Οκτώ «κλειδιά» για δίκαιο φορολογικό σύστημα

Ο όρος ανάπτυξη, τον οποίο συχνά-πυκνά συναντάμε τελευταία στην καθημερινότητά μας, αναφέρεται στην αύξηση των παραγωγικών δυνατοτήτων της οικονομίας. Η οικονομική ανάπτυξη είναι στόχος όλων των σύγχρονων κρατών ανεξάρτητα από το οικονομικό ή πολιτικό σύστημα που εφαρμόζεται σε αυτά και εκφράζει τη μεταβολή (αύξηση) στο συνολικό εγχώριο προϊόν ή στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Κατά κανόνα αυτό επιτυγχάνεται είτε μέσω της βελτίωσης στην αποδοτικότητα και επέκτασης των υφιστάμενων οικονομικών δομών και επενδύσεων είτε (και το σύνηθες) μέσω νέων επενδύσεων.

Η Ελλάδα σήμερα, με δεδομένο το πρόβλημα ανεργίας, χρειάζεται άμεσα αύξηση του ΑΕΠ, δηλαδή αύξηση παραγωγής. Χρειάζεται δηλαδή να γίνουν άμεσα είτε δημόσιες επενδύσεις (πράγμα δύσκολο για τα οικονομικά του κράτους) είτε ιδιωτικές. Επενδύσεις οι οποίες θα δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας, θα βοηθήσουν την προσπάθεια για μείωση της ανεργίας και κατ΄ επέκταση θα συμβάλουν στη βελτίωση και στην αύξηση του εισοδήματος των πολιτών της. Πρέπει λοιπόν η ανάπτυξη σήμερα να αποτελέσει κύριο στόχο και άμεση προτεραιότητα του κράτους.

Για να γίνει αυτό η χώρα μας χρειάζεται να βελτιώσει άμεσα κρίσιμους παράγοντες που επιδρούν στην προσέλκυση σοβαρών επενδύσεων. Ποιοι είναι οι παράγοντες αυτοί:

α) Γρήγορη και αποτελεσματική απονομή δικαιοσύνης. Οι φορολογούμενοι πολίτες και επιχειρηματίες πρέπει να αισθάνονται ασφαλείς ότι θα τηρηθούν οι νόμοι και δεν θα υπάρχουν αυθαιρεσίες από το κράτος οι οποίες θα θέτουν σε κίνδυνο την περιουσία τους. Η αποτελεσματική και ταχεία επίλυση των διαφορών έχει πολλά οφέλη. Τα αποτελεσματικά και διαφανή δικαστήρια ενθαρρύνουν νέες επιχειρηματικές κινήσεις επειδή οι επιχειρηματίες μπορούν να βασίζονται στα δικαστήρια, εάν μια συμφωνία τους δεν τηρηθεί και λειτουργούν αποτρεπτικά σε ενδεχόμενη διάθεση ή πρόθεση αυθαιρεσίας. Επιπλέον αποθαρρύνουν και τους πολίτες από την όποια διάθεση παραβατικών συμπεριφορών, αν αυτοί γνωρίζουν ότι οι φορολογικές τους υποθέσεις θα κριθούν σύντομα (σήμερα μια φορολογική υπόθεση κρίνεται οριστικά σε 10-15 χρόνια).

β) Αποτελεσματικό και φιλικό για την επιχείρηση ρυθμιστικό πλαίσιο με αποτελεσματική Δημόσια Διοίκηση και περιορισμό της αναποτελεσματικής γραφειοκρατίας.

γ) Αποτελεσματικό, δίκαιο, σταθερό και απλό φορολογικό σύστημα.
Ένα από τα βασικότερα εργαλεία για να διατηρηθούν ή να αυξηθούν οι ιδιωτικές επενδύσεις που επιτρέπουν ή όχι την επίτευξη αυτού του στόχου είναι και το φορολογικό σύστημα. Το φορολογικό σύστημα είναι για το κράτος θεσμό, ο οποίος επηρεάζει την κατανάλωση, την αποταμίευση, αναδιανέμει τους διαθέσιμους επενδυτικούς πόρους και καθορίζει το επιχειρηματικό κλίμα.

Τι είναι φορολογικό σύστημα σε μια χώρα: Οι διάφοροι φόροι μαζί με τους κανόνες που τους καθορίζουν και τους εξειδικεύουν αποτελούν το φορολογικό σύστημα. Αυτό είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που επικρατούν σε αυτήν τη χώρα.

Στην Ελλάδα, ενώ το φορολογικό σύστημα θα μπορούσε να καταστεί κύριο εργαλείο οικονομικής ανάπτυξης και να αποτελεί πόλο έλξης μεγάλων ξένων επενδύσεων, λειτουργεί αποτρεπτικά για ανάληψη οποιουδήποτε επενδυτικού ρίσκου, με τις αλλεπάλληλες αλλαγές των φορολογικών νόμων και κανόνων και με τους φορολογικούς νόμους-παγίδες.

Οι συνεχείς τροποποιήσεις του το έχουν καταστήσει περίπλοκο, αντιαναπτυξιακό και κοινωνικά άδικο καθιστώντας το, αντί για τον κύριο μοχλό ανάπτυξης, έναν από τους βασικούς λόγους που έχουν οδηγήσει στη μείωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας στη χώρα μας, μείωση η οποία έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια σοβαρών ξένων επενδύσεων, τη ματαίωση υλοποίησης αναπτυξιακών προγραμμάτων από υφιστάμενες επιχειρήσεις και τη μαζική φυγή εταιρειών σε άλλες χώρες, με αποτέλεσμα να καταγράφονται αρνητικοί ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης και φυσικά δραματική αύξηση της ανεργίας.

Για να λειτουργήσει θετικά το φορολογικό σύστημα πρέπει να είναι αποδεκτό από τους φορολογούμενους. Για να συμβεί αυτό, πρέπει να διέπεται από αρχές και κανόνες. Ειδικότερα πρέπει να διασφαλίζει, κατ' ελάχιστον, τα παρακάτω:

Δίκαιο φορολογικό σύστημα

Όλοι μας συμφωνούμε ότι το φορολογικό σύστημα πρέπει να είναι δίκαιο, αλλά διαφωνούμε για το πώς μπορεί να αξιολογηθεί αυτό. Η δικαιοσύνη, όπως και η ομορφιά, είναι θέματα υποκειμενικά. Αυτό που κάποιος θεωρεί δίκαιο, κάποιος άλλος το θεωρεί ληστρικό!

Οι περισσότεροι από εμάς θεωρούν ότι, είτε καταβάλλουν είτε δεν καταβάλλουν φόρους, είναι «εντάξει» στις φορολογικές τους υποχρεώσεις και πρέπει να πληρώσουν πρώτα οι άλλοι. Ποιοί άλλοι όμως; Οι άλλοι..., γενικά και αόριστα. Όλα αυτά, το φορολογικό σύστημα πρέπει να είναι σε θέση να τα εξαλείψει. Να πείσει τους φορολογούμενους ότι κατανέμει δίκαια τα φορολογικά βάρη και αξιοποιεί επ΄ ωφελεία του συνόλου τους φόρους που εισπράττει.

Σε κάθε περίπτωση, θεωρώ ότι ένα φορολογικό σύστημα για να είναι δίκαιο πρέπει να περιλαμβάνει ένα μίνιμουμ προϋποθέσεων και να αποπνέει αίσθημα δικαίου στους φορολογούμενους, δηλαδή:

• Πρέπει να έχει σημείο αναφοράς τον άνθρωπο και να παρέχει ίσες ευκαιρίες στους πολίτες.
• Όλοι, μα όλοι, πρέπει να καταβάλλουν τους φόρους που τους αναλογούν, όπως επιτάσσει και το Σύνταγμά μας. Η καταβολή των φόρων πάντοτε είναι πατριωτικό καθήκον και δεν εξαρτάται από τον έφορο, τον υπουργό ή την εκάστοτε κυβέρνηση.
• Πρέπει να προβλέπονται συγκεκριμένες διατάξεις για όσους αποδεδειγμένα, με αντικειμενικά κριτήρια, αδυνατούν να καταβάλουν τους φόρους που τους αναλογούν.
• Το φορολογικό σύστημα πρέπει να είναι δίκαιο, αλλά ταυτόχρονα και αυστηρό. Όσοι φοροδιαφεύγουν και όσοι τους διευκολύνουν πρέπει να τιμωρούνταν αυστηρά. Με διαφανείς και σταθερούς κανόνες, χωρίς ίχνος αδικίας.
• Πρέπει να προστατεύονται οι φορολογούμενοι από οποιοδήποτε διασυρμό. Κανείς δεν είναι ένοχος μέχρι να κριθεί αυτό οριστικά και αμετάκλητα.
• Δεν πρέπει να λειτουργεί τιμωρητικά και εκδικητικά απέναντι σε οποιονδήποτε φορολογούμενο ή κοινωνική ομάδα.
• Φορολογικές αμνηστείες, περαιώσεις και χαριστικές ρυθμίσεις ενθαρρύνουν τη φοροδιαφυγή και τη φοροαποφυγή, δημιουργούν δε αίσθημα αδικίας στους συνεπείς.
• Τα φορολογικά έσοδα πρέπει να προέρχονται κυρίως από τους άμεσους φόρους και λιγότερο από τους έμμεσους. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η Ελλάδα σήμερα κατατάσσεται στις λίγες εκείνες χώρες οι οποίες εξαρτούν περισσότερο τα φορολογικά τους έσοδα από την έμμεση φορολόγηση.

Σταθερό φορολογικό σύστημα

Οι συχνές αλλαγές της φορολογικής νομοθεσίας αποτελούν ανασταλτικό παράγοντα τόσο στον βραχυχρόνιο όσο κυρίως και στον μακροπρόθεσμο προγραμματισμό των πολιτών και των επενδυτών. Η προχειρότητα της σύνταξης φορολογικών νόμων δεν είναι η μόνη αιτία. Συνήθως υποκρύπτεται εξυπηρέτησημικροσυμφερόντων. Το κράτος γίνεται αναξιόπιστο. Με το υπάρχον καθεστώς κανείς δεν είναι βέβαιος τι του ξημερώνει φορολογικά. Δεν είναι δυνατόν από την απόφαση μέχρι την υλοποίηση μια επένδυσης το φορολογικό σύστημα να αλλάζει ριζικά και όχι μόνο μία φορά.

Η κατάσταση αυτή μόνο σοβαρότητα δεν δείχνει. Για να αντιληφθούμε το μέγεθος, θα πούμε ότι ο βασικός φορολογικός νόμος 2238/1994 που ίσχυε έως τις 31/12/2013 τροποποιήθηκε σχεδόν 250 φορές. Ο νόμος 4172/2013 ο οποίος ψηφίσθηκε στο τέλος του Ιουλίου 2013 και εφαρμόζεται από 1η/1/2014, τροποποιήθηκε δύο ή τρεις φορές πριν καν εφαρμοσθεί και τουλάχιστον 20 φορές μέχρι σήμερα.

Όχι τροπολογίες σε άσχετους νόμους. Αυτή η «βιομηχανία παραγωγής νόμων» πρέπει να κλείσει άμεσα, δεν ωφελεί.

Ποιος σοβαρός επενδυτής θα αναλάβει επιχειρηματικό ρίσκο με αυτές τις προϋποθέσεις; Η έλλειψη σταθερότητας του φορολογικού συστήματος καταδικάζει την Ελλάδα στις τελευταίες θέσεις στα κίνητρα για επένδυση.

Απλό και κατανοητό φορολογικό σύστημα

Η πολύπλοκη νομοθεσία απομακρύνει τους επενδυτές και δημιουργεί ανασφάλεια και καχυποψία στους φορολογούμενους.

Η δομή των ελληνικών φορολογικών νόμων είναι πολύπλοκη και σε πολλές περιπτώσεις περιλαμβάνει διατάξεις αντικρουόμενες και αντιφατικές. Με πολλές «δημιουργικές ασάφειες», με παραπομπές σε υπουργικές αποφάσεις που θα εκδοθούν και νε αναφορές σε άλλους, μη κωδικοποιημένους νόμους. Για να εφαρμοστεί ένας νόμος χρειάζεται να δοθούν λεπτομερείς οδηγίες. Κανένας δεν διαβάζει αναλυτικά τους νόμους και περιμένει την έκδοση της εγκυκλίου.

Οι νόμοι πρέπει να είναι γραμμένοι με σαφήνεια και απλότητα ώστε να είναι κατανοητοί από τον μέσο πολίτη. Δεν πρέπει να επιδέχονται διαφορετικές ερμηνείες ούτε ορισμούς του τύπου «η παραγωγικότητα της δαπάνης θα κριθεί από το έφορο». Καθαρά και ξάστερα. Η μόνη ερμηνευτική που θα τους ακολουθεί θα είναι η εισηγητική τους έκθεση, η οποία ουσιαστικά εκφράζει και τη βούληση του νομοθέτη.

Για παράδειγμα, η πρώτη παράγραφος του άρθρου 51 του νέου φορολογικού νόμου είναι διατυπωμένη ως εξής:

Άρθρο 51. Μεταφορά λειτουργιών

Κάθε επιχειρηματική αναδιάρθρωση, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ως εγχώρια ή διασυνοριακή αναδιοργάνωση λειτουργιών, περιουσιακών στοιχείων, κινδύνων ή και επιχειρηματικών ευκαιριών, την οποία πραγματοποιούν ή στην οποία εμπλέκονται συνδεδεμένα πρόσωπα με συνδεδεμένα κέρδη εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του παρόντος άρθρου:

Ποιος πολίτης, χωρίς «μεταπτυχιακό» στα φορολογικά μπορεί να κατανοήσει, χωρίς ερμηνεία, σε τι αναφέρεται η παραπάνω διάταξη;

Δεν πρέπει να υπάρχουν σκιές και υποψίες ότι κάποιοι μπορεί να έχουν διαφορετική μεταχείριση. Υποχρεωτικά όλες οι ατομικές απαντήσεις που δίνονται σε ερωτήματα πολιτών ή επιχειρήσεων να δημοσιεύονται στο διαδίκτυο αυτούσιες.

Σε κάθε περίπτωση, μετά από κάθε τροποποίηση νόμου αυτός πρέπει, με ευθύνη του κράτους, να κωδικοποιείται αμέσως.

Αποτελεσματικό φορολογικό σύστημα

Το φορολογικό σύστημα στην Ελλάδα, τουλάχιστον μέχρι πρότινος λειτουργούσε τυπολατρικά, περιγράφοντας κυρίως διαδικασίες. Όλοι έχουμε στο νου μας τον περίφημο τυπολατρικό ΚΒΣ και πόσο ανασταλτικά στην οικονομική ανάπτυξη λειτούργησε. Εξαιτίας του αναχρονιστικού αυτού νόμου χάθηκαν πολύ σοβαρές επενδύσεις για τη χώρα.

Στόχος πρέπει να είναι η δημιουργία ενός φορολογικού πλαισίου απλού και κυρίως λειτουργικού και κατανοητού επί τη βάσει αρχών και κανόνων. Οι διατάξεις των νόμων πρέπει να είναι απλές, εφαρμόσιμες και αποδοτικές. Φαινόμενα του πρόσφατου νόμου, ο οποίος καθιέρωνε τον φόρο υπεραξίας στη μεταβίβαση ακινήτων, που τόσο ταλαιπώρησε τους πολίτες και την οικονομία, πρέπει να αποφεύγονται. Το φορολογικό σύστημα πρέπει να διευκολύνει και να μην εμποδίζει τις συναλλαγές.

Φωτογραφικές διατάξεις και κοπτοραπτική είναι αδιανόητες.

Διαφάνεια χρησιμοποίησης των φόρων

Κανείς μας δεν βλέπει την εφορία με καλό μάτι. Πιστεύουμε ότι το κράτος είναι εχθρικό απέναντί μας.

Για να είναι αποδεκτό οποιοδήποτε φορολογικό σύστημα πρέπει να υπάρχει απόλυτη διαφάνεια στον τρόπο χρησιμοποίησης των φόρων. Ο φορολογούμενος δικαιούται να γνωρίζει πού πηγαίνουν οι φόροι του, γιατί πρέπει να πληρώσει φόρους, ποιες κοινωνικές παροχές δικαιούται και σε καμία περίπτωση να μη δημιουργείται το αίσθημα ότι το κράτος τον ληστεύει και η συνεισφορά του απλώς γεμίζει ένα άδειο βαρέλι.

* Ο κ. Χρήστος Κήττας είναι οικονομολόγος, μέλος του Λογιστικού Συλλόγου Αθηνών.