Από το Grexit στο... Grexception

Η ιστορία παίζει περίεργα παιχνίδια. Η Ελλάδα υπήρξε η μόνη βαλκανική χώρα που μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο εντάχθηκε στο «δυτικό στρατόπεδο». Όλοι οι υπόλοιποι Βαλκάνιοι έζησαν την περιπέτεια του -πάλαι ποτέ- υπαρκτού σοσιαλισμού σε διάφορες εκδοχές.

Σήμερα όσες γειτονικές χώρες δεν βυθίστηκαν στη βαλκανική τους μοίρα, με εμφύλιες συγκρούσεις ή αδιέξοδους εθνικισμούς, προσπαθούν να ανακτήσουν ό,τι τους στέρησε ο ιστορικός χρόνος, ενώ εμείς καταστρέφουμε όλα όσα μας δώρισαν τη δυνατότητα να προηγηθούμε οικονομικοπολιτικά. Αυτό που ζούμε λίγο-λίγο είναι μία ανάστροφη πορεία: η Ελλάδα από ανεπτυγμένη, κινδυνεύει να βρεθεί σε κατάσταση αναπτυσσόμενης χώρας (όπως συνέβη και με το Χρηματιστήριο Αθηνών).

Κατασκευάζοντας εχθρούς

Εκ των υστέρων έχει φανεί καθαρά ότι η χρεοκοπία μας ήταν αφενός αναπόφευκτη και αφετέρου, μόνο το σύμπτωμα. Τα προβλήματά μας (α) είναι βαθύτερα, (β) δεν είναι κυρίως δημοσιονομικά, (γ) δεν φταίνε κάποιοι έξω από τη χώρα. Κατά συνέπεια, πρέπει να τα λύσουμε εδώ, με συνεννόηση και εσωστρέφεια. Δεν είναι δυνατόν να ακολουθούμε την παιδική τακτική να φταίνε συνέχεια οι ξένοι. Η σημερινή κυβέρνηση τελειοποιεί απλώς την τακτική των προηγουμένων, που φόρτωναν όλες τις λύσεις ή τα μνημόνια στους επάρατους δανειστές. Προσπαθεί να κατασκευάσει και εσωτερικούς εχθρούς του λαού, οι οποίοι είναι νεοφιλελεύθεροι και φοράνε γραβάτες Armani.

Πάλι καλά, γιατί παλιά οι εχθροί του λαού είχαν νύχια γαμψά και άσχημο τέλος (μαζί με τους προδότες και τους χαφιέδες). Μέσα από την περιπέτεια χωρίς τέλος που βιώνουμε, έχει χαθεί κάθε ίχνος ελπίδας. Σε έναν κόσμο που τα οικονομικά σύνορα (σε αντίθεση με τα φυσικά) εξαφανίζονται, ωθούνται επιχειρήσεις και ανθρώπινο δυναμικό εκτός επικράτειας. Μέσα σε βαθιά απογοήτευση, γονείς παροτρύνουν τα τέκνα τους σε μετανάστευση, πιστεύοντας ότι θα αντιμετωπίσουν την κατάσταση εξαφανίζοντας το πρόβλημα μαζί με τα παιδιά τους.

Οι εθνικές μας ιδιομορφίες

Έχουμε αρχίσει να συνειδητοποιούμε ότι δεν θα τύχουμε ειδικής μεταχείρισης, όποιοι και αν ήταν οι πρόγονοί μας. Επίσης δεν θα μας συμψηφίσουν κανένα χρέος (ηθικό, ιστορικό, αποζημιώσεις ή ό,τι άλλο θέλουμε να πιστεύουμε ότι κάποιοι μας χρωστάνε). Αντιλαμβανόμαστε δυστυχισμένοι ότι δεν έχουμε εθνικές ιδιομορφίες να εξαργυρώσουμε. Έχουμε όμως την ιδιομορφία να πιστεύουμε ότι έχουμε ιδιομορφίες σε παγκόσμιους οικονομικούς κανόνες. Για αυτό γίνονται ευρέως πιστευτοί μύθοι περί βοήθειας από κράτη που είτε δεν μπορούν να βοηθήσουν ούτε τον εαυτό τους, είτε έχουν διεθνείς στρατηγικές που δεν τρελάθηκαν να θυσιάσουν για χάρη μας. Βεβαίως υπάρχουν και άλλοι λαοί που θεωρούν τον εαυτό τους περιούσιο, ή ανώτερο, ή διαφορετικό.

Δεν έχουν όμως την αφέλεια να πιστεύουν ότι θα τύχουν ειδικής μεταχείρισης στις οικονομικές τους συναλλαγές ή υποχρεώσεις. Μου είχε κάνει εντύπωση μία ομιλία του προέδρου των συνδέσμου Γερμανών εξαγωγέων, που προέτρεπε τις επιχειρήσεις-μέλη του να μη μειώσουν την ποιότητα των προϊόντων τους όταν ξεκίνησε η κρίση, επειδή «κανένας δεν θα αγοράζει τα γερμανικά προϊόντα, γιατί κανείς δεν μας αγαπάει».

Η Ελλάδα είναι περίπτωση

Οι συζητήσεις περί Grexit που διήρκεσαν πολύ καιρό και έγιναν σε παγκόσμια κλίμακα, οι εισηγήσεις για εξαίρεση από τη συνθήκη Σένγκεν, η ισχύουσα εξαίρεση της χώρας από το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ ταυτόχρονα με τη μη αποδοχή των ΟΕΔ σαν collateral, τα capital controls που ισχύουν μόνο για τα ευρώ του τραπεζικού συστήματος της χώρας, αποτελούν σοβαρές ενδείξεις ότι η Ελλάδα έχει περιπέσει ατύπως σε ειδικό καθεστώς μέλους της ΕΕ δεύτερης κατηγορίας και ειδικής μεταχείρισης.

Οι σχέσεις που παρακολουθούν τον αναγκαστικό δανεισμό μετά το 2010 έχουν αλλοιώσει την τυπική-νομική ισοτιμία της συμμετοχής μας στην ΕΕ. Αυτό έχει συμβεί και πρέπει να το ανατρέψουν οι μελλοντικές κυβερνήσεις μας. Απέτυχαν τραγικά οι απεγνωσμένες κυβερνητικές τακτικές όλα τα τελευταία χρόνια, που εστιάζουν με νομοθετικά τεχνάσματα να ξεφύγουμε από τον έλεγχο των δανειστών, ο οποίος φτάνει σε επίπεδο διοικητικών πράξεων (είναι κοινό μυστικό ότι οι νόμοι εγκρίνονται από τους τεχνοκράτες των δανειστών). Αυτή η τακτική οδηγεί ακόμα πιο βαθιά στην παγκόσμια πεποίθηση ότι η Ελλάδα είναι ειδική -και αδιόρθωτη- περίπτωση.

Όταν δεν ξέρεις πού θέλεις να πας, όλοι οι δρόμοι είναι λάθος

Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση, ενώ το 71% των Ελλήνων πιστεύει ότι η ένταξη στην ΕΕ ήταν ουδέτερη (25%) ή έβλαψε (46%) τη χώρα, μόνο το 23% επιθυμεί την αποχώρηση από την ΕΕ. Επίσης το 60% των πολιτών θεωρεί ότι είναι καλό η οικονομία της αγοράς αλλά και ο σοσιαλισμός (ταυτόχρονα), ενώ το 70% θεωρεί κακό τον καπιταλισμό. Η μόνη λύση στο παζλ είναι ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων πιστεύει σε μία σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς και ότι η ΕΕ βλάπτει, αλλά έξω από αυτήν (και χωρίς ευρώ) είναι χειρότερα! Διανοητική σύγχυση, ανάμεικτη με οραματισμούς εκτός πραγματικότητας.

Η κρίση μάς οδήγησε σε ιδεολογικές ενδοσκοπήσεις και αναθεωρήσεις αλλά δεν είναι όλες απαραίτητα υγιείς και σίγουρα δεν είναι απαλλαγμένες από κληρονομικές ιδεολογικές διαστρεβλώσεις. Αυτό αποτυπώνεται και στο πώς και ποιους ψηφίζουν στις εκλογές οι ψηφοφόροι που τελικά φτάνουν στις κάλπες. Η πληροφόρηση, στην οποία όλο και μεγαλύτερο ρόλο αποκτά το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι περισσότερη, γρηγορότερη και αμεσότατη, αλλά είναι κακής ποιότητας στη συντριπτική της πλειοψηφία. Οι συνεχείς εκλογές στις οποίες συρόμαστε κάθε λίγο και λιγάκι αποδεικνύουν ότι η δημοκρατία μας έχει αδιέξοδα και θεσμικές αναπηρίες.

Τι θα καθορίσει τη μοίρα μας

Η μοίρα μας θα αποδειχθεί θετική αν μπορέσουμε να επιτύχουμε δύο αλληλένδετες τομές: τη θεραπεία ενός άρρωστου κράτους σε συνδυασμό με την ανεμπόδιστη λειτουργία του παραγωγικού ιδιωτικού τομέα. Δεν θα είχε μεγάλη σημασία το μέγεθος του κράτους, αν λειτουργούσαν αποτελεσματικά η δικαιοσύνη, η παιδεία, οι αδειοδοτήσεις ή το φορολογικό σύστημα. Είναι επίσης βέβαιο ότι θα αναπτυχθεί ο ιδιωτικός τομέας, αν δεν έβρισκε παντού εμπόδια και αν δεν αντιμετωπιζόταν σαν οιονεί ταξικός εχθρός που πρέπει να φορολογηθεί μέχρι εξαντλήσεως.

Δεν είναι λογικό η Ελλάδα να έχει ρίσκο αναδυόμενης αγοράς (όπως αποδεικνύουν και οι τιμές των ομολόγων του Δημοσίου) και να ζητάμε χαμηλές αποδόσεις ανεπτυγμένης. Πρέπει να επιλέξουμε, καθώς κάτι από τα δύο πρέπει να ξεχάσουμε. Διαφορετικά, μέσω αλυσιδωτών εξαιρέσεων της Ελλάδας από το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο με τη μορφή των Grexceptions, θα οδηγηθούμε στο Grexit και ίσως όχι μόνο από το ευρώ.

* Ο κ. Κωνσταντίνος Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.