Τα «ναυάγια» της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στη Συρία

Η Τουρκία είναι μέχρι σήμερα από τους μεγάλους χαμένους της συριακής κρίσης. Η ανατροπή του Άσαντ, η αποδυνάμωση των Κούρδων της Συρίας και η δημιουργία ουδέτερης ζώνης σε μία ακτίνα περίπου 100 χλμ. στη συνοριογραμμή παραμένουν ανεκπλήρωτες επιθυμίες για την Άγκυρα.

Συν τοις άλλοις, η στρατιωτική εμπλοκή της Ρωσίας έχει δώσει πόντους στο ασαντικό καθεστώς, όχι μόνο σε βάρος του Ισλαμικού Κράτους αλλά και της αντιπολίτευσης (μικρό μέρος της οποίας διατηρεί διαύλους με την Άγκυρα -με τους Τουρκομάνους να αποτελούν το ουσιαστικότερο εργαλείο στα χέρια του Ερντογάν αλλά με μικρή επιρροή επί των εξελίξεων), ενώ με τις υπερπτήσεις των μαχητικών της Μόσχας αμφισβητείται εν τοις πράγμασι η περιοχή που οι Τούρκοι θεωρούν ζωτικό τους χώρο.

Αυτό γιατί θα επιθυμούσαν να έχουν το ελεύθερο να επιχειρούν εναντίον των Κούρδων της Συρίας, που είναι ο μεγάλος πονοκέφαλος για τον Ερντογάν, πολύ περισσότερο από τη στιγμή που οι τελευταίοι αναβαθμίζονται και εδραιώνουν τη σχέση τους με τις ΗΠΑ.

Επιπρόσθετο προβληματισμό επέφερε η αλλαγή προσέγγισης της Γαλλίας, στον απόηχο των τρομοκρατικών επιθέσεων στο Παρίσι, δεδομένης της μέχρι πρόσφατα σκληρής στάσης της απέναντι στον Άσαντ.

Η ανάπτυξη ενός μετώπου με τη Ρωσία, χάριν της επιχειρησιακής εξουδετέρωσης του ISIS, σηματοδοτεί διάθεση συμβιβασμού έναντι των θέσεων της Μόσχας, με αποκορύφωμα τη δημόσια αναγνώριση του Γάλλου ΥΠΕΞ πως και δυνάμεις του Άσαντ πρέπει να προστεθούν στη μάχη εναντίον του ISIS (η διόρθωση του εν συνεχεία έχει μικρότερη σημασία σε σχέση με την αρχική του τοποθέτηση).

Η Τουρκία ελέγχεται, επίσης, για τις σχέσεις της με τον ISIS, βρισκόμενη στη δυσχερή θέση, από τη μία να τάσσεται στο πλευρό της συμμαχίας εναντίον του και από την άλλη, να κλείνει το μάτι στους τζιχαντιστές, φοβούμενη, μεταξύ άλλων, ότι αποτελεί στόχο τρομοκρατικών επιθέσεων (ειρωνεία της τύχης, αφού υπάρχουν ισχυρότατες ενδείξεις ότι έχει συμβάλει στη γιγάντωσή τους).

Συνάμα, το βάρος των προσφύγων στην επικράτειά της αρχίζει να γίνεται δυσβάστακτο, με επακόλουθο να ενθαρρύνει τη φυγή τους προς την Ευρώπη, με τους ρωσικούς βομβαρδισμούς να τρέπουν σε φυγή και σουνιτικούς πληθυσμούς, κόντρα στην επιθυμία των Τούρκων να συρρικνωθούν στη Συρία οι αριθμοί των αλαουιτών, ώστε να διευκολυνθούν οι εξελίξεις προς την κατεύθυνση δημιουργίας μίας σουνιτικής -και φίλα προσκείμενης στην Άγκυρα- κυβέρνησης.

Από εδώ και πέρα, η Άγκυρα δεν μπορεί παρά να περιμένει τη Μόσχα να ξεδιπλώσει τη δική της απάντηση στην κατάρριψη του Su-24. Οι αντικρουόμενες δηλώσεις Ερντογάν υποκρύπτουν μία ανησυχία αφενός για τον αντίκτυπο των αντιποίνων (ειδικότερα στον τουρισμό, στις εμπορικές σχέσεις και στα αγροτικά), αφετέρου για τυχόν μακροχρόνιες συνέπειες στις διμερείς σχέσεις.

Ο εγωιστής Τούρκος πρόεδρος προσπαθεί να ισορροπήσει με τη δικαιολόγηση της πράξης, τη διατήρηση του εθνικού φρονήματος και την ανάγκη προσέγγισης με τον Πούτιν, γνωρίζοντας πως αν κλονιστεί η διαπροσωπική τους σχέση, θα πληγούν καίρια οι δεσμοί σε διακρατικό επίπεδο.

Η ελπίδα της Άγκυρας είναι πως θα μπορέσει, έστω και με «μισές συγγνώμες», να ανατρέψει το αρνητικό κλίμα, ωστόσο, δεδομένης της κατάστασης που επικρατεί στα υψηλά κλιμάκια αλλά και στους Ρώσους πολίτες, πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερα και σύντομα.

Η τουρκική ηγεσία, αναβαπτισμένη από τη λαϊκή ετυμηγορία πριν ένα μήνα, αναβαθμισμένη λόγω του ρόλου της στο προσφυγικό, αλλά ταυτόχρονα περιθωριοποιημένη από τις διεργασίες γύρω από τη Συρία, δεδομένων των περιορισμένων ερεισμάτων της, θορυβημένη από την ενίσχυση των Κούρδων της Συρίας και στριμωγμένη λόγω της αντιφατικής στάσης απέναντι στο Ισλαμικό Κράτος, δηλώνει παρούσα στις εξελίξεις με μία κίνηση υψηλού ρίσκου, που ανεξάρτητα από τις προεκτάσεις της, επιβεβαιώνει τον ασταθή και απρόβλεπτο χαρακτήρα της εξωτερικής της πολιτικής.

Αυτή τη φορά, πάντως, ακόμη και αν αποκλιμακωθεί τάχιστα η ένταση με τη Μόσχα, η Άγκυρα δεν θα βγει αλώβητη!

* Ο Δρ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι Διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων.