Το brain storming και πώς θα αποφύγετε την «αγελαία σκέψη»

Η πρακτική του «καταιγισμού ιδεών» (brain storming) σε ομάδες αλλά χωρίς κριτική, ανήκει στον μεγάλο Αμερικανό διαφημιστή James Osborn, ο οποίος τη λάνσαρε το 1947. Έκτοτε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι.

Η επιθυμία τού ανήκειν είναι ένα ισχυρό ανθρώπινο συναίσθημα. Θέλουμε να είμαστε αποδεκτοί και να συμμετέχουμε σε μία ομάδα, γεγονός που εξηγεί γιατί τα άτομα ίσως παραμερίζουν τις απόψεις τους, παραμένουν σιωπηλά σε συσκέψεις και γνέφουν καταφατικά ακόμα και όταν διαφωνούν. Ο Αμερικανός ψυχολόγος Έρβιν Τζάνις περιέγραψε το 1972 αυτή την επιδείνωση της ατομικής «πνευματικής απόδοσης, δοκιμής της πραγματικότητας και ηθικής κρίσης», που είναι γνωστή ως «αγελαία σκέψη» (groupthink).

Αγελαία σκέψη είναι η ιδέα ότι η συμφωνία με τους άλλους είναι η μόνη επιτακτική προτεραιότητα. Μπορεί να καταστεί τόσο ισχυρή, ώστε να αποκλείει τη ρεαλιστική αξιολόγηση και ανάλυση. Προστατευμένες από αντίθετες απόψεις, οι ομάδες με αγελαία σκέψη δικαιώνουν από μόνες τους τα συμπεράσματά τους. Μπορεί να ληφθούν ανορθολογικές αποφάσεις με βάση ψευδείς ή ελλιπείς πληροφορίες.

Ο Τζάνις επισήμανε ότι όταν κυριαρχεί η αγελαία σκέψη, η ομάδα εμφανίζει μία σειρά από χαρακτηριστικά: αρχίζει να αισθάνεται άτρωτη, γεγονός που ενθαρρύνει την υπερβολική ανάληψη κινδύνων. Αυτό, όμως, δεν έχει πάντα θετικά αποτελέσματα, οδηγεί δε ενίοτε και σε καταστροφικές επιλογές. Διότι δικαιολογεί συλλογικά αποφάσεις, αδυνατεί να ελέγξει την ισχύ των παραδοχών και αγνοεί προειδοποιήσεις. Αρχίζει να υιοθετεί στάση ηθικής υπεροχής και δεν υπολογίζει τις ηθικές συνέπειες των πράξεών της.

Η πρόκληση για τους διευθυντές είναι να αναγνωρίσουν την αγελαία σκέψη και να αναλάβουν δράση για αποτροπή της -ενθαρρύνοντας τη διαφωνία, συγκροτώντας ομάδες με διαφορετικά δημογραφικά στοιχεία και ακούγοντας τη γνώμη των άλλων, πριν γνωμοδοτήσουν οι ίδιοι.

Μπορεί η πολυφωνία να μην είναι σε όλες τις περιπτώσεις θετική, όμως αυτό δεν κάνει πανάκεια την απουσία της. Κλασική περίπτωση προς μελέτη αποτελεί η ακμή και η κατάρρευση της Swissair το 2001, μίας αεροπορικής εταιρείας που νόμιζε ότι είχε ανακαλύψει το μυστικό της αφθαρσίας.