H αποτελεσματική ηγεσία και η... φρόνηση

Ο ψυχολόγος Barry Schwartz, συγγραφέας του βιβλίου «Practical Wisdom: The right way to do the right thing», διατρανώνει ότι στο επιχειρηματικό περιβάλλον, αλλά και γενικότερα στην ζωή, δεν υπάρχουν εύκολες αποφάσεις –ειδικότερα όταν σκεφτόμαστε με όρους σωστό και λάθος. Αυτό, διότι το απλουστευτικό αυτό δίπολο μάς οδηγεί μονίμως σε διλήμματα.

Ας πάρουμε για παράδειγμα τους γιατρούς. Ένας καλός γιατρός πρέπει να είναι ειλικρινής με τους ασθενείς του, να αφιερώνει άπλετο χρόνο σε αυτούς και να είναι συμπονετικός μαζί τους. Εάν κάποιος προσπαθεί να επιτύχει όλα αυτά, θεωρώντας ότι κάνει το σωστό, το μόνο σίγουρο είναι ότι θα προβληματιστεί έντονα.

Πώς μπορεί ένας γιατρός να είναι ταυτόχρονα ειλικρινής και συμπονετικός απέναντι σε έναν ασθενή που πρέπει να υποβληθεί σε μία επίπονη θεραπεία; Πώς μπορεί να αφιερώσει πολύ χρόνο σε έναν ασθενή όταν γνωρίζει ότι έχει να εξετάσει δεκάδες άλλους;

Η κατάσταση δυσκολεύει ακόμα περισσότερο αν αναλογιστούμε το πλαίσιο που «επιβάλλει» η κοινωνία προκειμένου να ορίσει την διαδικασία λήψης αποφάσεων για κάθε άνθρωπο –θεωρούμε ότι, για να κάνουμε τις σωστές επιλογές, πρέπει να ακολουθούμε πιστά τους κανόνες (κοινωνικούς, ηθικούς, επαγγελματικής συμπεριφοράς, κ.α.) και ότι, για να κινητοποιήσουμε κάποιον να κάνει το σωστό, πρέπει να τού δώσουμε αρκετά ελκυστικά κίνητρα που ανταμείβουν την συμπεριφορά του.

Η ιδέα της ύπαρξης δύσκολων επιλογών σε κάθε πτυχή της ζωής μας δεν είναι καινούργια. Σαφώς δε ο Schwartz δεν διεκδικεί την «πατρότητά» της. Ο πρώτος που μίλησε για τα διλήμματα που κρύβονται σε κάθε κοινωνική μας πράξη ήταν ο Αριστοτέλης στην πραγματεία «Ηθικά Νικομάχεια».

Μπροστά στην αξιωματική αποδοχή της χρησιμότητας των κανόνων και των κινήτρων, ο Αριστοτέλης προτάσσει την αξία της «πρακτικής σοφίας». Σύμφωνα με τον μεγάλο φιλόσοφο, η ηθική δεν μπορεί να διασφαλιστεί αποκλειστικά από τους κανόνες. Αντίθετα, μπροστά σε οποιαδήποτε καθημερινή επιλογή ο κάθε άνθρωπος πρέπει να λειτουργεί με φρόνηση, δηλαδή να μπορεί να ζυγίσει μία κατάσταση, καθώς και να μπορεί να αποφασίσει ποια είναι η σωστή αντίδραση σε κάθε κατάσταση, με κάθε άνθρωπο, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις συγκεκριμένες συνθήκες και την χρονική συγκυρία.

Σε αυτό το πλαίσιο οφείλουμε να καλλιεργήσουμε τις αρετές του αυτοελέγχου, της πίστης, της δικαιοσύνης, του θάρρους, της ευγένειας, της γενναιοδωρίας, της φιλικότητας και της ειλικρίνειας, προκειμένου να μπορούμε να πράξουμε το σωστό μπροστά σε πιεστικά διλήμματα.

Πώς μπορεί ο ηγέτης να διδάξει τον καλό χαρακτήρα και την φρόνηση στους ανθρώπους της επιχείρησης και στους άμεσους συνεργάτες του; Σύμφωνα με τον Schwartz, μόνον μέσα από το προσωπικό του παράδειγμα. Ο ηγέτης πρέπει να αποτελεί το καλό πρότυπο συμπεριφοράς το οποίο θέλει να βλέπει στους ανθρώπους του.