Simon Johnson: Γιατί το ΔΝΤ δεν λέει όλη την αλήθεια

* Ο Simon Johnson είναι καθηγητής στο Sloan School of Management του MIT και senior fellow στο Peterson Institute of International Economics. Είναι συνιδρυτής του blog baselinescenario.com, μέλος του πάνελ οικονομικών συμβούλων του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του FDIC. Διετέλεσε chief economist του ΔΝΤ το 2007 και το 2008.

Στην εσωτερική του έκθεση αναφορικά με την εμπλοκή του στο ελληνικό πρόγραμμα διάσωσης, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο βάλλει κατά των ευρωπαϊκών αρχών πολύ πιο ωμά απ' ό,τι συνήθως. Η Ελλάδα πήγε στο ΔΝΤ το 2010, αργότερα απ' όσο θα έπρεπε, και χρειάστηκε περισσότερους πόρους απ' όσους υπήρχαν διαθέσιμοι – κυρίως λόγω της κωλυσιεργίας από τους Ευρωπαίους εταίρους της. Οι Δυτικοευρωπαίοι αντιστάθηκαν επίσης για υπερβολικά μεγάλο διάστημα στην αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, δημιουργώντας ένα τεράστιο μειονέκτημα για το πρόγραμμα διάσωσης.

Όλα αυτά είναι αδιαμφισβήτητα, αλλά και σχετικά εύκολο να τα απορρίψουν οι Ευρωπαίοι. Και η αντίδραση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Mario Draghi, και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ήταν απορριπτική. Η γραμμή τους είναι η εξής: έγιναν λάθη, και τώρα βρισκόμαστε στον δρόμο της ανάκαμψης, γιατί ανησυχείτε;

Στην πραγματικότητα, το προσωπικό του ΔΝΤ κατανοεί πλήρως –αλλά δεν μπορεί να μιλήσει ανοικτά γι' αυτό- τη βαθύτερη και πιο σοβαρή αδυναμία της ευρωζώνης, που δεν απειλεί μόνο την Ελλάδα, αλλά κι ολόκληρη την ευρωπεριφέρεια σήμερα. Οι ευρωπαϊκές τράπεζες έχουν τρομακτικά χαμηλή κεφαλαιοποίηση – αυτό σημαίνει ότι λειτουργούν με πολύ «λεπτά μαξιλάρια» χρηματοδότησης κεφαλαίων (και ως εκ τούτου χρηματοδοτούν τους ισολογισμούς τους με χρέος 95 % ή 97%). Ως αποτέλεσμα, έχουν πολύ περιορισμένη δυνατότητα να απορροφήσουν απώλειες, δημιουργώντας πιθανότητα η αφερεγγυότητα να εξαπλωθεί σε όλο το χρηματοοικονομικό τους σύστημα –και σε όλον τον κόσμο-, με απρόβλεπτους τρόπους.

Οι Ευρωπαίοι ζουν με τον φόβο ότι θα αντιμετωπίσουν τη δικιά τους «στιγμή Lehman», όταν μια σχετικά μέτρια πτώση στις αξίες των ομολόγων θα πυροδοτήσει έναν ευρύτατο πανικό και μία ακόμα κατάρρευση της πραγματικής οικονομίας.

Για τον λόγο αυτόν, όταν προτάθηκε για πρώτη φορά μια σημαντική αναδιάρθρωση χρέους για την Ελλάδα, η χρηματοοικονομική ελίτ της ευρωζώνης τάχθηκε ομόφωνα κατά. Οι Γερμανοί και οι Γάλλοι αξιωματούχοι ήταν μεταξύ αυτών που ανησυχούσαν περισσότερο για το τι θα μπορούσε να γίνει εάν χρεοκοπούσε η Ελλάδα, ή ακόμα και αν πραγματοποιούσε μια ελεγχόμενη αναδιάρθρωση.

Ούτε το αμερικανικό χρηματοοικονομικό σύστημα, βέβαια, είναι εξαιρετικό, με τις μεταρρυθμίσεις Dodd-Frank να καθυστερούν ουσιαστικά από το lobbying της Wall Street. Όμως, ακόμα και οι μεγάλες τράπεζες των ΗΠΑ με τη χειρότερη διαχείριση είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση από τις περισσότερες ευρωπαϊκές. Η Deutsche Bank, η BNP Paribas και η Credit Agricole συνήθως λειτουργούν με ίδια κεφάλαια 50-100 δισ. δολαρίων, με ισολογισμούς που ξεπερνούν τα 2,5 τρισ. δολάρια. Τα χρηματοπιστωτικά αυτά ιδρύματα, καθώς και οι αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές χειρίστηκαν με λάθος τρόπο τα ρίσκα. Η Deutsche Bank, η χειρότερη όλων, συχνά αναφέρεται από τους «παίκτες» της αγοράς ως ένα πολύ μεγάλο hedge fund. Και αυτό δεν το λένε ως κομπλιμέντο.

Στην καρδιά αυτού του ευρωπαϊκού τραπεζικού τέρατος είναι η τρελή ιδέα ότι οι τράπεζες και οι αξιωματούχοι μπορούν από κοινού να καθορίζουν τη στάθμιση ρίσκου στα assets. Τι είναι μια χαμηλή ή μηδενική στάθμιση ρίσκου στο ευρωπαϊκό πλαίσιο σήμερα; Το κρατικό χρέος – παρ' όσα έχουμε μάθει από την ελληνική περίπτωση. Ποιος δάνεισε υπερβολικά στην ελληνική κυβέρνηση; Οι υποτίθεται ισχυρές τράπεζες των μεγάλων χωρών της ευρωζώνης.

Γιατί παραμένει σιωπηλό το ΔΝΤ γι' αυτή τη βασική αδυναμία (ναι, υπάρχουν κάποιες παρατηρήσεις, αλλά τίποτα ουσιώδες);

Διότι στην έκθεσή του και στις άλλες επίσημες επικοινωνίες του δεν μπορεί να πει την πλήρη αλήθεια λόγω της υφιστάμενης κατάστασης της διακυβέρνησής του. Οι Ευρωπαίοι υπεραντιπροσωπεύονται στο ΔΝΤ, σε όρους τόσο ψήφων όσο και θέσεων στο διοικητικό συμβούλιο (οι Ευρωπαίοι έχουν έως και το ένα τρίτο των θέσεων στο Δ.Σ.). Η Christine Lagarde, τότε υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας, αντικατέστησε γρήγορα τον Dominique Strauss-Kahn όταν η καριέρα του «έσκασε» το 2011. Ο γενικός διευθυντής του ΔΝΤ, μάλιστα, ήταν πάντα Δυτικοευρωπαίος.

Είναι μεγάλο λάθος να επιτρέπεται στους Ευρωπαίους να έχουν μια τόσο δυσανάλογη εξουσία στο ΔΝΤ. Το να επιτρέπεται η εκπροσώπηση ορισμένων πιστωτών και να τους δίνεται φωνή στο ΔΝΤ είναι απολύτως αρμόζον. Όμως, οι ισχυροί Ευρωπαίοι δεν είναι οι πιστωτές -είναι τα ταραχοποιά στοιχεία. Και προκαλούν προβλήματα ακριβώς διότι αρνούνται την ευπάθεια του τραπεζικού τους συστήματος. Αυτό είναι κάτι που πολύ απλά οι Γερμανοί και οι Γάλλοι πολιτικοί δεν θέλουν να κατανοήσει το εκλογικό τους σώμα.

Στο ΔΝΤ έπεξε άσχημη ζαριά σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, την οποία όμως την έπαιξε σχετικά καλά. Κανένα πρόγραμμα διάσωσης δεν μπορεί να είναι τέλειο, ούτε στον σχεδιασμό, ούτε στην εκτέλεση. Όμως, τα πιο δύσκολα και απογοητευτικά εμπόδια δεν προέκυψαν από οποιαδήποτε αποτυχία στη σύλληψη, αλλά από τις συμπεριφορές και τις ενέργειες των μεγαλύτερων χωρών της ευρωζώνης.

Οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Γερμανίας είναι αυτές που θα πρέπει να καταστούν υπεύθυνες για τη σοβαρότητα της ύφεσης στην Ελλάδα – και για τον υπερβολικό βαθμό στερήσεων που επιβλήθηκαν σε ευάλωτους ανθρώπους σε όλη την προβληματική περιφέρεια. Υπάρχει πολλή ρητορική αναφορικά με την αλληλεγγύη, όμως η πραγματικότητα είναι ότι επετράπη μια ασύνετη προσέγγιση προς τις τράπεζες να καθοδηγήσει τις αποφάσεις της μακροοικονομικής πολιτικής.

Μέχρι το ΔΝΤ μπορέσει να αντιμετωπίσει ευθέως και ανοικτά τους Ευρωπαίους γι' αυτό το θέμα, θα πρέπει να περιμένουμε και άλλες καταστροφές τύπου Ελλάδας.