Τα φαρμακεία εναντίον του... καπιταλισμού!

Ορίστηκαν στις 20/5 με κοινή υπουργική απόφαση (ΚΥΑ) οι νέες προϋποθέσεις για την ίδρυση φαρμακείου στην Ελλάδα.

Ορισμένες διατάξεις αξίζει να σχολιαστούν, γιατί συμπυκνώνουν διαδεδομένες εγχώριες ιδεοληπτικές παθογένειες, που θα ήταν πάντως άδικο να αποδοθούν μόνο στη σημερινή κυβέρνηση.

Φαρμακευτικά παράδοξα του ελληνικού καπιταλισμού

Η ΚΥΑ αναφέρει:

1. Άδειες δίνονται μόνο σε φυσικά πρόσωπα που μπορεί να είναι φαρμακοποιοί ή όχι. Ορίζεται ανώτατος επιτρεπόμενος αριθμός 10 άδειες πανελλαδικά ανά πρόσωπο (σταδιακά ανεβαίνει από 6 το 2016 σε 10 το 2020). Άδεια ίδρυσης φαρμακείου δεν χορηγείται σε νομικά πρόσωπα, πλην συνεταιρισμών φαρμακοποιών.

2. Όταν η άδεια δίνεται σε ιδιώτη μη φαρμακοποιό, τότε πρέπει υποχρεωτικά να συσταθεί Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης στην οποία μετέχει ως εταίρος με ποσοστό συμμετοχής τουλάχιστον 20% και ο/η φαρμακοποιός που έχει δηλωθεί υπεύθυνος/η για τη λειτουργία του φαρμακείου.

3. Απαγορεύεται η συμμετοχή σε εταιρείες φαρμακείων σε γιατρούς, οδοντίατρους ή σε εταιρείες που έχουν συσταθεί από ιατρούς ή οδοντιάτρους. Απαγόρευση ισχύει και σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα που έχουν ως κύρια ή παρεπόμενη δραστηριότητα τη λειτουργία διαγνωστικών κέντρων ή είναι Κάτοχοι Άδειας Κυκλοφορίας φαρμάκων, την παραγωγή ή εισαγωγή ή αντιπροσώπευση ή χονδρική πώληση και εμπορία φαρμάκων.

4. Τα φαρμακεία μπορούν να λειτουργούν με οποιαδήποτε μορφή εμπορικής εταιρείας, πλην της ΑΕ.

Προκύπτουν τα εξής ερωτήματα:

1. Γιατί 10 άδειες ανά φυσικό πρόσωπο και όχι 20 ή κάποιος άλλος αριθμός; Ούτως ή αλλιώς ούτε ο Superman δεν μπορεί να βρίσκεται σε πάνω από ένα μέρος κάθε στιγμή. Εκτός και αν η φόρμουλα είναι παρόμοια με αυτή του Ινστιτούτου της Φλωρεντίας για τα 4 τηλεοπτικά κανάλια.

2. Γιατί όταν δίνεται άδεια σε ιδιώτη μη φαρμακοποιό πρέπει αυτός να συστήνει ΕΠΕ; Γιατί αυτός θα πρέπει να συστήσει ΕΠΕ και όχι ΟΕ ή ΙΚΕ ή κάποια άλλη νομική μορφή; Από ό,τι φαίνεται, ο στόχος είναι η κατοχύρωση του φαρμακοποιού που θα είναι μειοψηφικός εταίρος.

3. Κάποιοι άνθρωποι αποκλείονται από την επιχειρηματική δραστηριότητα του φαρμακείου επειδή η επιστημονική ή η επιχειρηματική τους ιδιότητα θεωρείται ασύμβατη. Άρα παραδεχόμαστε εκ των προτέρων ότι δεν μπορούν να τηρηθούν νόμοι ή δεοντολογίες.

4. Το ανώτατο στάδιο της ιδεολογικής τύφλωσης είναι η δαιμονοποίηση των ΑΕ, που θεωρούνται ασύμβατες με την εμπορική επιχείρηση ενός φαρμακείου στην Ελλάδα. Με την καθολική απαγόρευση, κάποιοι πιστεύουν ότι ο καπιταλισμός θα μείνει έξω από τα τείχη των φαρμακείων.

Τα ερωτήματα είναι ενδεικτικά. Όμως οι ανώμαλοι κανόνες μπορούν να παρακαμφθούν ανώμαλα. Τι εμποδίζει ένα γιατρό να έχει φαρμακείο μέσω της γυναίκας ή της κόρης του; Ποιος μπορεί να αποδείξει ότι ένας φαρμακέμπορος δεν λειτουργεί αλυσίδα φαρμακείων μέσω αχυρανθρώπων; Τι γίνεται αν μία ΑΕ μετέχει σε ΕΠΕ ή για να το κάνω πιο πιπεράτο μέσω μίας θυγατρικής της ΑΕ (άλλης νομικής μορφής) στην ΕΠΕ-φαρμακείο;

Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε και άλλα. Το σίγουρο είναι ότι οι απαγορεύσεις και τα τεχνητά όρια σπανίως αλλάζουν τις επιχειρηματικές τάσεις. Το μόνο που καταφέρνουν είναι να καθυστερούν αλλαγές που θα συμβούν έτσι και αλλιώς και -κυρίως- παραμορφώνουν τους κανόνες επιχειρηματικότητας και υγιούς ανταγωνισμού.

Οι χαμένες μάχες με την τρόικα

Όσα αναφέρονται παραπάνω είναι το προϊόν ενός συμβιβασμού με τους ξένους, που πλέον γνωρίζουν την κυρίαρχη ελληνική νοοτροπία καλύτερα από τη δική τους. Η συνδικαλιστική ηγεσία των φαρμακοποιών εγκλωβίστηκε (όπως και όλες οι αντίστοιχες ηγεσίες επαγγελματικών επιστημονικών συλλόγων) σε έναν αδιέξοδο πόλεμο με την τρόικα.

Η «αντίσταση» περιελάμβανε καθυστερήσεις, ακύρωση στην πράξη ρυθμίσεων για το ωράριο (ακόμα και με την τιμωρία φαρμακοποιών που προσπαθούσαν να τηρήσουν τον νόμο), συμμαχίες με άλλες συντεχνίες με κοινό στόχο τη διατήρηση κεκτημένων, μέχρι και μετατροπή φαρμακείων σε εκλογικά κέντρα εναντίον όποιας κυβέρνησης δεν υιοθετούσε αιτήματα.

Το τέλος της μάχης είχε σαν αποτέλεσμα την πλήρη απορρύθμιση του ωραρίου λειτουργίας των φαρμακείων (παρότι γίνονται προσπάθειες επαναφοράς περιοριστικών ρυθμίσεων που θα... απορρυθμίσουν όσους προσαρμόστηκαν σε εκτεταμένα ωράρια προσλαμβάνοντας υπαλλήλους). Επίσης μειώθηκε (αρκετές φορές) το προκαθορισμένο περιθώριο κέρδους του φαρμακείου, ενώ υπήρξε πίεση των δανειστών για μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης που εκ των πραγμάτων στράφηκε και εναντίον του τζίρου των φαρμακείων.

Η υποχώρηση της ιδιωτικής αγοράς στον τομέα του φαρμάκου προσεγγίζει σε σχέση με το 2009 το 45% (έρευνα διαΝΕΟσις-Μάρτιος 2016). Προφανώς τη φαρμακευτική δαπάνη δεν την επηρεάζουν μόνο οι φαρμακοποιοί αλλά ο υπαρκτός πληθωρισμός φαρμακείων δημιουργεί τις καλύτερες προϋποθέσεις για αύξηση της συνολικής δαπάνης και της πώλησης ακριβών φαρμάκων, ιδιαίτερα αν το κέρδος είναι ποσοστιαίο.

Φαρμακευτικές παρενέργειες οικονομικού περιεχομένου

Όταν απαγορεύει το κράτος σε κάποιον την ορθόδοξη άσκηση μίας οικονομικής δραστηριότητας, τότε αυτός αντί να μπει από την πόρτα, μπαίνει από το παράθυρο. Οι άδειες των φαρμακείων εδώ και δεκαετίες στην Ελλάδα αποκτούνται μέσω παρένθετων προσώπων. Μέχρι και αγγελίες δημοσιεύονται, που διαφημίζουν πόσο παλιά πήρε το πτυχίο του κάποιος/α από τη Φαρμακευτική.

Δικηγόροι και λογιστές δίνουν ακροβατικές λύσεις μέσω «συνεργασίας» με αυτούς που ουδέποτε ασκούν πραγματικά το επάγγελμα του φαρμακοποιού. Είτε «πωλούν» τις άδειες, είτε εισπράττουν μηνιαίως ένα ποσό από τον πραγματικό ιδιοκτήτη της επιχείρησης (συνήθως μέσω ίδρυσης ΟΕ). Έτσι το κράτος δίνει μία προσωποπαγή άδεια η οποία αποφέρει ένα χαρτζιλίκι σε κάποιον (που υποτίθεται εμπιστεύεται να ασκεί το επάγγελμα του φαρμακοποιού), αλλά ταυτόχρονα εισπράττουν και ένα ρεζιλίκι οι θεσμοί μας.

Τον καιρό της αστακομακαρονάδας, το ποσό της πώλησης της κρατικής άδειας από φαρμακοποιό που έβγαινε στην σύνταξη αντιπροσώπευε ένα «εφάπαξ» εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ. Όσο για την απαγόρευση αλυσίδων φαρμακείων, αυτό είναι ένας κούφιος περιορισμός που ήδη έχει αρθεί.

Πολλοί φαρμακοποιοί λειτουργούν αφανώς πολλά φαρμακεία ενώ υπάρχει αλυσίδα φαρμακείων που περιέχει μέρος του επωνύμου φαρμακοβιομήχανου. Η παρενέργεια των τεχνητών εμποδίων οδηγούν στην παράκαμψη των νόμων μέσω παρένθετων προσώπων και τη δημιουργία ενός (παρα)εμπορίου κρατικών αδειών.

Το φάρμακο δεν είναι εμπόρευμα, άρα ο φαρμακοποιός δεν είναι έμπορος (ούτε και ο αστυνομικός μπουζούκι, παρότι είναι όργανο)

Το κυριότερο επιχείρημα για τη θέσπιση επιχειρηματικών περιορισμών είναι ότι «τα φαρμακεία δεν αποτελούν αμιγώς εμπορικές επιχειρήσεις αλλά ιδιότυπα καταστήματα, στα οποία συνδυάζεται η υπεύθυνη επιστημονική δραστηριότητα και η κοινωνική αποστολή με την εμπορική εκμετάλλευση».

Αυτό είναι η μισή αλήθεια και όχι το σωστό κομμάτι της. Είναι άλλο πράγμα η επιστημονική επάρκεια και η υπευθυνότητα και άλλο η επιχειρηματική δραστηριότητα.

Μπορούν να τηρούνται κανόνες και στους δύο τομείς και μάλιστα από διαφορετικά πρόσωπα ή ενώσεις προσώπων. Αλλιώς τα ιδιωτικά νοσοκομεία πρέπει να ανήκουν μόνο σε γιατρούς, ή τα λογιστικά γραφεία σε λογιστές.

Συνήθως αυτό συμβαίνει. Όταν τα οικονομικά μεγέθη μεγαλώνουν, τότε η επιχειρηματικότητα ασφυκτιά σε μορφές αυτοαπασχόλησης και οφέλη μπορούν να υπάρξουν μόνο από μεγάλες επιχειρήσεις.

Δεν ισχυρίζομαι ότι όλα θα ρυθμιστούν από τυχαίους οικονομικούς νόμους. Έχουν αλλάξει πολλά από τότε που ο Adam Smith μιλούσε για το αόρατο χέρι της αγοράς. Τον 18ο αιώνα οι γιατροί πουλούσαν μαντζούνια και όχι φάρμακα, σκοτώνοντας περισσότερους ανθρώπους από όσους θεράπευαν. Το μέγεθος, ο ρόλος των κρατών ήταν εντελώς διαφορετικός και σήμερα θα διατύπωνε αλλιώς τα λόγια του. Ο φόβος επέλασης των Boots είναι ένα επενδυτικό αστείο στη φθίνουσα Ελλάδα.

Φαρμακεία πολλών ταχυτήτων σε μία χώρα αυτοαπασχολούμενων

Η έλλειψη μεγάλων επιχειρήσεων είναι ένα βασικό δομικό πρόβλημα της χώρας, που επηρεάζει από τις εξαγωγές και την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας μέχρι και την ποιότητα της δημοκρατίας. Η Ελλάδα (σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ) είναι πρωταθλήτρια αυτοαπασχολουμένων (35,4% της απασχόλησης το 2014).

Οι νομοθετικές προστασίες των κλειστών επαγγελμάτων έχουν στόχο τον πιο αδύναμο του κλάδου, δηλαδή τον υπεράριθμο που δεν θα υπήρχε χωρίς προστασία (για το θέμα της μεσαίας τάξης και τις παρενέργειες της έλλειψης μεγάλων επιχειρήσεων στην Ελλάδα παραπέμπω στην υπέροχη ανάλυση του Α. Δοξιάδη στο βιβλίο του «Αόρατο Ρήγμα»). Για αυτό η Ελλάδα είναι πρωταθλήτρια σε αριθμό φαρμακείων.

Πηγή: έρευνα της διαΝΕΟσις (Μάρτιος 2016)

Όμως, παρά τους περιορισμούς στην αγορά, δημιουργήθηκαν φαρμακεία πολλών ταχυτήτων με διαφορετικά μεγέθη, τζίρους και ωράρια. Ταυτόχρονα τα φαρμακεία έχουν τα ίδια προβλήματα που αντιμετωπίζουν και όσες άλλες επιχειρήσεις συναλλάσσονται με το ελληνικό κράτος (καθυστερήσεις πληρωμών, αυθαίρετες και αιφνιδιαστικές αλλαγές νομοθεσίας), με αποτέλεσμα αμείλικτοι οικονομικοί νόμοι να αλλάζουν διαρκώς το οικοσύστημα των φαρμακείων επιταχύνοντας αλλαγές.

Γύρω γύρω καπιταλισμός και στη μέση κομμουνισμός

Το επάγγελμα του φαρμακοποιού δεν είναι το μόνο που συνδυάζει δισυπόστατα επιστημονική ευθύνη και εμπορική δραστηριότητα. Το ίδιο συμβαίνει σε πάρα πολλά επιστημονικά επαγγέλματα, που στο (πανάρχαιο) φωτοστέφανό τους φυτρώνουν αγκάθια. Όσοι αμείβονται για την άσκηση του επαγγέλματός τους και αρχίζουν να επιχειρηματολογούν περί «λειτουργήματος» προβάλλουν φτηνές δικαιολογίες, αδιάφορες στην οικονομική επιστήμη.

Πάντοτε εντυπωσιάζομαι με κάποιους που ενώ δηλώνουν ακραιφνείς φιλελεύθεροι προασπίζουν τα επαγγελματικά τους δικαιώματα (βασικά την τσέπη τους) με επιχειρήματα και ευαισθησίες που θα ζήλευαν και οι πιο φανατικοί κομμουνιστές. Αν κάποιος επιχειρώντας στον ιδιωτικό τομέα θέλει να έχει κρατική επαγγελματική προστασία και ισόβια απασχόληση (ενώ για τους υπόλοιπους να ισχύουν οι οικονομικές αβεβαιότητες της ανοιχτής αγοράς), επιθυμεί να κατοχυρώνει τα πλεονεκτήματα ενός υπέροχου κομμουνισμού και ταυτόχρονα να απολαμβάνει τον καπιταλισμό εκ του ασφαλούς.

Πρόκειται για μία ονειρική κατάσταση την οποία έζησαν αρκετοί στην Ελλάδα για μεγάλο χρονικό διάστημα, μέχρι που ξύπνησαν στον εφιάλτη της προσαρμογής στην παγκόσμια οικονομική πραγματικότητα.

Για να συνεχιστεί το όνειρο συνεχίζουμε να παράγουμε νόμους-ξόρκια διαφυγής από κανόνες που ισχύουν στα πιο ανεπτυγμένα κράτη, διαμορφώνοντας μία φτωχότερη εγχώρια πραγματικότητα.

* Ο κ. Κων/νος Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.