Μπροστά ή... πουθενά η Ευρωπαϊκή Ενωση

Ποιος φταίει για το Brexit; Για τον κίνδυνο του Grexit; Για τη Λεπέν, τον Τραμπ, το χάος στη Μέση Ανατολή; Για το προσφυγικό και για την Ουκρανία;

Η απάντηση προφανής: η αυταρχική, γερμανική και νεοφιλελεύθερη Ευρώπη!

Συνεχώς ακούμε το ίδιο γενικόλογο πολιτικό... βουητό περί «της Ευρώπης που πρέπει να αλλάξει». Με ή χωρίς «προοδευτικό πρόσημο» κ.λπ. Τίποτα όμως συγκεκριμένο. Γενικότητες πολιτικών που ή φοβούνται ή αγνοούν να πουν ξεκάθαρα τι πρέπει να αλλάξει.

Ας θέσουμε λοιπόν τα ερωτήματα:

-Χρειάζεται περισσότερη Ευρώπη; Δηλαδή μεταφορά εθνικής κυριαρχίας στους ευρωπαϊκούς θεσμούς;
-Χρειάζεται περισσότερη δημοκρατία; Δηλαδή εκλεγμένα όργανα σε ευρωπαϊκό επίπεδο;
-Χρειάζεται μεγαλύτερη εμπλοκή των εθνικών κοινοβουλίων στις αποφάσεις;
-Χρειάζεται αναδιανομή του ευρωπαϊκού πλούτου, με κοινό προϋπολογισμό; Δηλαδή χρειάζεται κοινό υπουργείο Οικονομικών και κοινό φορολογικό σύστημα στην Ευρώπη;
-Χρειάζονται δημόσιες επενδύσεις σε ευρωπαϊκά δίκτυα και αν ναι, συμφωνούμε σε ευρω-φόρο ώστε να χρηματοδοτηθούν;
-Χρειάζεται αποχώρηση της ΕΕ από το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα και να λειτουργεί με δικούς της κανόνες;
-Χρειάζεται κοινή εξωτερική πολιτική που θα αποφασίζει για επεμβάσεις και θέσεις εκτός των συνόρων χωρίς δικαίωμα βέτο από οποιαδήποτε χώρα;
-Χρειάζονται αποφασιστικής φύσης αρμοδιότητες στην κατανομή και στους όρους ένταξης των μεταναστών;
-Χρειάζεται ευρωπαϊκή πολιτική ασφαλείας, άρα ισχυρή Europol;

Αυτά είναι ορισμένα από τα ερωτήματα που θα έπρεπε αμέσως να απαντήσουν όλοι οι διαχρονικοί «έμποροι» του αντιευρωπαϊσμού, οι οποίοι δήθεν... πονούν για μια Ε.Ε., την οποία βέβαια λατρεύουν να μισούν.

Όπως στην Ελλάδα έτσι και στην Ευρώπη, πολιτικοί και κόμματα είναι γνωστοί για τις θέσεις τους. Οι χώρες που θέλησαν να κάνουν μεταρρυθμίσεις προς οποιαδήποτε κατεύθυνση δεν είχαν κανενός είδους εμπόδιο. Οι χώρες που θέλησαν ν' αλλάξουν το παραγωγικό τους μοντέλο, ή τις πολιτικές αναδιανομής, ή το μοντέλο του κοινωνικού κράτους δεν εμποδίστηκαν από την ΕΕ.

Θυμάμαι μερικές περιπτώσεις τις οποίες βίωσα προσωπικά ως επίτροπος:

Στις αρχές του 2000, η σοσιαλιστική Γαλλία (επί πρωθυπουργίας Ζοσπέν) αποφάσιζε την ισχύ του τριανταπεντάωρου σε μεγάλες και μικρές επιχειρήσεις, ενώ η σοσιαλδημοκρατική Γερμανία (επί καγκελαρίας Σρέντερ) προχωρούσε σε δύσκολες μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας και στο συνταξιοδοτικό της σύστημα, μειώνοντας για παράδειγμα τα επιδόματα ανεργίας! Η E.E. δεν είχε κανένα λόγο ή εξουσία να παρέμβει στις συγκεκριμένες πολιτικές.

Την ίδια εποχή, η Δανία και η Σουηδία προχωρούσαν σε αλλαγές στην αγορά εργασίας με την περίφημη «ευελιξία και ασφάλεια», ενώ οι χώρες του νότου αρνούνταν ως... νεοφιλελεύθερη κάθε τέτοια λογική, όπως π.χ. στην Ιταλία του Μπερλουσκόνι, την απόλυση σε ιδιωτική εταιρεία την αποφάσιζε το δικαστήριο. Η Ε.Ε. δεν παρενέβη φυσικά, γιατί ήταν θέμα εθνικής πολιτικής.

Την ίδια περίοδο, το Ηνωμένο Βασίλειο (επί πρωθυπουργίας Μπλερ) και η Σουηδία (επί πρωθυπουργίας Πέρσον) είναι οι μόνες χώρες που δέχονται την ένταξη -με τα ίδια δικαιώματα και χωρίς ποσοστώσεις- όλων των εργαζομένων από τις νέες χώρες της διεύρυνσης. Η αγγλική κυβέρνηση παρουσιάζει τότε μελέτη που αποδεικνύει ότι οι μετανάστες-Ευρωπαίοι πολίτες των νέων χωρών θα φέρουν πλούτο και δύναμη στη Μεγάλη Βρετανία. Όλες οι υπόλοιπες χώρες, από τη Γερμανία και την Ισπανία μέχρι την Ελλάδα και την Πορτογαλία, θέτουν μεταβατικές περιόδους. Η Ε.Ε. δεν είχε από τη συνθήκη τη δυνατότητα να επιβάλλει κάτι άλλο, ούτε σε αυτό το θέμα.

Άλλες χώρες όπως η Αυστρία αποφασίζουν την επένδυση στην κοινωνία της πληροφορίας και άλλες όπως η Ισπανία στρέφονται με ένταση στον κατασκευαστικό τομέα. Την ίδια εποχή το Λονδίνο γνωρίζει τη μεγαλύτερη έκρηξη ως χρηματοπιστωτικό κέντρο, θεωρούμενο ότι συνδέει τις αγορές της Αμερικής και της Ασίας με την Ευρώπη.

Την ίδια εποχή, στις αρχές του 2000, τα κράτη-μέλη δεν δέχθηκαν το ευρωπαϊκό σύνταγμα και δεν έδωσαν στους ευρωπαϊκούς θεσμούς τη δυνατότητα να ασκούν εξωτερική πολιτική, οικονομική πολιτική, πολιτική εσωτερικής ασφάλειας ή μετανάστευσης. Τα ίδια τα κράτη-μέλη, με αποφάσεις των κοινοβουλίων τους και με δημοψηφίσματα, απέρριψαν τη Συνταγματική Συνθήκη και προχώρησαν στη Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία έκανε κάποια βήματα αλλά όχι το άλμα που χρειαζόταν.

Η Ευρώπη μένει με το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, χωρίς όμως τη δυνατότητα των κοινών πολιτικών που θα το υποστήριζαν. Και κυρίως χωρίς κοινό προϋπολογισμό που θα δημιουργούσε συνθήκες εσωτερικής αναδιανομής.

Τα τελευταία 15 χρόνια συνέβησαν μεγάλα γεγονότα στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ασία, τη Μέση Ανατολή και στην ίδια την Ευρώπη. Γεγονότα που επηρέασαν όλο τον κόσμο, άλλαξαν σχέσεις, αγορές, ισορροπίες και status quo. Η τεχνολογία έκανε άλματα και το διαδίκτυο άλλαξε τον τρόπο επικοινωνίας σε ολόκληρο τον πλανήτη. Όλα αυτά έφεραν σημαντικές αλλαγές στις κοινωνίες των ευρωπαϊκών κρατών και επηρέασαν τόσο την ευημερία όσο και την προοπτική των νέων γενιών.

Παρ' όλα αυτά, η Ε.Ε. υπερέχει ακόμα σε δημοκρατία και κοινωνικό κράτος αλλά υποχωρεί σε ανταγωνιστικότητα και καινοτομία από τις ΗΠΑ και την Κίνα.

Δεν υπάρχει καμία «φανταστική Ευρώπη» που βρίσκεται πάνω από τα κεφάλια μας, που να αποφασίζει με ένα μαγικό ραβδί για τις τύχες των λαών της. Αυτή είναι η εύκολη εξήγηση των πολιτικών που δεν έχουν δικό τους αφήγημα ούτε για τη χώρα τους ούτε για την Ευρώπη. Για πολιτικούς που παπαγαλίζουν εύκολα χιλιοειπωμένα πράγματα, βγάζοντας από πάνω τους την ευθύνη τους να ηγηθούν και να καθοδηγήσουν τους λαούς τους σε εποχές δύσκολες, όπου χρειάζονται μεγάλες αποφάσεις και αλλαγή κατεύθυνσης στο σκάφος, μέσα σε τρικυμίες και αχαρτογράφητα νερά. Όλη αυτή η εύκολη φιλολογία και τα κενού περιεχομένου... τσιτάτα, ελάχιστη σχέση έχουν με το αποτέλεσμα στη Μ. Βρετανία!

Βεβαίως η Ευρώπη πρέπει να αλλάξει και η επιλογή της είναι να προχωρήσει σε περαιτέρω ενοποίηση, που σημαίνει καθαρές πολιτικές. Παραχώρηση εθνικής κυριαρχίας στην κοινή εξωτερική πολιτική, στην πολιτική ασφάλειας συνόρων-μετανάστευσης και φυσικά στην οικονομική πολιτική και τη φορολογία. Σημαίνει για όλη την Ένωση αλλά και την κάθε χώρα-μέλος, μεγαλύτερη εθνική ισχύ σε έναν κόσμο γεμάτο μεγάλες και ανερχόμενες ανταγωνιστικές δυνάμεις.

Αυτό απαιτεί ηγεσίες που να μπορούν να βάλουν συναίσθημα και ψυχή σε ένα όραμα όπου εθνική και ευρωπαϊκή ταυτότητα θα βαδίσουν αντάμα για να δώσουν ελπίδα και προοπτική στις νέες γενιές. Ηγεσίες που μπορούν να αντιπαρατεθούν στον λαϊκισμό και τον εθνικισμό της αμάθειας και των εύκολων συνθημάτων, με ένα αφήγημα που να έχει και ρεαλισμό και όραμα.

Αυτό όμως προϋποθέτει ότι θα απαντήσουν στα ερωτήματα που τέθηκαν παραπάνω, είτε θετικά είτε αρνητικά! Και θα αναλάβουν το κόστος της μεταρρύθμισης και αλλαγής της χώρας τους, έτσι ώστε να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες της εποχής.

Κι αν δεν θέλουν όλες οι χώρες, ας το κάνουν αυτοί που θέλουν και μπορούν, με την προϋπόθεση να υποστηρίξουν αυτούς που θέλουν αλλά δεν μπορούν.

Η συνέχιση της αντιευρωπαϊκής ρητορικής χωρίς νέο αφήγημα είναι απλώς επιπλέον νερό στον... μύλο των Φαρατζολεπενοκαμένων Ανατολής και Δύσης.

* Πρόεδρος του ΔΙΚΤΥΟΥ για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη