραγματικότητας μπορεί να δώσει ελπίδες σε νέους ανθρώπους, τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Γηραιά Ήπειρο. Και τούτο διότι κοινωνίες που γηράσκουν και έχουν υψηλά δημόσια και ιδιωτικά χρέη δεν μπορούν σήμερα να επενδύσουν στην επέκταση του Δημοσίου, όπως στο παρελθόν. Ένα Δημόσιο, εξάλλου, που στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) καλύπτει κατά μέσον όρο το 51% του ΑΕΠ της», μας λέει ο διάσημος Γάλλος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας Πασκάλ Σαλέν.

Φέρνει έτσι στο προσκήνιο το θέμα της επιχειρηματικότητας, που είναι ιδιαιτέρως επίκαιρο σε ολόκληρη την Ευρώπη αλλά παρεξηγημένο στην Ελλάδα.

Το να περιμένει κανείς από αυτοαποκαλούμενους μαρξιστές και μαρξίζοντες να γνωρίζουν τι μπορεί να σημαίνει η επιχειρηματικότητα, είναι μάταιος κόπος. Οι άνθρωποι δεν έχουν διαβάσει τι έγραψε ο Κάρολος για το επιχειρείν και τους επιχειρηματίες -αλλά, ακόμα και αν αυτό είχε συμβεί, δεν έχουν κανέναν λόγο να προβάλλουν παρόμοιες απόψεις. Ο Κάρολος Μαρξ θαύμαζε τους ανθρώπους που μπορούσαν να δημιουργήσουν πλούτο και είναι πολύ πιθανό να έχει εμπνευσθεί το όλο έργο του από τον θαυμασμό αυτόν, με την προσθήκη εγγελιανής διαλεκτικής.

Πέρα, όμως, από τον Κ. Μαρξ, οι οικονομολόγοι που ασχολήθηκαν με τον ρόλο του επιχειρείν ως εργαλείου οικονομικής ανόδου και κοινωνικής ανελίξεως δεν είναι πολλοί. Κατά κανόνα δε, όσοι ασχολήθηκαν με το θέμα, το έπραξαν από μαρξιστικής σκοπιάς, γεγονός που σκοπίμως συνταυτίζει το επιχειρείν με τον καπιταλισμό -που είναι, ωστόσο, λάθος προσέγγιση.

Ίσως, από την άποψη αυτή, οι πιο εύστοχες τοποθετήσεις για το επιχειρείν και τον ρόλο του να είναι αυτές του Γιόζεφ Σουμπέτερ, του Καρλ Μένγκερ και του Λούντβιχ φον Μίζες -όλοι τους λίγο έως πολύ μέλη της Αυστριακής Σχολής οικονομικής σκέψεως, η οποία ενδεχομένως είναι και η μόνη που σήμερα επαληθεύεται σε μεγάλο βαθμό από τις παγκόσμιες εξελίξεις και τη βαθύτερη υφή τους.

Τούτων λεχθέντων, στην Ελλάδα της μαζικής ανεργίας των νέων, της εκπαιδευτικής εξαθλιώσεως και της πνευματικής ακινησίας, θεωρούμε απαράδεκτο η επιχειρηματικότητα να μην αποτελεί κυρίαρχο όραμα της ευρωπαϊκής αντιπολιτεύσεως και ιδιαίτερα του φιλελεύθερου τμήματός της.

Είναι απλός σαδισμός δήθεν φιλελεύθεροι πολιτικοί να υπόσχονται ακόμα θέσεις στο Δημόσιο, όταν το τελευταίο αδυνατεί να αγοράσει χαρτί για τα φωτοτυπικά του μηχανήματα! Την ώρα που χιλιάδες ταλαντούχοι νέοι ρίχνουν μαύρη πέτρα πίσω τους, η μη αναγωγή του οράματος της επιχειρούσας κοινωνίας σε βασικό όπλο μίας συνολικής μεταρρυθμίσεως στην Ελλάδα δεν είναι απλό λάθος ή παράλειψη αλλά κάτι πολύ χειρότερο. Πρόκειται για πνευματική διαστροφή.

Πριν από αρκετά χρόνια, είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω στην Αθήνα με τον νομπελίστα της Ειρήνης για το 2006, Μουχάμαντ Γιουνούς, τον εφευρέτη των μικροπιστώσεων. Μεταφέρω τα λόγια του, που δεν ξεχνιούνται όταν κάποιος θέλει να καταλάβει την πραγματικότητα: «Οι φτωχοί δεν είναι υπεύθυνοι για τη φτώχεια τους. Δεν είναι ούτε τεμπέληδες, ούτε ανίκανοι. Είναι όμως θύματα της κοινωνίας και της πολιτικής που τους θέλει φτωχούς και τους συντηρεί στη φτώχεια. Αν όμως προσέφερε στον καθένα την ευκαιρία να γίνει επιχειρηματίας, ένα ολόκληρο πολιτικο-κοινωνικό σκηνικό θα άλλαζε.

Πέρα από κάθε ντετερμινισμό, δεν γεννιέται κανείς επιχειρηματίας. Γίνεται. Ωστόσο, αυτό μπορεί να συμβεί μόνον αν το σύστημα μέσα στο οποίο εξελίσσονται οι άνθρωποι τους το επιτρέπει. Το πραγματικό επιχειρείν, που απέχει πολύ από το να είναι μία απλή συσσώρευση πλούτου, είναι πριν απ’ όλα φιλοσοφική επιλογή».

Ναι, αυτά τόνιζε ένας άνθρωπος από το Μπαγκλαντές, που δικαίως μπορεί να υπερηφανεύεται ότι με το σύστημά του έβγαλε από τη μιζέρια περισσότερα από 200.000 άτομα, κυρίως δε γυναίκες. Ο κόσμος αυτός ξέφυγε από τη μέγγενη της φτώχειας και του εθισμού σε αυτήν, γιατί είχε τη θέληση και τη δίψα να επιχειρήσει. Είχε το θάρρος και το όραμα να αναλάβει κινδύνους και να μην περιμένει κάποιους «μάγους» και «σωτήρες» να του βρουν μία θέση στο Δημόσιο και να τον συντηρούν με δανεικό χρήμα.

«Επιχειρηματίας», έγραψε πριν από 300 χρόνια ο Ριχάρδος Καντιγιόν (1686-1739), Γάλλος οικονομολόγος που έζησε στην Ιρλανδία, «δεν είναι μόνον αυτός που δημιουργεί και εμπορεύεται αγαθά. Είναι επίσης και ο άνθρωπος που ανοίγει δρόμους στις ιδέες και τις πρωτοβουλίες, που ανανεώνει διαδικασίες και που τελικά αρνείται να υποτάξει το πνεύμα του στη συνήθεια».

Κάποια χρόνια αργότερα, ο Ιωάννης-Βαπτιστής Σέι, επίσης Γάλλος οικονομολόγος, εμπνευσμένος από τη θεωρία του Καντιγιόν, στο περίφημο Δοκίμιο για τη Φύση του Εμπόρου, έγραφε ότι: «Επιχειρηματίας είναι κάθε άνθρωπος που αφήνει ελεύθερο χώρο στην περιέργειά του». Όμως, απελευθερωμένη περιέργεια σημαίνει συνολική άρνηση της ακινησίας, της αστάθειας και του φόβου που καλλιεργούν οι «μάστορες της εξουσίας».

Η επιχειρηματικότητα, λοιπόν, είναι όραμα. Και οι δήθεν πραγματιστές και ρεαλιστές που χαμογελούν ειρωνικά όταν ακούν τη λέξη, άλλα έχουν κατά νου -και σίγουρα όχι πολύ καλά για την ανάπτυξη μίας οικονομίας και την πρόοδο μίας κοινωνίας. Ας το έχουν αυτό υπόψη τους κάποιοι όψιμοι «μεταρρυθμιστές».