Μεταρρυθμίσεις για... γέλια στην Ελλάδα της κρίσης

Το 2016, λεξικό της Οξφόρδης όρισε ως λέξη της χρονιάς τη «μετα-αλήθεια» (post-truth), ως «ουσιαστικό που αναφέρεται σε συνθήκες υπό τις οποίες τα αντικειμενικά γεγονότα έχουν μικρότερη επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης από τις επικλήσεις προς το θυμικό και προς τις προσωπικές απόψεις».

Η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες που έχει μεγάλη συμβολή στην καθιέρωση του φαινομένου, που ονοματίστηκε πια διεθνώς. Υπάρχει και μία άλλη λέξη που θα έπρεπε να εφεύρουμε, αν και δεν πιστεύω ότι δεν θα υιοθετηθεί από καμία άλλη σοβαρή χώρα και αυτή είναι η μετα-ρρύθμιση (πληθ. μετα-ρρυθμίσεις).

Πρόκειται για «ρυθμίσεις που περιλαμβάνονται σε μνημόνια συνεννόησης, οι οποίες έχουν μικρή σχέση με πραγματικές μεταρρυθμίσεις αλλά επιδιώκουν είτε την αποφυγή ουσιαστικών αλλαγών, είτε την υποκατάστασή τους με άλλες».

Μεταρρυθμίσεις αγνώστου πατρός

Πολλά από όσα προβλέπονται στα κείμενα των μνημονίων έχουν αμφίβολο εισηγητή. Για πολλές δεκαετίες στην Ελλάδα δρούσαν πονηρές συντεχνίες και ομάδες συμφερόντων, οι οποίες είχαν συνηθίσει να «περνούν» νόμους (συνήθως με τροπολογίες σε άσχετα νομοσχέδια) υπέρ των συμφερόντων τους, με πρόθυμους συνεργάτες κυβερνητικούς (και όχι μόνο) βουλευτές. Επειδή οι Έλληνες φημίζονται για την προσαρμοστικότητά τους (που είναι ένα από τα βασικά συστατικά επιτυχίας τους, όταν μεταναστεύουν σε άλλες χώρες), μετά το 1ο μνημόνιο γρήγορα κατάλαβαν ότι κάτω από καθεστώς επιτροπείας δεν θα μπορούσαν να συνεχίσουν με τον ίδιο τρόπο.

Όλα τα νομοσχέδια εγκρίνονται από τους ξένους και μετά ψηφίζονται από τη Βουλή. Μάλιστα η μετάφραση από τα ελληνικά στα αγγλικά (και ανάποδα) μας έχει κληρονομήσει και ακατάληπτες παραγράφους σε διάφορους νόμους. Μία επιτυχημένη μετάλλαξη της πρακτικής τους ήταν να παρουσιάζουν σαν αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, παλιές επιδιώξεις. Άλλωστε η διαδικασία σύνταξης των μνημονίων ούτε διαφανής είναι, ούτε και η πλέον δημοκρατική, όταν ψηφίζονται κατεπειγόντως αδιάβαστα.

Κάπως έτσι προέκυψαν δεκάδες μνημονιακές μετα-ρρυθμίσεις που είναι εγχώριας έμπνευσης και είτε γράφονται για να δείχνουμε ότι κάνουμε μεταρρυθμίσεις είτε αφορούν συντεχνιακά αιτήματα. Θα προσπαθήσω παρακάτω να δώσω ενδεικτικά δύο παραδείγματα μετα-ρρυθμίσεων από τον φορολογικό τομέα.

Αντικειμενικές αξίες ακινήτων - Οι νεκροί δεν έχουν πυρετό

Το 3ο μνημόνιο υπογράφτηκε πέρυσι χωρίς να προλάβει να το διαβάσει κανένας Ελληνας βουλευτής, γιατί χωρίς τη γρήγορη αντιστροφή του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος, η χώρα ήταν έτοιμη να πηδήξει από την Ακρόπολη. Ανάμεσα σε πολλά, προβλέπει ότι «οι αντικειμενικές αξίες των ακινήτων θα αντικατασταθούν από ένα νέο σύστημα προσδιορισμού της αξίας, με βάση τις εμπορικές τιμές». Το ΥΠΟΙΚ συνέστησε επιτροπή, η οποία ένα χρόνο μετά σήκωσε τα χέρια ψηλά.

Το εγχείρημα όμως ήταν καταδικασμένο σε αποτυχία εξαρχής, για αυτό και ήταν προτιμότερο να παραμείνουν οι αντικειμενικές τιμές των ακινήτων, παρά το γεγονός της απόστασής τους από την πραγματικότητα. Άλλωστε η μείωση των αντικειμενικών με δεδομένο το επιδιωκόμενο εισπρακτικό αποτέλεσμα του ΕΝΦΙΑ, θα οδηγούσε σε αύξηση των φορολογικών συντελεστών. Η Επιτροπή βρήκε ελάχιστες συναλλαγές και όχι πάντα αντιπροσωπευτικές.

Μία κανονική αγορά προϋποθέτει: πρόθυμους πωλητές και πρόθυμους αγοραστές, ένα λογικό χρόνο διαδικασίας αγοραπωλησίας των συναλλαγών και συνήθεις συναλλακτικές κινήσεις, όπου κάθε πλευρά ενεργεί με γνώση, σύνεση και χωρίς πίεση. Καμία από τις προϋποθέσεις δεν τηρείται σήμερα, όταν απελπισμένοι πωλητές απευθύνονται σε ελάχιστους αγοραστές που είναι διατεθειμένοι να αγοράσουν σε αποδόσεις τριτοκοσμικών χωρών. Στην ουσία, δεν υπάρχει αγορά, για να βρεθούν οι σωστές εμπορικές αξίες των ακινήτων.

Η επιτροπή προσπάθησε να κάνει καρδιογράφημα σε νεκρό. Πιστεύω ότι η μνημονιακή υποχρέωση της αναπροσαρμογής των αντικειμενικών προέκυψε ως εξής: κάποιοι Ελληνες «διαπραγματευτές» είπαν στους τροϊκανούς ότι είναι άδικο να φορολογούνται οι Ελληνες σε πλασματικές αξίες προ κρίσης. Οι ξένοι συμφώνησαν λέγοντας «ωραία, αφού είναι έτσι, φτιάξτε τες». Έτσι περιελήφθη στο μνημόνιο μία μετα-ρρύθμιση που ήταν αδύνατον να υλοποιηθεί, που έχει μόνο πολιτικό αντίκρισμα (και μάλιστα κούφιο).

Σύνδεση ταμειακών με TAXIS: ένας σύγχρονος νεοελληνικός φορολογικός μύθος

Όταν οι ξένοι τεχνοκράτες κατέφθασαν στη χώρα, έμοιαζαν σαν εξερευνητές που ανακάλυψαν κάποιους ιθαγενείς σε έναν ξεχασμένο χρόνο. Είχα μία συνομιλία με έναν Γερμανό, στον οποίο είχε παραχωρηθεί και μόνιμο γραφείο στο ΥΠΟΙΚ και μου ανέφερε τα εξής: «Ζήτησα να δω μία εφορία και με πήγαν στη ΔΟΥ Ψυχικού. Εκεί είδα κάτι μηχανές που τρυπούσαν τιμολόγια και μου είπαν ότι αυτό ονομάζεται θεώρηση και είναι υποχρεωτικό.

Ρώτησα τι γίνεται αν κάποιος δεν θεωρήσει και μου είπαν ότι βάζουν πρόστιμο οι ελεγκτές. Πήγα στο γραφείο τους και μου επιβεβαίωσαν τις ποινές, αλλά είπαν ότι συνήθως δεν εισπράττονται.

Με έστειλαν στο δικαστικό τμήμα, οι οποίοι είπαν ότι ο ρόλος τους δεν είναι η είσπραξη αλλά οι νομικές διαδικασίες, που όμως διαρκούν πολλά χρόνια. Έτσι ξαναγύρισα στο τμήμα θεωρήσεων, όπου τρύπησα για σουβενίρ ένα λευκό χαρτί Α4. Πριν φύγω, ένας υπάλληλος με φώναξε, μου πήρε το τρυπημένο χαρτί και έγραψε «ΑΚΥΡΟΝ» και έβαλε μία σφραγίδα με την υπογραφή του».

Αντιλαμβάνεται εύκολα κάποιος γιατί οι ξένοι ζήτησαν την άμεση κατάργηση του ΚΒΣ στο 1ο μνημόνιο και όταν τους κοροϊδέψαμε με τη μετα-ρύθμιση του ΚΦΑΣ, στο 2ο μνημόνιο ζήτησαν πρόσθετες αλλαγές που κατέληξαν στην υιοθέτηση νέων Ελληνικών Λογιστικών Προτύπων.

Γνωρίζω ότι οι ξένοι τεχνοκράτες ήταν εξαρχής αντίθετοι με τη σύνδεση των ταμειακών με το Taxis. Οι τεχνικές λεπτομέρειες αυτής της ανόητης ιδέας είχαν ψηφιστεί πριν το 1ο μνημόνιο. Από τότε, με παράλληλη νομοθεσία και μέσω υπουργικών αποφάσεων και εγκυκλίων, γίνεται η προσπάθεια μιας μετα-ρρύθμισης που θα καταλήξει σε ένα φιάσκο, βυθίζοντας την οικονομία λίγο παρακάτω. Πολλαπλασιάστε ένα ποσό αναβάθμισης με εκατοντάδες χιλιάδες φορολογικούς μηχανισμούς, προσθέστε πωλήσεις ταμειακών μηχανών που κοστίζουν 200 ευρώ αλλά στην Ελλάδα πωλούνται 600 λόγω ειδικών εθνικών προδιαγραφών, προσθέστε χιλιάδες αναβαθμίσεις συστημάτων για να συνδεθούν με το Τaxis και φανταστείτε τα ποσά των υποχρεωτικών συντηρήσεων των συστημάτων.

Αν ποτέ επιτευχθεί η σύνδεση, όπως και αν εφαρμοστεί (online, off-line ή όπως αλλιώς), δεν θα έχει καμία απολύτως επίπτωση στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Αντιθέτως θα έχει προσθέσει ένα ακόμα βάρος στην πολύπαθη επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα. Θα έχουμε αναλώσει πολύτιμους πόρους σε μία λάθος κατεύθυνση και το φορολογικό μας σύστημα θα είναι πιθανά χειρότερο και από το σημερινό.

Η κρίση είναι παρελθόν - Καλώς ήρθατε στη νέα πραγματικότητα

Οι κρίσεις χωρών διαρκούν συνήθως λίγα χρόνια. Αυτό που ζούμε δεν είναι πλέον μια παράταση της κρίσης αλλά το μέλλον που ήρθε σαν μια νέα πραγματικότητα. Μετά από 7 χρόνια στο καθαρτήριο των μνημονίων, η χώρα έχει περιπέσει σε μία ειδική κατηγορία, μόνη της πλέον ανάμεσα στις 28 της ΕΕ.

Για την Ελλάδα, μονιμοποιείται ένα ειδικό καθεστώς ασύμβατης χώρας, που βρίσκεται σε καραντίνα και σε υστέρηση από τις υπόλοιπες, υφιστάμενη ειδική μεταχείριση. Θα χρειαστούν πραγματικές μεταρρυθμιστικές τομές (και όχι μετα-ρρυθμίσεις) από μία γενναία πολιτική ηγεσία και μια μεγάλη συναίνεση κομματικών και κοινωνικών δυνάμεων (που ποτέ δεν καταφέραμε να πετύχουμε), ώστε να ξεφύγουμε από το επίπεδο που βρεθήκαμε, πριν κατέβουμε ένα ακόμα σκαλί προς έναν απύθμενο πάτο.

Το αφορολόγητο μπορεί να μειωθεί στις 5.000 ευρώ, με αλλαγές στην κλίμακα αντί να επιβάλλονται έμμεσοι φόροι σε ό,τι προϊόν καταναλώνεται. Οι συντάξεις, έτσι και αλλιώς, θα μειωθούν και δεν μπορούν να χρησιμοποιούνται σαν έμμεσα επιδόματα ανεργίας αντί της απευθείας ενίσχυσης των ανέργων. Η υπερφορολόγηση και η καταπολέμηση της επιχειρηματικότητας από έναν άρρωστο κρατικό μηχανισμό στέλνει απελπισμένους νέους ανθρώπους στη μετανάστευση. Με ψεύτικες μεταρρυθμίσεις, το μόνο που θα ανακαλύπτουμε είναι πόσο γρήγορα κατηφορίζουμε σε ένα επίπεδο χωρών που λοιδορούσαμε στο πρόσφατο παρελθόν.

*Ο Κώστας Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.