Οι φόροι υπέρ τρίτων και τα ορφανά προαπαιτούμενα

Είναι παράξενο να δημιουργείται ιστοσελίδα κυβέρνησης (http://ggevm.cloudapp.net) για να ζητήσει τη βοήθεια του κοινού ώστε να καταγραφούν οι φόροι υπέρ τρίτων (ΦΥΤ). Η πραγματική είδηση όμως είναι ότι η λειτουργία της πλατφόρμας αυτής αποτελούσε προαπαιτούμενο για τη δόση του 1 δισεκατομμυρίου ευρώ, η οποία επρόκειτο να εκταμιευθεί τον Ιούνιο.

Παρότι το υπουργείο Οικονομικών είχε λάβει από τα υπουργεία επικαιροποιημένο κατάλογο με τις χρεώσεις υπέρ τρίτων, «η τρόικα επέμεινε στη δημιουργία και της ηλεκτρονικής πλατφόρμας για δύο λόγους: Πρώτον, υπήρξε έντονη ανησυχία για το εάν όλα τα υπουργεία θα ανταποκριθούν στο αίτημα της χαρτογράφησης των χρεώσεων υπέρ τρίτων.

Ο λόγος; Εδώ και δεκαετίες η πλειονότητα των χρεώσεων αυτών -οι οποίες καταλήγουν είτε σε ασφαλιστικά ταμεία είτε σε συνδικαλιστικά σωματεία- θεσμοθετήθηκε μέσα σε συνθήκες αδιαφάνειας και πελατειακών σχέσεων και ήρθε να καλύψει το κενό χρηματοδότησης από το κράτος ή από τους άμεσα ενδιαφερόμενους.

Δεύτερον, η πλατφόρμα αυτή λειτουργεί ως ένα βήμα όχι απλώς διαλόγου, αλλά ακόμη και καταγγελίας από τους καταναλωτές που είναι τελικά αυτοί που επιβαρύνονται περισσότερο από τις χρεώσεις υπέρ τρίτων, έτσι ώστε η κατάργηση ή η μείωση αυτών των φόρων και τελών να γίνει πιο εύκολα αποδεκτή από το ευρύ κοινό». (Καθημερινή 25/6)

Η «ανάγκη» γι' αυτήν την ιστοσελίδα αποδεικνύει ότι η εμπιστοσύνη που έχουν οι ξένοι για την ικανότητα ή την εντιμότητα του κρατικού μηχανισμού είναι ανύπαρκτη. Μάλλον φοβήθηκαν ότι τελικά δεν θα παρουσιαστούν όλοι οι φόροι, που είναι καλά καμουφλαρισμένοι ξενιστές στο σώμα της οικονομίας και απομυζούν χιλιάδες οικονομικές συναλλαγές, και απαίτησαν μία ανεπίσημη διασταύρωση. Από μία σύντομη επίσκεψη πάντως στην ιστοσελίδα, μάλλον θα μείνουμε με την απορία ποιος επιμελείται τη δημιουργία μίας σύνοψης όσων θα καταγραφούν, καθώς φαντάζομαι ότι δεν θα κάνουν και τη μετάφραση άνθρωποι της τρόικας.

Γιατί φτάσαμε στην ιστοσελίδα

Πριν καταλήξουμε στην εν λόγω ιστοσελίδα αυτοβοηθείας, είχαν προηγηθεί μελέτες επιτροπών καθώς και ηθικολογικές καταδίκες τηλεϋπουργών για το άδικο των ΦΥΤ (άνευ οικονομικής ουσίας). Είναι χαρακτηριστικό ότι ρητή κατάργηση των ΦΥΤ δεν έχει εξαγγελθεί από καμία ελληνική κυβέρνηση ή κόμμα (μέχρι σήμερα), αλλά επειδή τα πρόστιμα της Ε.Ε. ήταν τσουχτερά και άμεσα εισπράξιμα (αφαιρούνται από όσα έχουμε λαμβάνειν), ανάγκαζαν απρόθυμες ελληνικές κυβερνήσεις να (απο)δράσουν. Αυτές με τη σειρά τους, ισχυριζόμενες το αμίμητο ότι «οι ΦΥΤ έχουν επιβληθεί σε μια μεγάλη χρονική περίοδο, από κάποιους άλλους και όχι από εμάς, και δεν έχουμε πλήρη εικόνα», συστήνανε επιτροπές. Γνώριζαν άριστα ότι αν θέλεις ένα θέμα να το παραπέμψεις στις καλένδες:

Ο καλύτερος τρόπος είναι να φτιάξεις μία επιτροπή. Αποτελεί πανάρχαια μέθοδο καθυστέρησης. Λέγεται ότι και ο Θεός όταν κουράστηκε να φτιάχνει ζώα στην περίοδο της δημιουργίας, ανέθεσε σε επιτροπή την κατασκευή αλόγου. Έτσι δημιουργήθηκε η καμήλα...

Η ιστοσελίδα είναι παραπροϊόν της έλλειψης εμπιστοσύνης στον κρατικό μηχανισμό. Ήταν γνωστό ότι ένα από τα προαπαιτούμενα για την εκταμίευση δόσεων 2 δισ. ευρώ είναι και «η ολοκλήρωση της καταγραφής των φόρων υπέρ τρίτων» και είχε συσταθεί επιτροπή από το υπουργείο Οικονομικών το 2013. Φαίνεται όμως ότι η καθυστέρηση που αποκαλύπτεται στη λέξη ολοκλήρωση είναι επίσης ένας πιθανός λόγος της δημιουργίας της ιστοσελίδας. Άλλωστε οι φόροι υπέρ τρίτων έχουν καταγραφεί αρκετές φορές στο παρελθόν. Ενδεικτικά αναφέρω ότι υπάρχει μία αρκετά καλή και αναλυτική έκθεση του 2002 ομάδας εργασίας που είχε συστήσει το υπουργείο Οικονομικών, δηλαδή πολύ πριν αρχίσουμε να καταριόμαστε τα μνημόνια σαν την πηγή όλων των δεινών του έθνους. Για να είμαστε πρακτικοί στο θέμα των ΦΥΤ, θα πρότεινα τις παρακάτω απαντήσεις σε ερωτήματα που τίθενται.

Από πού να ξεκινήσουμε;

Δεν έχει νόημα να ξορκίζουμε τους ΦΥΤ γιατί τα ξόρκια δεν καταργούν τίποτα. Ούτε φτάνει να διαλαλούμε πόσο άδικοι είναι τέτοιοι φόροι, η πειρατική λογική των οποίων έχει κάνει τον λογαριασμό της ΔΕΗ να μοιάζει με εκκαθαριστικό εφορίας. Αν θέλουμε να κάνουμε το μεγάλο πρώτο βήμα, προτείνω να ξεκινήσουμε από τον σημαντικότερο και τον εξόχως πιο εξόφθαλμα άδικο φόρο: το αγγελιόσημο. Επιβαρύνει τη διαφήμιση, δηλαδή τον τελικό καταναλωτή για τον οποίο όλοι κόπτονται.

Το αγγελιόσημο είναι φόρος-σκάνδαλο γιατί επιδοτεί εργοδότες πτωχευμένων επιχειρήσεων και εντύπων (καθώς απέτυχε η προσπάθεια να επεκταθεί το αγγελιόσημο στο διαδίκτυο), οι οποίες επίσης επιδοτούνται μέσω τραπεζικών δανείων που (αυτο)εξοφλούνται από διαφημίσεις και καταχωρίσεις ενίσχυσης του εταιρικού προφίλ οιονεί κρατικών τραπεζών, με δεδομένο ότι οι τελευταίες δεν έχουν τίποτα άλλο να διαφημίσουν όσο δεν πουλάνε το κανονικό προϊόν τους που είναι η χορήγηση δανείων. Αν καταργηθεί το αγγελιόσημο προβλέπω ότι μαγικά εκατοντάδες δημοσιογράφοι και έντυπα θα μας απαλλάξουν από την σιωπή τους για τους ΦΥΤ. Η τακτική υπαγορεύει ότι ξεκινώντας από το σημαντικό όλα τα υπόλοιπα θα είναι πιο εύκολα, ενώ μας έχουν εγκλωβίσει πονηρά στο ανάποδο. Καταργώντας κάποιο τέλος υπέρ βυρσοδεψών και άλλων επαγγελμάτων που μας έχουν αφήσει χρόνους δεν καταργείται κανένας απολύτως ΦΥΤ.

Και τι θα κάνουμε με τις εξαιρετικές περιπτώσεις;

Το καλύτερο είναι να εξαιρέσουμε τις εξαιρέσεις. Αν δεν καταργηθούν όλοι οι φόροι υπέρ τρίτων χωρίς καμία εξαίρεση τότε δεν μπορεί να ξεριζωθεί το πρόβλημα. Τα κεκτημένα κάποιων προνομιούχων ομάδων θα συνεχίσουν να υπονομεύουν κάθε έννοια δικαιοσύνης ανάμεσα στην κοινωνία και θα καθιστούν ανισόρροπο ανάμεσα σε άλλα και το ασφαλιστικό και συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας. Ας μην μας διαφεύγει ότι όποια μορφή και αν παίρνουν οι ΦΥΤ (πόροι, δικαιώματα, δικόσημα, ποσοστά, αγγελιόσημα) αποτελούν προείσπραξη φόρων που επιβαρύνουν τις μελλοντικές γενεές.

Πρέπει να υπάρχει περίοδος προσαρμογής ή όχι;

Η σταδιακή προσαρμογή που ακούγεται (π.χ. πενταετής(!) για το αγγελιόσημο) δεν είναι τίποτε άλλο από ένα επιβλαβές αντίδοτο. Είναι επιβεβαιωμένο ότι η τακτική που ακολουθούν όποιοι δεν θέλουν τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις κάνει την εξής διαδρομή: (α) κάνω πως δεν καταλαβαίνω, (β) τονίζω ότι δεν είναι το μείζον πρόβλημα, (γ) ζητάω χρόνο για μελέτη, (δ) ζητάω χρόνο προσαρμογής (στο μυαλό μου σκέφτομαι «έχει ο Θεός της Ελλάδας»), (ε) προτείνω να ψάξουμε την «αλήθεια» κάπου στη μέση, κατηγορώντας ταυτόχρονα τους προτείνοντες εύλογες αλλαγές σαν ακραίους και μακριά από την ελληνική ιδιαιτερότητα. Ο στόχος είναι πάντα ένας: η ακύρωση της μεταρρυθμιστικής ατζέντας και αν αυτό δεν είναι εφικτό, τότε επιδιώκουμε το σακάτεμα της αλλαγής που δεν επιθυμούμε. Όσοι επικαλούνται χρόνους προσαρμογής, απλώς δεν θέλουν την ουσία των αλλαγών, ενώ όποτε αφαιρέθηκε χρόνος προσαρμογής κανένα πρόβλημα δεν επιλύθηκε. Η άμεση κατάργηση όλων των ΦΥΤ θα δώσει όλα τα προσδοκώμενα οφέλη στη νοσούσα οικονομία μας.

Και αν υπάρχουν φόροι που καλώς εισπράττουν τρίτοι;

Ας μην υπάρχει καμία αυταπάτη. Κανένας ΦΥΤ δεν είναι δίκαιος και μάλιστα άσχετα με το αν καταλήγει να υπηρετεί σπουδαίο κοινωφελή σκοπό. Αρμόδιος για αυτά είναι ο κρατικός προϋπολογισμός. Στο DNA των ΦΥΤ είναι γραμμένο ότι «άλλοι πληρώνουν και άλλοι ωφελούνται» και αυτό το καθιστά ελαττωματικό.

Κατάργηση που θα προβλέπει (όπως και το τελευταίο νομοσχέδιο) ότι τα έσοδα από τους ΦΥΤ θα εισπράττονται ως δημόσια έσοδα στον Κρατικό Προϋπολογισμό ακυρώνει όλα τα οφέλη και δίνει το δικαίωμα (ή την ευκαιρία) στον κάθε υπουργό να επιστρέφει τους ΦΥΤ στους αρχικούς «δικαιούχους», που έχουν κάθε λόγο (και πολλές δικαιολογίες) να διεκδικήσουν πίσω τα χαμένα. Αν μάλιστα εισπράττονται ΦΥΤ από το κράτος και εν συνεχεία αποδίδονται στους δικαιούχους-τρίτους τότε θα συμφωνούσα -για πρώτη φορά- με όσους λένε ότι είναι καλύτερα να αφήσουμε τα πράγματα ως έχουν.

Μήπως είσαι (νεο)φιλελεύθερος;

Το «επιχείρημα» είναι περίπου το εξής: «Προτάσεις περί καθολικής κατάργησης των ΦΥΤ, ανάμεσα στους οποίους περιλαμβάνονται κοινωνικοί πόροι ταμείων και άλλων χρήσιμων οργανισμών, αποτελεί νεοφιλελεύθερη τοποθέτηση που δεν λαμβάνει υπόψη τις κοινωνικές ανάγκες, ή την ασφάλεια δικαίου ή... ό,τι άλλο μας έρθει στο μυαλό». Η ένδεια επιχειρημάτων αντικαθίσταται με έναν αφορισμό μόνο και μόνο για να συνεχίσουμε να εισπράττουμε π.χ. 0,4% από τα ασφαλιστικά ταμεία των άλλων υπέρ του δικού μας συλλόγου ή εισφορά για το ταμείο νομικών, συμβολαιογράφων, υποθηκοφυλάκων κοκ, επειδή κάνουμε λειτούργημα σε αυτόν που αποφάσισε να αγοράσει ή να πουλήσει ακίνητο. Η τοποθέτηση της κάθε πρότασης στον άξονα αριστεράς-δεξιάς είναι μία εύκολη και, δυστυχώς, συνηθισμένη και αποτελεσματική μέθοδος παραπλάνησης. Αντιστοιχεί στην ανάγκη μας να δώσουμε πολιτική ταμπέλα σε κάθε ιδέα, χωρίς να μπούμε στην ουσία.

Επίλογος - Οι ορφανές μεταρρυθμίσεις

Υπάρχουν μεταρρυθμίσεις, προαπαιτούμενες για τους δανειστές μας, που είναι ορφανές (κατά την επιτυχημένη έκφραση του Αρ. Δοξιάδη) γιατί κανείς δεν θέλει να τις υιοθετήσει. Οι σημερινοί κυβερνώντες αισθάνονται φόβο ή και ντροπή όταν πρέπει να υπερασπιστούν στοιχειώδεις αλλαγές όταν θίγονται συμφέροντα. Το ίδιο μοτίβο ακολουθεί και το μεγαλύτερο μέρος της αντιπολίτευσης γιατί χρειάζεται ψήφους ή τουλάχιστον όσο το δυνατόν λιγότερες αντιπαραθέσεις με ιθαγενείς συντεχνίες.

Είναι ασφαλώς βολικότερο να καταγγέλλεις κάποιους μακριά στο Βερολίνο και στις Βρυξέλλες. Κάπως έτσι είμαστε μονίμως στην αφετηρία μεγαλεπήβολων αλλαγών, όταν θα μπορούσαμε να πετύχουμε σημαντικές βελτιώσεις δίνοντας άμεσο τέλος σε στρεβλώσεις όπως οι ΦΥΤ. Φοβάμαι ότι το έργο (και για τους ΦΥΤ) θα έχει αρκετά ακόμα επεισόδια. Εκτός και αν ο χρόνος δώσει τη λύση που, όπως έλεγε ο Ευριπίδης, δίνει όλες τις απαντήσεις χωρίς να χρειάζεται καν τις ερωτήσεις.

* Ο κ. Κωνσταντίνος Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.