Η φορο-παγίδα της προσαύξησης περιουσίας στις καταθέσεις μετρητού

Μεγάλος λόγος γίνεται για το αν τα χρήματα που καταθέτει κανείς, τοις μετρητοίς, σε προσωπικό του λογαριασμό θεωρούνται σε περίπτωση φορολογικού ελέγχου νέα χρήματα και άρα θα πρέπει να φορολογηθούν με φόρο εισοδήματος (ή με φόρο 45% ως προσαύξηση περιουσίας από άγνωστη πηγή).

Παλαιότερα, σε φορολογικούς ελέγχους που διενεργούσε το ΣΔΟΕ (όταν είχε τη σχετική αρμοδιότητα), δεν ακολουθούσε ενιαία κατεύθυνση: Άλλοι ελεγκτές απαιτούσαν, σε ενδεχόμενο καταθέσεων μετρητών από τον φορολογούμενο, να προκύπτει την ίδια ή την προηγούμενη ημέρα ανάληψη του ίδιου ποσού (ώστε να αντιλογιστούν οι εγγραφές και να μη θεωρηθεί ότι η κατάθεση συνιστά «νέα» χρήματα), άλλοι, περισσότερο ελαστικοί, απαιτούσαν οι αναλήψεις-καταθέσεις να είναι εντός δεκαημέρου, άλλοι (ελάχιστοι) λάμβαναν υπόψη και αναλήψεις-καταθέσεις εντός του ίδιου έτους.

Επειδή όμως ο ελεγκτικός μηχανισμός δρούσε μόνος του, και εν πολλοίς αυθαίρετα, η Διοίκηση εξέδωσε την από 5.11.2015 σχετική κατευθυντήρια Εγκύκλιο (αρ. πρωτ. ΔΕΑΦ Α' 1144110 ΕΞ 2015) με την οποία αποφάσισε ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι αναλήψεις προς κάλυψη σχετικών καταθέσεων, ασχέτως του χρόνου που μεσολάβησε μεταξύ αυτών.

Κρίθηκε ειδικότερα πως το θέμα που πρέπει να εξετάζεται δεν είναι ο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ ανάληψης και κατάθεσης στον ίδιο ή άλλο τραπεζικό λογαριασμό, αλλά αν τα αναληφθέντα ποσά υπερκαλύπτουν δαπάνες απόκτησης περιουσιακών στοιχείων ή λοιπών δαπανών, έτσι ώστε να μη δικαιολογούνται μεταγενέστερες καταθέσεις ίσου ή άλλου ποσού στον ίδιο ή άλλο λογαριασμό.

Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να αποδειχθεί και να τεκμηριωθεί από τον έλεγχο ότι οι συγκεκριμένες αναλήψεις που έγιναν από τον φορολογούμενο από έναν ή περισσότερους λογαριασμούς δαπανήθηκαν για την απόκτηση περιουσιακών στοιχείων ή λοιπών δαπανών, οπότε δεν μπορεί να θεωρηθεί εφικτή η επανακατάθεση των ποσών αυτών σε ίδιους ή άλλους λογαριασμούς. Αντιστοίχως θα πρέπει οι αναλήψεις να λαμβάνονται υπόψη για τις καταθέσεις τοις μετρητοίς χρημάτων εν όλω ή κατά το μέρος που δεν έχουν αναλωθεί σε λοιπές δαπάνες.

Στη συνέχεια την αρμοδιότητα του ελέγχου των φυσικών προσώπων ανέλαβε το ΚΕΦΟΜΕΠ. Αν και η νομοθεσία δεν έχει αλλάξει, άτυπα, οι ελεγκτές του ΚΕΦΟΜΕΠ ακολουθούν, με ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις, μία ιδιαίτερα σκληρή και αυθαίρετη πρακτική και δεν λαμβάνουν υπόψη για την κάλυψη καταθέσεων χρήματα που προέρχονται από μεταφορές χρημάτων ή από ανάληψη του ίδιου ποσού (ακόμα και αν η ανάληψη έγινε την ίδια ή τις αμέσως προηγούμενες ημέρες), αλλά τα θεωρούν προσαύξηση περιουσίας από άγνωστη αιτία.

Σε επίπεδο όμως δικαστικό, ήδη με την απόφαση 884/2016 του Συμβουλίου της Επικρατείας (η οποία ως απόφαση ανωτάτου Δικαστηρίου είναι δεσμευτική για τη Διοίκηση) κρίθηκε ότι για τα χρήματα που κατατίθενται τοις μετρητοίς από τον ίδιο τον φορολογούμενο σε τραπεζικούς λογαριασμούς, ο τελευταίος μπορεί νόμιμα να επικαλεστεί είτε τυχόν αναλήψεις που είχε κάνει, οι οποίες δεν έχουν αναλωθεί σε άλλες αιτίες (όπως ακριβώς προέβλεψε η ανωτέρω εγκύκλιος), είτε ποσά που προέρχονται από ανάλωση κεφαλαίου, δηλαδή φορολογημένα εισοδήματα παρελθόντων ετών που δικαιούνται οι φορολογούμενοι να κατέχουν και επικαλεστούν.

Με τα δεδομένα αυτά, στην άμυνα των ελεγχόμενων από το ΚΕΦΟΜΕΠ έχουν προστεθεί α) οι αναλήψεις -ασχέτως χρονικής απόστασης από τις αντίστοιχες προς δικαιολόγηση καταθέσεις- εφόσον δεν έχουν αναλωθεί σε άλλες δαπάνες/αιτίες, β) τα φορολογημένα εισοδήματα των παρελθόντων ετών.

* Ο κ. Μιχάλης Μαρκουλάκος είναι δικηγόρος.