Κάρτες και φοροδιαφυγή: Οι ωραίες ιδέες, όμορφα καίγονται...

Τελικά είμαστε ικανοί να καταστρέψουμε και τις καλύτερες ιδέες πριν καν εφαρμοστούν. Βρισκόμαστε στον δεύτερο μήνα του χρόνου και το ΥΠΟΙΚ δεν έχει ξεκαθαρίσει το θέμα «αφορολόγητο με κάρτες». Το θέμα προσφέρεται για δημοσιογραφική εκμετάλλευση, καθώς ο λαλίστατος κ. Αλεξιάδης είχε υποσχεθεί νομοθετικές ρυθμίσεις πριν το τέλος του 2015, προεξοφλώντας λύσεις που προφανώς δεν είχαν μελετηθεί.

Η κυβέρνηση έχει εγκλωβιστεί στο δόγμα «χτίσιμο αφορολόγητου μέσω εξόδων με κάρτα». Θεωρώ την ιδέα ανόητη. Ακόμα και αν νομοθετηθεί η υποχρεωτική χρήση καρτών, δεν θα υπάρξει καμία επίπτωση στη μείωση της φοροδιαφυγής και θα μας μείνει μόνο το κόστος. Ενδεικτικά αναφέρω μερικές αιτίες:

1. Υπάρχει εκ των πραγμάτων ανάγκη τόσο πολλών εξαιρέσεων, που τελικά ακυρώνουν τον κανόνα (όπως ηλικιωμένων, συναλλαγές στις οποίες δεν παίζει ρόλο ο τρόπος πληρωμής στην έκδοση απόδειξης όπως τα σούπερ μάρκετ, συναλλαγές μικρών ποσών, ανήλικοι χρήστες).

2. Δεν υπάρχει καμία προετοιμασία. Κάποιοι νομίζουν ότι με μία εγκύκλιο που θα γράψει κάποιος άσχετος, ξαφνικά η Ελλάδα από τελευταία θα γίνει πρώτη στη χρήση καρτών. Επιπρόσθετα το ΥΠΟΙΚ εξακολουθεί να αγνοεί τον ιδιωτικό επιχειρηματικό τομέα, ο οποίος θα εφαρμόσει την αλλαγή. Οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζονται σαν ύποπτοι αντίπαλοι και οι λογιστές αντί για συνεργάτες, σαν αχθοφόροι ανέφικτων λύσεων.

3. Καμία μελέτη δεν έχει αποδείξει ότι άλλαξε έστω και ελάχιστα η φορολογική συμπεριφορά με παρόμοιο μέτρο περί αποδείξεων. Ούτε αντιγράφουμε κάποιο πετυχημένο μοντέλο άλλης χώρας, ώστε να έχουμε κάποια ένδειξη επιτυχίας. Είναι παράλογο να προσδοκούμε διαφορετικό αποτέλεσμα εφαρμόζοντας συνεχώς διεθνώς ανάδελφες τακτικές.

4. Σε πλήθος συναλλαγών (ιδιαίτερα σε αυτές που κάνουν τη φορολογική διαφορά) υπάρχει συνεργασία και αμοιβαίο οικονομικό όφελος για τη μη έκδοση απόδειξης. Πονηρές τακτικές του στυλ «θα σε βρω από τον τζίρο των καρτών σου» εύκολα ακυρώνονται από μια μάζα χιλιάδων επιχειρήσεων και επαγγελματιών (και δεν εννοώ μόνο τα καφέ και τα εστιατόρια, που βλέπουν μυωπικά ρεπορτάζ και η ψευδής βιωματική αντίληψη της οικονομικής πραγματικότητας). Κανείς δεν επιχειρεί για να αυτοκτονήσει οικονομικά αυτοκαταγραφόμενος.

Αλλαγές στην οικονομική συμπεριφορά των πολιτών δεν επιτυγχάνονται απλώς με την ψήφιση νόμων. Καμία σοβαρή μελέτη δεν έχει προηγηθεί για το πώς θα αυξηθούν σε βάθος χρόνου οι ηλεκτρονικές συναλλαγές, ενώ σήμερα υπάρχουν εμπόδια από το ελληνικό κράτος σε παρόχους πληρωμών, συναλλαγές μέσω κινητών εφαρμογών, για να μην αναφέρω τη φενάκη της σύνδεσης των ταμειακών μηχανών με το taxis.

Σκληρός νόμος αλλά δεν τρέχει και τίποτα

Μία κακή ιδέα αφήνει δηλητηριώδη κληρονομιά, όταν οι κρατικοί μηχανισμοί είναι ανίκανοι να αξιολογήσουν τους ανθρώπους τους και ταυτόχρονα δεν αξιολογούνται από κανένα. Το «κίνημα των αποδείξεων» ήταν μία φορολογική φαντασίωση επί υπουργίας Γ. Παπακωνσταντίνου. Κόστισε στο Δημόσιο την πρώτη χρονιά αρκετά εκατομμύρια σε.... επιστροφές φόρων και από τότε, μέσω απανωτών παραλλαγών, υποτίθεται ότι έχουμε ένα σύστημα καταπολέμησης της φοροδιαφυγής μέσω εξαναγκασμού έκδοσης αποδείξεων. Κανείς δεν έχει το θάρρος να καταργήσει κάτι που δεν δουλεύει. Κάπως έτσι συσσωρεύονται νόμοι ή μετατρέπονται μέσω τροπολογιών σε νομοθετικές κουρελούδες.

Οι ελληνικές κυβερνήσεις παραδοσιακά νομοθετούν σκληρές ποινές που μένουν στη φαντασία, γιατί δεν μπορούν να χειριστούν την πραγματικότητα. Φρόντισαν ήδη ποινές και για τις κάρτες καθώς σύμφωνα με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου στις 18.7.2015 (περί θέσπισης περιορισμών στην ανάληψη μετρητών και τη μεταφορά κεφαλαίων), «όποιος αρνείται την πληρωμή με πιστωτικές, χρεωστικές και προπληρωμένες κάρτες τιμωρείται, κατά τις διατάξεις των άρθρων 288 παράγραφος 1 και 452 του Ποινικού Κώδικα, των διατάξεων του άρθρου 13α του ν. 2251/1994, του άρθρου 18α ν. 146/1914, και του άρθρου 19 ν. 4177/2013».

Με τόσους νόμους που αναφέρει η ΠΝΠ δεν ξέρεις με ποια διάταξη θα τιμωρηθείς. Πάντως όσοι αρνούνται να δεχθούν πληρωμές με κάρτες (αν διαθέτουν POS), κινδυνεύουν με χρηματικά πρόστιμα που φτάνουν και το 1 εκατ. ευρώ, κλείσιμο της επιχείρησης από 3 μήνες έως 1 χρόνο, ακόμα και με εξάμηνη φυλάκιση. Κανείς δεν φοβάται τέτοιες εξοντωτικές ποινές και μάλιστα χωρίς μηχανισμούς εφαρμογής. Φαίνεται ότι (και) αυτή η κυβέρνηση είναι θύμα της πλάνης «όσο πιο αυστηρά, τόσο πιο καλά». Έτσι κάνει και σε άλλες επίκαιρες περιπτώσεις, αυξάνοντας του νόμους και την ανομία ταυτόχρονα. Για παράδειγμα με τον νόμο περί συμφώνου συμβίωσης και αναμένοντας τις κινητοποιήσεις των αγροτών, τροποποίησε τον Ποινικό Κώδικα αυξάνοντας τις ποινές για όσους παρεμποδίζουν τη συγκοινωνία με ποινή φυλάκισης έως και (3) έτη (!). Λες και αυτό θα ακινητοποιούσε έστω και ένα τρακτέρ.

Κίνητρα και αντικίνητρα αντί υποχρεωτικότητας

Έχει αποδειχθεί από διεθνείς μελέτες ότι η αύξηση των ηλεκτρονικών πληρωμών είναι παράγοντας μείωσης της φοροδιαφυγής. Η υποχρεωτική όμως χρήση καρτών από ιδιώτες καταναλωτές είναι ανέφικτος στόχος. Στις επιχειρηματικές συναλλαγές Β2Β υπάρχουν αντιτιθέμενα συμφέροντα για την έκδοση παραστατικού (καθώς το έσοδο του ενός είναι έξοδο για τον άλλο), κάτι που δεν υπάρχει στη λιανική. Ένα άμεσο μέτρο για να μειωθεί το ποσοστό της χρήσης μετρητών θα μπορούσε να είναι η θέσπιση αντικινήτρων στη χρήση των μετρητών. Σήμερα οι τράπεζες, παρότι έχουν υψηλό κόστος, παρέχουν δωρεάν μετρητά σε χαρτονομίσματα, ενώ χρεώνουν υψηλές προμήθειες και απαράδεκτα valeur στις ηλεκτρονικές μεταφορές.

Ήδη η αγορά τιμωρεί τους επιχειρηματίες που δεν δέχονται κάρτες, καθώς οι πελάτες τους ανακάλυψαν την κάρτα στο πορτοφόλι τους (ελέω capital controls) και μετακινούνται στους ανταγωνιστές τους που δέχονται κάρτες. Ασφαλώς και θα ήταν χρήσιμο να είναι υποχρεωμένες όλες οι επιχειρήσεις να διαθέτουν POS, αλλά το κάνουν έτσι και αλλιώς χωρίς κανένα νόμο, όταν χάνουν τζίρο.

Η αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών πρέπει να γίνει με κίνητρα και αντικίνητρα και όχι με νόμους που δεν θα εφαρμόζονται.

Χρειάζεται περισσότερος χρόνος, περισσότερη προετοιμασία και λιγότερες αυταπάτες

Η Δανία και η Σουηδία προσπαθούν πάνω από 10 χρόνια να μειώσουν την κυκλοφορία των χαρτονομισμάτων. Οι κυβερνήσεις τους δεν δημιουργούν αυταπάτες ότι με ένα άρθρο και ένα νόμο θα αλλάξουν τον τρόπο πληρωμής των συναλλαγών.

Το ελληνικό υπουργείο Οικονομικών δεν έχει ιδέα από τις παρενέργειες που θα συναντήσει. Όταν στην Άγρια Δύση ένας δικαστής ρώτησε έναν ληστή γιατί λήστευε συνέχεια τράπεζες, αυτός απάντησε: «Δεν φταίω εγώ, αλλά ξέρετε, εκεί φυλάνε τα χρήματα». Μετά από αιώνες, στη Σκανδιναβία οι ηλεκτρονικές απάτες έχουν αυξηθεί δραματικά, γιατί οι ληστές πηγαίνουν πάντα εκεί που φυλάνε τα χρήματα (όποια μορφή και αν έχουν).

Υπάρχουν και πολιτισμικές διαφορές που δεν θα αλλάξουν εύκολα. Για παράδειγμα στη Σουηδία η Εκκλησία εισπράττει συνδρομές πιστών μέσω καρτών, ενώ η δική μας λατρεύει τα κέρματα (όσο πιο μαύρα τόσο πιο ευλογημένα). Το καλύτερο που έχει να κάνει ο νέος ΓΓΔΕ είναι να ομολογήσει ότι δεν υπάρχει καμία σοβαρή προετοιμασία για το θέμα των καρτών, να διαλύσει ψεύτικες προσδοκίες, να συστήσει μία ομάδα εργασίας με τη συμμετοχή ανθρώπων της αγοράς και να επιλέξει τους πιο σοβαρούς φορείς που μπορούν να βοηθήσουν, χωρίς να θέλουν να κερδίσουν δημοσιότητα με εξαργύρωση βουλευτικών και κυβερνητικών θέσεων.

Πριν μοιράσουμε κατάρες στους φορολογικούς παραδείσους άλλων κρατών, ας φροντίσουμε η Ελλάδα να μην είναι φορολογική κόλαση και μάλιστα ανοργάνωτη. Και αυτό θέλει χρόνο, σχέδιο και λιγότερη επικοινωνία.

* Ο κ. Κων/νος Μαρκάζος είναι οικονομολόγος