Οι «προκλήσεις» για τη δημοκρατία στη σύγχρονη κοινωνία

Η δημοκρατία εμφανίστηκε στην Αθήνα τον 5ο αιώνα π.Χ. και έκτοτε διαδόθηκε σε άλλες πόλεις και σε άλλα κράτη και εκτός Ελλάδας.

Είμαστε η χώρα από την οποία ξεκίνησε η Δημοκρατία. Αυτή εγκαθιδρύθηκε με την εφαρμογή σαφών νόμων, τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά και την υπακοή στους νόμους. Και αυτό, διότι αισθάνονταν οι ίδιοι υπεύθυνοι για τον εαυτό τους.

Φυσικά δε λειτουργούσαν όλα ιδανικά στην αρχαία Ελλάδα, αλλά η Αρχαία Ελλάδα αποτελεί πρότυπο σε ό,τι αφορά στην έκφραση αυτού που επιθυμούσαν κι αυτού που εξέφραζαν. Και πάνω από όλα στη δημιουργία και εφαρμογή αρχών και αξιών.

Οι Έλληνες του 5ου Αιώνα, μέσω των αναλύσεών τους, μας δίνουν με σαφήνεια να κατανοήσουμε τις αξίες που πρέπει να αναζητήσουμε και επισημαίνουν τους κινδύνους από τους οποίους πρέπει να προφυλαχθούμε.

Πολλοί Αθηναίοι οραματίστηκαν μορφές διακυβέρνησης που αφήνουν μικρότερο περιθώριο για λαïκά λάθη και αποτελούν τα μικτά ή τροποποιημένα καθεστώτα.

Σαφώς αναφέρουν ότι η λύση για να αποφευχθούν μεγάλα λάθη είναι η κατάρτιση αυτών που κυβερνούν τον λαό, αυτών που αποφασίζουν. Η εκπαίδευση και η ανάπτυξη του κριτικού τρόπου σκέψης που επέρχεται μέσα από αυτήν, πρέπει να είναι συνεχής καθ΄όλη την διάρκεια της καθημερινής ζωής σε μια δημοκρατία. Όλοι με λίγη προσπάθεια μπορούν να συμμετέχουν στην κοινή προσπάθεια με στόχο την πρόοδο.

Οι αξίες που είναι απαραίτητες για την ύπαρξη της πραγματικής κι όχι μιας φαινομενικής δημοκρατίας, αναφέρονται στα κείμενα πολλών αρχαίων συγγραφέων, του Πρωταγόρα, του Θουκυδίδη, του Δημοσθένη, του Ηρόδοτου, του Αριστοτέλη, του Σοφοκλή, του Ομήρου κ.α. Δεν είναι τυχαίο πως με την έλευση της δημοκρατίας επήλθε η εκπαίδευση των σοφιστών που ανέπτυσσε την αναζήτηση του κοινού καλού και συνέβαλε στην ανάπτυξη της τέχνης της πολιτικής διαμάχης.

Η Δημοκρατία προϋποθέτει την ύπαρξη αξιών, τη λογική, το θάρρος για ζωή, τη δικαιοσύνη, την ελευθερία, το σεβασμό, την πολιτειακή συνείδηση, τη μάχη ενάντια σε κάθε μορφή ανοχής, την ηθική. Αξίες που είναι παρούσες στο νου και την καρδιά όλων μας και διαμορφώνουν την καθημερινότητά μας, αξίες που πραγματοποιούνται ατελώς!

Αυτές οι αξίες, δεν είναι μόνο βασικές αξίες, αλλά και τα απαραίτητα θεμέλια της δημοκρατίας.

Πιστεύω ότι οι περισσότεροι από εμάς, είμαστε περισσότερο προσκολλημένοι στην πρακτική χρησιμότητα της γνώσης παρά στη μόρφωση, την υιοθέτηση αξιών και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, τα οποία απορρέουν από την επεξεργασία της γνώσης.

Οι νόμοι τους οποίους πολλαπλασιάζουμε, έχει αποδειχθεί ότι εκφράζουν τις αξίες που θέλουμε να επιβάλλουμε, αξίες που επί της ουσίας δεν εξυπηρετούν το γενικό συμφέρον, αξίες που δεν είναι σταθερές. Γι' αυτό και δεν τις αφήνουμε να αναπτυχθούν αυθόρμητα, να ισορροπήσουν μέσα στο πλαίσιο της αγοράς.

Αναμφισβήτητα τον σημαντικότερο ρόλο τον κατέχει η εκπαίδευση, η παιδεία, η ύπαρξη και η γνώση των αξιών, του κοινού καλού, η ικανότητα της ορθής κρίσης και του κριτικού τρόπου σκέψης.

Στις ημέρες μας, τα Μ.Μ.Ε. έχουν μεγάλη ευθύνη για την διαμόρφωση της γνώμης των πολιτών. Σημαντικό ρόλο επίσης παίζει κι ο τρόπος με τον οποίο επιλέγει ο κάθε πολίτης να εκπληρώσει και να διαδραματίσει τον ρόλο του στην κοινωνία μέσα στην οποία ζει. Η μεγαλύτερη απειλή της δημοκρατίας είναι η δημαγωγία.

Συνέπεια των ανωτέρω είναι, η εμφανής στην εποχή της κρίσης την οποία διανύουμε απογοήτευση και η μη συμμετοχή των πολλών στα κοινά, καθώς επίσης και η απουσία της αρχής του κοινού καλού από την πλειοψηφία αυτών που ασχολούνται με τα κοινά.

Είμαστε όλοι υπεύθυνοι.

Οι επιστήμες και οι τεχνικές γνώσεις, καταλαμβάνουν ολοένα και μεγαλύτερο χώρο χωρίς να υπάρχει ο στόχος της διαμόρφωσης του πνεύματος.

Ο κάθε επαγγελματίας θα πρέπει να έχει συνείδηση της χρησιμότητας του επαγγέλματος που ασκεί για το σύνολο των συνανθρώπων του.

Πρέπει επιτέλους να γίνει κατανοητό ότι τα επαγγέλματα δεν πρόκειται να μας αποφέρουν προσωπική ικανοποίηση εάν δεν συνυπάρχουν με την ανθρώπινη αξία, την ικανότητα σωστής έκφρασης και την κατανόηση και τον σεβασμό των συνανθρώπων μας, την επιθυμία για το κοινό καλό, την τιμιότητα, την επιθυμία και την όρεξη για εργασία.

Χωρίς αυτές τις αξίες δεν συνεισφέρουμε στην ανάπτυξη της κοινωνίας.

Στη δημοκρατία ζητείται από τον καθένα να συμμετέχει, να ψηφίζει γνωρίζοντας τις συνέπειες. Αυτό σημαίνει ότι όλοι όσοι συμμετέχουν έχουν επαρκή παιδεία και μπορούν να κατανοούν τους πολιτικούς και εκλογικούς κινδύνους, να κρίνουν σωστά και να μην παρασύρονται από προπαγάνδες και έλλειψη κριτικής σκέψης.

Το μέγεθος των χωρών, η ανάπτυξη των οικονομικών επιστημών και η πολυπλοκότητα του σημερινού τρόπου ζωής οδήγησαν στην ανάπτυξη μιας καθαρά πολιτικό – οικονομικής οπτικής θεώρησης της ζωής, όπου η ηθική έχει αντικατασταθεί από την υλιστική οπτική.

Η ηθική οπτική έχει περάσει στον χώρο της θρησκείας.

Δεν μπορούμε να επικαλούμαστε τον όρο δημοκρατία εάν δεν υπάρξει πολιτειακή συνείδηση, εάν δεν κυριαρχήσει το κοινό συμφέρον, εάν δεν ανταποκριθούμε σε μια ιδέα συνόλου.

Τελικά ζούμε σε δημοκρατικό καθεστώς;

*Η Μαρίνα Πολίτου είναι Γεν. Γραμματέας του Λ.Σ.Α.