Επιστροφή καταθέσεων: Ένα στοίχημα που δεν πρέπει να χαθεί

Όλοι πλέον συμφωνούν και καταλαβαίνουν στην Ελλάδα το νευραλγικό ρόλο και τη βαρύτητα του τραπεζικού συστήματος. Χρειάστηκαν δυστυχώς τα capital controls για να συνειδητοποιήσουν ακόμα και κάποιοι επικίνδυνα αφελείς ή ασυγχώρητα αλαζόνες ότι απλά χωρίς τις τράπεζες δεν μπορεί να υπάρξει λειτουργούσα οικονομία.

Πληρώνουμε πολύ ακριβά το τίμημα της συστηματικής απόδρασης από την κοινή λογική για μεγάλο διάστημα και μετράμε συνεχώς το μέγεθος των συνεπειών στην πραγματική οικονομία από την τραπεζική αργία και τους περιορισμούς στην κίνηση κεφαλαίων.

Οι τράπεζες θα χρειαστούν σημαντικά νέα κεφάλαια που θα προκύψουν κυρίως από τα νέα δάνεια της χώρας. Όσο κι αν αυτό πονάει κάθε πολίτη, γιατί εμείς οι πολίτες είμαστε οι οφειλέτες του δημόσιου χρέους, είναι απολύτως απαραίτητο να γίνει.

Προοπτική στην οικονομία χωρίς υγιείς τράπεζες δεν μπορεί να υπάρξει. Ιδιωτικές επενδύσεις από το εξωτερικό καθώς και συμπληρωματικές εναλλακτικές λύσεις για τη χρηματοδότηση επιχειρήσεων, μπορούν να αναπτυχθούν – όπως έχει γίνει και σε άλλες χώρες – αλλά αφού πρώτα υπάρξει ισχυρό και αξιόπιστο τραπεζικό σύστημα που θα εγγυάται την εύρυθμη λειτουργία μιας οικονομίας στο σύνολό της.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχει να επιλύσει το τραπεζικό σύστημα προκειμένου να αναλάβει εκ νέου το ρόλο που του αναλογεί στην οικονομία είναι η απογοητευτική κατάσταση της ρευστότητας που διαθέτει.

Αν τα κεφάλαια είναι απαραίτητα για αυτή καθεαυτήν ύπαρξη των τραπεζών, η ρευστότητά τους είναι απαραίτητη για την άσκηση των εργασιών τους. Περίπου οι μισές καταθέσεις των ελληνικών τραπεζών έχουν εγκαταλείψει τους λογαριασμούς τους μέσα στην τελευταία πενταετία.

Ποσά που προσεγγίζουν τα €120 δισ. έχουν περάσει την πόρτα της εξόδου από τις τράπεζες, βρίσκονται σε τράπεζες και επενδύσεις στο εξωτερικό, σε στρώματα και μαξιλάρια, σε θυρίδες και οπουδήποτε αλλού εκτός πηγών τραπεζικής ρευστότητας.

Κάποια από αυτά τα ποσά έχουν ήδη καταναλωθεί λόγω της ύφεσης που υποχρέωσε πολλούς να τρώνε από τα έτοιμα, κάποια έχουν πληρώσει τους υψηλούς φόρους των τελευταίων ετών και κάποια έχουν κατευθυνθεί σε μόνιμες μη χρηματοοικονομικές επενδύσεις.

Εκτιμάται ότι ένα ποσό €60-90 δισ. έχει χαρακτηριστικά τέτοια που θα μπορούσε δυνητικά και σε βάθος χρόνου να επιστρέψει στο τραπεζικό σύστημα.

Σήμερα το τραπεζικό σύστημα δανείζεται ρευστότητα από την ΕΚΤ. Αυτή όμως η ρευστότητα είναι η απολύτως αναγκαία προκειμένου να καλύπτονται οι απώλειες των καταθέσεων και να υπάρχει ένα μικρό περιθώριο ασφάλειας.

Η ρευστότητα που χορηγεί η ΕΚΤ κινείται στα όρια της ελάχιστης ισορροπίας του συστήματος. Χωρίς ρευστότητα που αποκτούν οι τράπεζες από τις καταθέσεις και άλλα παρόμοια εργαλεία που υπάρχουν σε κανονικές εποχές, δεν υπάρχει περίπτωση να αυξήσουν τις χορηγήσεις τους σε επιχειρήσεις και ιδιώτες και άρα να συμμετέχουν στην προοπτική ανάπτυξης της οικονομίας.

Είναι επομένως απαραίτητο να επιστρέψουν χρήματα στις καταθέσεις στο τραπεζικό σύστημα. Αυτό δεν θα γίνει απότομα αλλά συντονισμένα και σε έκταση χρόνου, χρειάζονται δε και ισχυρές προϋποθέσεις. Είναι νομίζω προφανές, ότι όσο πιο γρήγορα αρχίσει αυτή η επιστροφή και όσο περισσότερα χρήματα επιστρέψουν, τόσο το καλύτερο. Τι πρέπει να γίνει;

Υπάρχουν τρείς κύριοι λόγοι που τα τελευταία χρόνια έκαναν τις καταθέσεις να φύγουν από τις τράπεζες. Και πρέπει να θεραπευτούν. Ο φόβος για Grexit, ο φόβος για κούρεμα και ο φόβος για τα capital controls.

Ευθύνη των πολιτικών να μπει τέλος στο Grexit

Το ενδεχόμενο Grexit έπαιξε πολύ ανά διαστήματα του 2011 και στο τρικυμιώδες 2012 με τις απανωτές εκλογές και τους τελευταίους μήνες, ως απόρροια πάντα πολιτικών αδυναμιών και χειρισμών.

Τελευταία, όπως αποδείχθηκε ήδη, το ενδεχόμενο Grexit ήταν μέρος ύποπτων σχεδίων, είτε μέσα στη χώρα είτε στο εξωτερικό. Η πρόσφατη εξέλιξη με τη συμφωνία και η σαφής και συντριπτική στοίχιση των πολιτικών δυνάμεων υπέρ του ευρώ απομακρύνουν το σενάριο του Grexit.

Έχουν δοθεί διαβεβαιώσεις ότι ούτε η Ευρώπη μας θέλει εκτός ευρώ, η δε προοπτική του τρίτου μνημονίου ενισχύει το επιχείρημα ότι θέμα Grexit δεν υπάρχει. Αν θέλουμε να σβήσουμε από το χάρτη τον βασικό λόγο φυγής καταθέσεων και να ενισχύσουμε την επιστροφή τους, πρέπει να τεθεί οριστικό τέλος στο σενάριο Grexit και αυτό είναι ευθύνη μόνο των πολιτικών Ελλήνων και Ευρωπαίων.

Η πιστή και χωρίς αστερίσκους εφαρμογή των οδυνηρών για όλους μέτρων της συμφωνίας, που θα επιταχύνει την αποκατάσταση της χρηματοδότησης της χώρας από τα νέα δάνεια, είναι ο καλύτερος τρόπος να σβήσει παντελώς το Grexit. Και η εμπειρία του '12-'13 έδειξε ότι αυτό μπορεί να γίνει πολύ γρήγορα.

Το «κούρεμα» καταθέσεων προκαλεί μεγαλύτερη ζημιά από όφελος

Το κούρεμα των καταθέσεων το μάθαμε το 2013 με την υπόθεση της Κύπρου. Όσοι γνωρίζουμε τα τραπεζικά θέματα ξέρουμε ότι δεν υπάρχει ομοιότητα σχεδόν καμία μεταξύ της κατάστασης στην Κύπρο το 2013 και της κατάστασης στην Ελλάδα το 2015.

Ξέρουμε επίσης ότι το κούρεμα (πάνω από το όριο των ασφαλισμένων καταθέσεων) στην Ελλάδα θα είναι εξαιρετικά αναποτελεσματικό όσον αφορά τα ποσά που θα μπορούσε να προσφέρει στην ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών για την οποία και μόνο μπορεί να συμβεί. Αφενός γιατί τα ποσά αυτά είναι λίγα και αφετέρου γιατί είναι κυρίως σε λειτουργικούς λογαριασμούς επιχειρήσεων.

Αν γινόταν ένα τέτοιο κούρεμα, θα ήταν απλά καταστροφικό για την οικονομία. Όμως ένα κούρεμα των ανασφάλιστων καταθέσεων θα ήταν στην Ελλάδα και εξαιρετικά άδικη και ανήθικη πράξη.

Με την πιθανότητα του κουρέματος έφυγαν πολλά λεφτά στο εξωτερικό και μετρητά σε θυρίδες και σπίτια, ενώ μοιράστηκαν χρήματα σε λογαριασμούς ανά τράπεζα και με προσθήκη δικαιούχων, έτσι ώστε να καλυφθεί το όριο των 100.000 € ανά τράπεζα και δικαιούχο.

Τα καταστήματα των τραπεζών πριν από τα capital controls είχαν τεράστια ζήτηση για αυτές τις κινήσεις. Υπήρξε επομένως «προετοιμασία», ενώ στην Κύπρο έγινε μέσα σε ένα 48ωρο.

Όσοι λοιπόν έμειναν με «ανασφάλιστες» καταθέσεις είναι είτε αυτοί που έχουν λόγο να το κάνουν (βασικά επιχειρήσεις που χρειάζονται υψηλή ρευστότητα) είτε όσοι δεν είχαν τη δυνατότητα να τακτοποιήσουν τους λογαριασμούς τους λόγω συνδυασμού ποσών και έλλειψης δικαιούχων.

Τέλος, όσο λίγοι κι αν είναι αυτοί, υπάρχουν και οι υπεύθυνοι πολίτες που δεν έσπευσαν να αποσύρουν λεφτά και εμπιστεύτηκαν τις τράπεζες συμβάλλοντας μοναδικά σε τέτοιες εποχές στη λιγοστή τους ρευστότητα. Όλοι αυτοί λοιπόν θα τιμωρηθούν έναντι όσων στέρησαν τη ρευστότητα από το σύστημα;

Το κούρεμα καταθέσεων ως εκ τούτου παραμένοντας ως ενδεχόμενο κάνει μεγάλη ζημιά, παρά το γεγονός ότι ακόμα κι αν γίνει θα μπορεί ελάχιστα να συνεισφέρει. Η ζημιά που κάνει είναι δεκάδες φορές μεγαλύτερη από το όποιο κεφαλαιακό όφελος μπορεί να έχει, γιατί ακόμα και ως ενδεχόμενο διατηρεί πολύ μεγάλα ποσά εκτός ρευστότητας του συστήματος.

Η δέσμευση του τρίτου μνημονίου ότι ένα ποσό έως €25 δισ. θα διατεθεί για την επαρκή κεφαλαιοποίηση των τραπεζών, άλλες τεχνικές που υπάρχουν για τον περιορισμό των κεφαλαιακών αναγκών των τραπεζών και η τεράστια ζημιά που προκαλεί το ενδεχόμενο για κούρεμα στερώντας υπερπολύτιμες καταθέσεις μπορούν να πείσουν τους πολιτικούς και τους τεχνοκράτες ότι απαιτούνται άμεσα πρωτοβουλίες ώστε το κούρεμα όλων των ανασφάλιστων καταθέσεων να αποκλειστεί. Αν γίνει αυτό, πολλά χρήματα θα ξαναμπούν στο σύστημα με πολλαπλασιαστική αξία.

Πώς θα αρθεί ο φόβος που προκαλούν τα capital controls

Τα capital controls δεν πρόκειται να αρθούν σύντομα. Κανένα άλλο μέγεθος δεν επηρεάζει όμως την ταχύτητα χαλάρωσής τους και το χρόνο λήξης τους όσο η επιστροφή καταθέσεων στο τραπεζικό σύστημα.

Γιατί η επιστροφή φέρνει μαζί της αποκατάσταση της πίστης που ακριβώς την απώλειά της επιχειρούν να διαχειριστούν οι περιορισμοί που επιβλήθηκαν με τα capital controls. Τα capital controls έφεραν και κάποια καλά, όπως για παράδειγμα η εκθετική αύξηση χρήσης πλαστικού χρήματος και ηλεκτρονικής τραπεζικής για πληρωμές.

Είδαμε πόσο πολύ λιγότερο αναγκαία είναι τα μετρητά στην οικονομία. Αυτή τη μοναδική ευκαιρία με την απομάκρυνση από τα μετρητά, πραγματικότητα εδώ και πολλά χρόνια σε ολόκληρο τον κόσμο, πρέπει να την αξιοποιήσει η οικονομία γιατί εκτός πολλών άλλων είναι το πιο αποτελεσματικό και εύκολο μέτρο κατά της φοροδιαφυγής και υπέρ της διεύρυνσης της φορολογικής βάσης.

Η ηλεκτρονικοποίηση των συναλλαγών έχει αντιμετωπίσει στη χώρα μας μεγάλη αντίσταση στο παρελθόν γιατί το μετρητό εξυπηρετεί πολλούς. Τώρα που αναγκαστικά είδαμε τι σημαίνει οικονομία με πολύ λιγότερα μετρητά, πρέπει να υπάρξουν συντονισμένες ενέργειες από την Πολιτεία και τις τράπεζες για να μην επιστρέψουμε στα παλιά.

Όσο πιο πολύ αξιοποιήσουμε κάρτες και την ηλεκτρονική τραπεζική τόσο δεν θα χρειαζόμαστε μετρητά και επομένως θα τα επιστρέψουμε στις τράπεζες, από θυρίδες και σπίτια, αφού στη χρήση αυτών των εργαλείων πληρωμών δεν υπάρχουν περιορισμοί.

Αποκλεισμός των ενδεχομένων Grexit και κουρέματος όλων των τύπων καταθέσεων θα συμβάλουν στην επιστροφή τους και επομένως στην ταχύτερη άρση των περιορισμών στις τράπεζες.

Κάποια επιμέρους θέματα που παραμένουν στην ΠΝΠ για τους περιορισμούς πρέπει να φύγουν γιατί δημιουργούν καχυποψίες. Για παράδειγμα, γιατί απαγορεύονται οι πρόωρες λήξεις προθεσμιακών, γιατί απαγορεύεται η προσθήκη δικαιούχων σε λογαριασμούς, γιατί δεν επιτρέπεται η πρόωρη εξόφληση δανείων μέσα από λογαριασμούς;

Αυτά παραπέμπουν δυστυχώς σε σενάρια που ενισχύουν επιχειρήματα για κούρεμα αφού ουσιαστικά λειτουργούν ώστε να αποφευχθεί τυχόν μείωση της ύλης του κουρέματος. Αν πραγματικός στόχος είναι να αρθούν οι φόβοι για το σύστημα και να επιστρέψει το αίμα των καταθέσεων στις τράπεζες, πρέπει απλά να καταργηθεί οτιδήποτε λειτουργεί σε αντίθετη κατεύθυνση

Μόνος τρόπος να επανέλθουν κάποια στιγμή οι τράπεζες στον ουσιαστικό τους ρόλο που είναι η χρηματοδότηση επιχειρήσεων και ιδιωτών, και μάλιστα σε μια οικονομία που το έχει απόλυτη ανάγκη, είναι η επιστροφή των χρημάτων που με κάθε τρόπο απέδρασαν από το τραπεζικό σύστημα τα τελευταία χρόνια.

Κάθε ευρώ που επιστρέφει είναι πολύτιμο. Συντονισμένες ενέργειες, η υπευθυνότητα και η σοβαρότητα όλων (πολιτικοί σε Ελλάδα και Ευρώπη, τράπεζες, αγορά, πολίτες) μπορούν να αποκαταστήσουν σταδιακά τη χαμένη τραπεζική πίστη για να αυξηθεί η διαθέσιμη ρευστότητα. Αν αυτό δεν γίνει, η πραγματική οικονομία δεν πρόκειται να ανακάμψει και η χώρα δεν πρόκειται να δει άσπρη μέρα, είτε χρηματοδοτείται από μνημόνια είτε όχι.

Και επειδή συνήθως μας αρέσει να ρίχνουμε σε άλλους τα βάρη και τις ευθύνες, στην προσπάθεια αυτή έχουμε και εμείς οι πολίτες σημαντικό ρόλο να παίξουμε, φερόμενοι ώριμα και υπεύθυνα.

(*) Ο κ. Μίνως Μωυσής είναι ελεύθερος επαγγελματίας και πρώην ανώτατο στέλεχος Τραπεζών και Ασφαλιστικών Εταιριών.