Η ψυχολογία των αγορών και τα ψιλά γράμματα

Κάποτε δεν ήσαν λίγοι οι οικονομολόγοι που έλεγαν και έγραφαν ότι η οικονομία (και οι λειτουργίες της) διέπεται από τη σπανιότητα των πόρων, την προσφορά και τη ζήτηση, καθώς και το κόστος που συνεπάγεται η απόκτηση ενός αγαθού. Πάνω σε αυτό το τρίπτυχο στηρίχθηκαν πολλές θεωρητικές οικονομικές προσεγγίσεις και αναπτύχθηκαν διάσημες σχολές οικονομικής σκέψης.

Σήμερα, αυτό το παραδοσιακό περιβάλλον αλλάζει βαθιά και νέοι παράγοντες υπεισέρχονται στην οικονομική δραστηριότητα, με αποτέλεσμα να επηρεάζουν τις διαδικασίες και τις λειτουργικές της διαστάσεις.

Η οικονομία απέχει πολύ από το να είναι πράξεις δούναι και λαβείν, προσφοράς και ζήτησης. Στο οικονομικό γίγνεσθαι, παράγοντες όπως η ψυχολογία, οι άυλες αξίες και υπεραξίες, οι καινοτομίες, η ταχύτητα λήψης αποφάσεων, η επιχειρηματικότητα ως φιλοσοφία και η ποιότητα προϊόντων και υπηρεσιών διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο στη δημιουργία πλούτου, με πολλαπλές επιπτώσεις σε ολόκληρο το οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό τοπίο.

Στο μέτρο δε που οι οικονομικές δραστηριότητες διεθνοποιούνται και, μέσω της τεχνολογίας, απελευθερώνονται, οι αγορές και η ψυχολογία που προκύπτει από τις λειτουργίες τους αναδεικνύονται σε κυρίαρχο συντελεστή του οικονομικού γίγνεσθαι.

Την ίδια στιγμή, η χρηματοοικονομική δραστηριότητα αποκτά τεράστιο βάρος και οι αξίες που παράγει καλύπτουν όλο και υψηλότερα ποσοστά των εισοδημάτων που δημιουργούνται. Έτσι, η πολυπλοκότητα του παγκοσμιοποιημένου χρηματοοικονομικού συστήματος, σε συνδυασμό με την εμφάνιση αλλεπάλληλων κρίσεων και την πιθανότητα αποσταθεροποίησης των αγορών, έχουν αναδείξει τη σημαντικότητα της ψυχολογίας στη διαμόρφωση του κοινωνικού, οικονομικού και χρηματοοικονομικού περιβάλλοντος.

Στο πλαίσιο αυτό, το νέο βιβλίο του καθηγητή Νικ. Δ. Φίλιππα, με τίτλο «Η Ψυχολογία των Αγορών: Παρεμβάσεις πριν και μετά την πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση» καταγράφει με τον καλύτερο τρόπο την επίδραση της ψυχολογίας στις αγορές μέσα από συγκεκριμένες παρεμβάσεις και παραδείγματα από την εθνική και διεθνή πραγματικότητα.

Προλογισμένο από τον Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, καθηγητή κ. Γιάννη Στουρνάρα, στα τέσσερα κεφάλαια του βιβλίου παρουσιάζονται αρχικά οι εισαγωγικές έννοιες της Συμπεριφορικής Χρηματοοικονομικής και στη συνέχεια οι παρεμβάσεις του καθηγητή κ. Ν. Φίλιππα πριν και κατά τη διάρκεια της κρίσης. Μέσα από μία σειρά πρωτότυπων δημοσιεύσεων παρουσιάζονται έννοιες όπως είναι η αγέλη, οι φούσκες, η αστάθεια στις αγορές, η χρηματοοικονομική μόλυνση -έννοιες που έγιναν ιδιαίτερα γνωστές και διαδεδομένες την περίοδο της κρίσης.

Μάλιστα, έχοντας εντοπίσει τα προβλήματα και τα λάθη του παρελθόντος μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα, το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου περιγράφει το μέλλον της Ελλάδας, της Ευρώπης και του πλανήτη, αξιοποιώντας τα εμπειρικά ευρήματα και τις εκτιμήσεις κορυφαίων επενδυτικών οργανισμών και ερευνητών.

Ιδιαίτερο βάρος δίνει ο καθηγητής Νικ. Δ. Φίλιππας στην οικονομική ανάπτυξη και επέκταση των αναδυόμενων χωρών, όπως η Κίνα, η Βραζιλία και η Ινδία, τονίζοντας ότι οι αγορές τους θα πρέπει να κινήσουν άμεσα και το ελληνικό ενδιαφέρον.

Επίσης, αναφερόμενος στην ελληνική οικονομική κρίση, ο συγγραφέας θίγει σοβαρά προβλήματα, όπως το ασφαλιστικό και η παραγωγική αναδιάρθρωση της χώρας -δύο ζητήματα που, αν δεν αντιμετωπιστούν άμεσα και ορθολογικά, η έξοδος από την κρίση χρέους θα είναι όνειρο απατηλό. Κατά τον καθηγητή Νικ. Δ. Φίλιππα, δέκα είναι σήμερα οι προτεραιότητες για να μπορέσει η Ελλάδα να εισέλθει σε ένα μονοπάτι μακροπρόθεσμης βιώσιμης ανάπτυξης:

*Υιοθέτηση ενός ολοκληρωμένου οράματος για την ελληνική οικονομία, για την ανασυγκρότηση και διεύρυνση του παραγωγικού ιστού, των στρατηγικών που θα εφαρμοστούν, αλλά και την αλλαγή νοοτροπίας από αναχρονιστικά στερεότυπα.

*Αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου και μετασχηματισμός των δομών από μία οικονομία που βασιζόταν στην κατανάλωση εισαγομένων.

*Αξιοποίηση του ελληνισμού της διασποράς και παροχή ηθικών κινήτρων για την ανάδειξη νέων εθνικών ευεργετών.

*Δραστική μείωση των φορολογικών συντελεστών για εταιρείες που δημιουργούν νέες θέσεις απασχόλησης και υιοθέτηση ενός απλού, σταθερού και δίκαιου φορολογικού συστήματος με μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Έμφαση, επίσης, πρέπει να δοθεί στην προσέλκυση ξένων επενδύσεων, ενταγμένων στο εθνικό σχέδιο της χώρας μας.

*Περιορισμός της γραφειοκρατίας και απλούστευση των διαδικασιών, ιδίως στους τομείς που αφορούν θέματα επιχειρηματικότητας και επενδύσεων. Επιπλέον, απαιτείται βελτίωση της δημόσιας διοίκησης, ώστε να γίνει πιο αποτελεσματική και να προσφέρει ποιοτικότερες υπηρεσίες στους πολίτες. Το παράδειγμα των ΚΕΠ (Κέντρων Εξυπηρέτησης Πολιτών) θα μπορούσε να λειτουργήσει ως πρότυπο και για άλλες δημόσιες επιχειρήσεις.

*Ενίσχυση των θεσμών όπως η Δικαιοσύνη, και αντιμετώπιση της διαφθοράς και της φοροδιαφυγής. Θα πρέπει να προστατεύονται οι ιδιωτικές περιουσίες και τα ατομικά δικαιώματα και να θεσμοθετηθεί ένα σύγχρονο σύστημα απονομής ταχείας δικαιοσύνης.

*Υιοθέτηση πολιτικών και παροχή κινήτρων για την επιστροφή των καταθέσεων και την ενίσχυση της αποταμίευσης, που αποτελούν τη βάση για την αυτόνομη ανάπτυξη της χώρας μας.

*Λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεργίας, της καταπολέμησης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, αναδεικνύοντας τον ρόλο του σύγχρονου κοινωνικού κράτους.

*Διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου μακροπρόθεσμου στρατηγικού σχεδίου για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος της χώρας μας.

Τέλος, ο καθηγητής Νικ. Δ. Φίλιππας επισημαίνει -πολύ σωστά- ότι βασική προτεραιότητα της κοινωνίας μας θα πρέπει να είναι η Παιδεία, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην έρευνα και ανάπτυξη, στην τεχνική εκπαίδευση, στην κατάρτιση και στην εξειδίκευση, καθώς επίσης στην ανάδειξη και επιβράβευση της αριστείας.

Ωστόσο, αυτή η τελευταία διάσταση της αναπτυξιακής προοπτικής πολύ φοβούμεθα ότι για κάποιους είναι «ψιλά γράμματα»...