Ο κ. Νίκος Οικονόμου αρνείται κατηγορηματικά ότι η ανάπτυξη και η μακροημέρευση του κλάδου των κατασκευών συνδέονται μόνον με τα Ολυμπιακά έργα. Αντιθέτως, η πεποίθηση του διευθύνοντος συμβούλου του ομίλου Θεμελιοδομή Α.Ε. είναι ότι μετά την ολοκλήρωση της Ολυμπιάδας θα απελευθερωθεί σημαντικό δυναμικό του κλάδου για την κατασκευή έργων κυρίως στη μειονεκτούσα περιφέρεια.

Την άποψή του αυτή τη στηρίζει στο γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος των συγχρηματοδοτούμενων από το Γ΄ ΚΠΣ έργων δεν έχει ανατεθεί. Συνεπώς, επιλέγει να γυρίσει πλάτη στις Κασσάνδρες που προειδοποιούν για τον καταποντισμό του κλάδου μετά την Ολυμπιάδα.

Ωστόσο, δεν αρνείται ότι ο κλάδος των κατασκευών, τον οποίο χαρακτηρίζει κατακερματισμένο κυρίως στις μικρές τάξεις, έχει ανάγκη εξυγίανσης, σε συνδυασμό με την κατάργηση του μαθηματικού τύπου, όχι όμως και ενός νέου γύρου συγχωνεύσεων, καθώς διαπιστώνει ότι ο πρώτος αντί να λύσει μάλλον δημιούργησε προβλήματα.

Σε κάθε περίπτωση ο όμιλος της Θεμελιοδομής θα συνεχίσει την αυτόνομη πορεία του, καθώς δεν ενδιαφέρεται για συγχωνεύσεις, αντίθετα προκρίνει τις συμπράξεις για την εκτέλεση έργων.

Συνέντευξη στην Αθηνά Καλαϊτζόγλου (*)

Τα Ολυμπιακά έργα σε λίγο ολοκληρώνονται. Οι κατασκευαστικές επιχειρήσεις θα μπορούσε να πει κανείς ότι εισέρχονται ”στην εποχή των παγετώνων”;

Έχει δημιουργηθεί η εντύπωση ότι το μέλλον των εργοληπτικών επιχειρήσεων συναρτάται καθοριστικά με τα έργα της Ολυμπιάδας 2004 και συνεπώς με το πέρας των έργων ο κλάδος θα αντιμετωπίσει προβλήματα. Ασφαλώς και είναι λανθασμένη αυτή η εκτίμηση. Ο κατασκευαστικός κλάδος έχει μέλλον, με το κριτήριο του αντικειμένου που εκτελεί, καθώς το μεγαλύτερο μέρος των έργων που συγχρηματοδοτούνται στο πλαίσιο του Γ΄ ΚΠΣ και με ορίζοντα τουλάχιστον το 2008 δεν έχει ανατεθεί.

Στη συνέχεια ακολουθούν τα έργα του Δ΄ ΚΠΣ, με έμφαση στην περιφέρεια. Επειδή μια χώρα έχει ανάγκη από έργα υποδομής, και όχι μόνο, στην αναπτυξιακή της πορεία, που έχουν μια δυναμική προοπτική, πάντοτε δημιουργείται ”σταθερό” αντικείμενο για τον κλάδο.

Συνεπώς το πέρας των Ολυμπιακών έργων δεν σηματοδοτεί την είσοδο ”στην εποχή των παγετώνων”, αλλά επικυρώνει ότι ο κλάδος για το συγκεκριμένο ορόσημο της Ολυμπιάδας ανταποκρίθηκε και ολοκλήρωσε με επιτυχία σοβαρά έργα κάτω από συνθήκες χρονικές πολύ πιεστικές, εξαιτίας των καθυστερήσεων, για διάφορους λόγους, που συμπίεσαν στον μισό σχεδόν χρόνο την κανονική διάρκεια πραγματικής εκτέλεσης των έργων.

Προσωπικά πιστεύω ότι το πέρας της Ολυμπιάδας θα απελευθερώσει το ενεργητικό όλων των εμπλεκομένων στην παραγωγή των έργων, αλλά και γενικότερα όλων μας, γιατί μεγάλο μέρος αυτού του ενεργητικού έχει απορροφηθεί αποκλειστικά από το γεγονός των Ολυμπιακών Αγώνων. Επιτέλους υπάρχουν και άλλα θέματα πέραν αυτού!

Είναι γνωστό ότι ο κλάδος σας αντιμετωπίζει ήδη αρκετά προβλήματα. Πιστεύετε ότι ενδείκνυται ένας νέος γύρος συγχωνεύσεων;

Τα προβλήματα ρευστότητας πράγματι υπάρχουν σε πολλές επιχειρήσεις του κλάδου και προέρχονται κυρίως από τη μη ομαλή ροή χρηματοδότησης των εκτελούμενων έργων, όχι μόνο του Δημοσίου. Αλλά και η ίδια διαδικασία των συγχωνεύσεων ήταν μία από τις αιτίες για την οικονομική δυσχέρεια των επιχειρήσεων. Η λύση ασφαλώς δεν είναι ένας ”νέος γύρος συγχωνεύσεων”, που εξάλλου δεν δικαιολογείται και από τα αποτελέσματα του ”πρώτου γύρου”.

Η λογική μόνο του ”μεγέθους” των επιχειρήσεων που δεν λαμβάνει υπόψη την κατάσταση της οικονομίας γενικότερα και τις ιδιαιτερότητες του κλάδου, και μάλιστα χωρίς διασφάλιση παραμέτρων που υπηρετούν το ”μέγεθος”, είναι νομίζω εντελώς ανεδαφική.

Πρέπει να αντιμετωπισθεί άμεσα -και πιστεύουμε ότι η πολιτική ηγεσία του υπουργείου κινείται σε αυτή την κατεύθυνση- το πρόβλημα της ανάθεσης έργων, που σε πολλές περιπτώσεις εκκρεμεί επί έναν χρόνο και βεβαίως να ελαχιστοποιηθούν όλοι οι παράγοντες που εμποδίζουν την ομαλή χρηματοδότηση των έργων.

Πιστεύετε ότι ο αριθμός των κατασκευαστικών επιχειρήσεων είναι ανάλογος των δυνατοτήτων του κατασκευαστικού έργου που μπορεί να ”σηκώσει” η χώρα μας ή επιβάλλεται ένα ξεκαθάρισμα, και, αν ναι, πώς θα το βλέπατε εσείς; Μάλιστα, κάποιοι μιλούν και για πτωχεύσεις εν όψει.

Ο αριθμός των εργοληπτικών επιχειρήσεων, συνολικά για τον κλάδο, διαμορφώθηκε κυρίως με ”θεσμικές διατάξεις”, με αυτές δηλαδή που ορίζονται στο ΜΕΕΠ (Μητρώο Εργοληπτικών Επιχειρήσεων), όχι από τις συνθήκες της αγοράς. Ο θεσμός των ΜΕΚ και των ΜΕΕΠ, σε συνδυασμό με την πλημμελή εφαρμογή των διατάξεων για την κατάταξη των επιχειρήσεων, οδήγησε στον κατακερματισμό του τεχνικού δυναμικού και στη δημιουργία πολυάριθμων επιχειρήσεων.

Σε ένα τέτοιο καθεστώς ”προστατευτισμού”, πάλι με θεσμική παρέμβαση, δηλαδή με καταναγκασμό, επιβλήθηκαν οι συγχωνεύσεις που θα είχαν ως αποτέλεσμα και τη μείωση του αριθμού των επιχειρήσεων, κάτι βεβαίως που δεν συνέβη για τις μικρές τάξεις.

Αντιλαμβάνεσθε ότι τέτοιου είδους θέματα πρέπει να αντιμετωπίζονται σε βάθος με συνεξέταση και συνεκτίμηση όλων των δεδομένων και παραμέτρων και όχι με τον καταναγκαστικό τρόπο που επιβλήθηκαν και εφαρμόστηκαν.

Το ελληνικό κατασκευαστικό δυναμικό είναι σε θέση, και το απέδειξε, να ανταποκριθεί στις ανάγκες των έργων που εκτελούνται στη χώρα μας. Ο αριθμός των επιχειρήσεων είναι μεγάλος στις μικρές κυρίως τάξεις.

Η συνένωση τέτοιων δυνάμεων σε συνδυασμό με τη δημιουργία εξειδικευμένων επιχειρήσεων σε επιμέρους αντικείμενα, που λειτουργούν ως υπεργολάβοι σε μεγάλα projects, ίσως είναι μία λύση.

Για τις μεγάλες επιχειρήσεις του κλάδου η αναζήτηση αγορών, πέραν της ελληνικής, η εξωστρέφεια δηλαδή, προβάλλει ως επιτακτική ανάγκη.

Τα Βαλκάνια μπορούν να αποτελέσουν διέξοδο για τις ελληνικές κατασκευαστικές επιχειρήσεις; Υπήρξε ως τώρα αξιοποίηση αυτού του παράγοντα;

Τα Βαλκάνια αποτελούν την προσφορότερη διέξοδο για εξωστρεφή δραστηριότητα για προφανείς λόγους (δυνατότητα ευχερέστερης συνεργασίας με τοπικό δυναμικό, πολιτισμική συγγένεια - αποδοχή, τεχνολογικό επίπεδο, γειτνίαση κ.λπ.).

Μέχρι σήμερα δεν έχει αξιοποιηθεί η δυνατότητα του κατασκευαστικού κλάδου να επεκταθεί στη βαλκανική αγορά.

Σε ένα περιβάλλον που μάλλον θα δυσκολεύει μετά την Ολυμπιακή εποχή ο όμιλος της Θεμελιοδομής θα έβλεπε την προοπτική συγχώνευσης με έναν εγχώριο ή ακόμη και με έναν ξένο όμιλο;

Η Θεμελιοδομή επέλεξε για τους δικούς της λόγους την αυτόνομη πορεία της στη διαδικασία των συγχωνεύσεων που πραγματοποιήθηκαν το 2002 και δημιούργησε έναν όμιλο που διαθέτει όλα τα στοιχεία για μια θετική ανοδική πορεία στο μέλλον.

Διαμόρφωσε έναν όμιλο με δυναμική, με υποδομή, με τεχνογνωσία, με δραστηριότητα και σε επιχειρηματικά πεδία πέραν της κατασκευής, με ομοιογενή διοίκηση, με δική του επιχειρηματική ταυτότητα και κουλτούρα, αναγνωρισμένη από την αγορά, με έδρα τη Θεσσαλονίκη, με υγιή οικονομική βάση, με εμπειρία και θετικό απολογισμό στην 28χρονη πορεία της εταιρείας - διαθέτει δηλαδή όλα τα κριτήρια και χαρακτηριστικά που διασφαλίζουν τη διάρκεια του ομίλου.

Συνεπώς δεν είναι στις προθέσεις μας και στον σχεδιασμό μας η συγχώνευση με άλλους ομίλους, αντιθέτως είμαστε ιδιαιτέρως θετικοί σε συνεργασίες και συμπράξεις με άλλες εταιρείες και ομίλους στην αντιμετώπιση συγκεκριμένων επιχειρηματικών προκλήσεων.

Είστε ένας όμιλος με πολλαπλές δραστηριότητες. Είναι πιθανόν να καταλήξετε σε μια επιλογή για να αντιμετωπίσετε ενδεχομένως τις επερχόμενες αναταράξεις; Κατά μία άποψη το άνοιγμα του ομίλου σε πολλαπλά αντικείμενα μάλλον προβλήματα δημιούργησε παρά έφερε κέρδη.

Η Θεμελιοδομή έχει δημιουργήσει την υποδομή ώστε να αντιμετωπίσει τις εξελίξεις στον κλάδο. Η επέκταση της Θεμελιοδομής και σε άλλα επιχειρηματικά πεδία, που όλα συναρτώνται και με την κατασκευή (ακίνητα, ενέργεια, τουρισμός), εξασφαλίζει πόρους σε σταθερή μακρόχρονη βάση και ως επιλογή ασφαλώς και θα δικαιωθεί.

Οι μεγάλοι όμιλοι πρέπει να έχουν πρωταρχικό στόχο την ανάπτυξή τους με τρόπο που διασφαλίζει τη θετική πορεία τους αλλά και τη διάρκειά της.

Ποια είναι η εικόνα που εμφανίζει ο όμιλος από άποψη μεγεθών και κυρίως υποχρεώσεων σήμερα;

Οι υποχρεώσεις έχουν δημιουργηθεί και λόγω των επενδύσεων που έγιναν και που αρχίζουν ήδη να αποδίδουν και βεβαίως από την ανάγκη κεφαλαίων κίνησης κυρίως λόγω ετεροχρονισμού των πληρωμών των εκτελούμενων έργων, σε συνδυασμό με τη σημαντική αύξηση του κύκλου εργασιών.

Υπάρχουν σκέψεις για νέες δραστηριότητες, πέραν του κατασκευαστικού έργου, τις οποίες σχεδιάζει να αναλάβει ο όμιλος είτε στο εσωτερικό είτε στις γειτονικές χώρες;

Οι δραστηριότητες πέραν του κατασκευαστικού έργου στο εσωτερικό ήδη αναπτύσσονται στους τομείς των ακινήτων (διαχείριση και εκμετάλλευση ακινήτων), της ενέργειας (στη βιομηχανική παραγωγή φωτοβολταϊκων στοιχείων, στα μικρά υδροηλεκτρικά έργα, στα αιολικά πάρκα, δηλαδή στον χώρο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας) και του τουρισμού (ξενοδοχείο στη Λευκάδα, αλλά και στον αγροτουρισμό - εναλλακτικό τουρισμό, που είναι αντικείμενο της θυγατρικής Τόπος Α.Ε.).

Στο εξωτερικό, προς το παρόν, πέραν της κατασκευαστικής, δεν έχει αναπτυχθεί αντίστοιχη δραστηριότητα. Εξετάζονται βεβαίως διάφορες περιπτώσεις με πρώτη αυτή της αξιοποίησης των ιδιόκτητων ακινήτων της SOCED (θυγατρική της θυγατρικής μας TEROM).

Στην Τουρκία είχατε αποπειραθεί να προχωρήσετε σε στρατηγική συνεργασία με εγχώριο όμιλο μεγάλου βεληνεκούς. Εγκαταλείφθηκε ο στόχος αυτός ή υπάρχουν νέα δεδομένα;

Στην Τουρκία εξακολουθεί να υφίσταται η παρουσία μας μέσω της Εξάντας Istanbul. Ως εταιρεία συμβούλων μας δίνει τη δυνατότητα να έχουμε γνώση των συνθηκών στη γείτονα χώρα.

Επαφές και συζητήσεις είχαμε και στο παρελθόν με μεγάλες τουρκικές επιχειρήσεις για συνεργασία κατ’ αρχήν στον κατασκευαστικό τομέα, και μάλιστα υπήρξαν και περιπτώσεις διεκδίκησης έργων σε κοινοπραξία. Ο στόχος της συνεργασίας δεν έχει εγκαταλειφθεί αλλά δεν έχουν ευοδωθεί μέχρι στιγμής οι προσπάθειές μας.

”Πρέπει να καταργηθεί ο μαθηματικός τύπος ”

Πολύς λόγος γίνεται για τον περίφημο μαθηματικό τύπο. Τελικά μήπως βολεύει τις κατασκευαστικές επιχειρήσεις η διατήρησή του; Εσείς πώς θα βλέπατε το ενδεχόμενο εξυγίανσης των δημόσιων έργων;

Για τον μαθηματικό τύπο γράφονται διάφορα σενάρια, είτε από καλοπροαίρετη, αλλά χωρίς γνώση του θέματος, διάθεση είτε από προχειρότητα είτε από σκοπιμότητα.

Προσωπικά, με σκεπτικό και επιχειρηματολογία, από την πρώτη στιγμή τοποθετήθηκα αρνητικά στην εφαρμογή του μαθηματικού τύπου. Για μια αντικειμενική θεώρηση πρέπει να σημειωθούν τα ακόλουθα:

Η εφαρμογή του μαθηματικού τύπου ως εργαλείου ανάδειξης αναδόχου στα έργα με τη διαδικασία των διαγωνισμών επιβλήθηκε από την ανάγκη να τερματιστεί το καθεστώς αιτιολόγησης των προσφορών που είχε θεσπισθεί στην προσπάθεια να αντιμετωπισθεί η προσφορά αλόγιστων εκπτώσεων.

Η περίοδος των αιτιολογήσεων, όπως εφαρμόστηκε, αποτελεί στίγμα στο σύστημα παραγωγής έργων. Η μονοσήμαντη ανάδειξη αναδόχων με τον μαθηματικό τύπο και χωρίς αιτιολόγηση είναι εξ ορισμού αντικειμενική.

Ο μαθηματικός τύπος εξ ορισμού είναι ”στατικού χαρακτήρα” και δεν συμβαδίζει πάντοτε με την απόλυτη μειοδοσία που ήταν υπό προϋποθέσεις.

Είναι η έκφραση του υγιούς ανταγωνισμού με τη μονοσήμαντη ανάδειξη του αναδόχου. Λόγω του στατικού χαρακτήρα του, ο μαθηματικός τύπος ευνοεί τη συνέργεια επιχειρήσεων στη διαδικασία ανάδειξης αναδόχου για την αύξηση των πιθανοτήτων ανάληψης του έργου.

Συνεπώς δεν πρόκειται για ”συνεννοήσεις” ή ”στημένες” διαδικασίες από τους υποψηφίους αναδόχους, που λειτουργούν σε βάρος των συμφερόντων του Δημοσίου.

Ο μαθηματικός τύπος, ως εργαλείο ανάδειξης αναδόχου, πρέπει να καταργηθεί γιατί, ανεξάρτητα από τις απόψεις του καθενός, αποτελεί δέσμευση της κυβέρνησης και έχει εξαντλήσει τα όριά του.

Στο σημείο αυτό επισημαίνουμε ότι είναι λανθασμένη η αντίληψη που έχει καλλιεργηθεί και διαμορφωθεί ότι με την εφαρμογή του τύπου ”το Δημόσιο απώλεσε πόρους” λόγω των χαμηλών εκπτώσεων.

Το εύλογο των προσφορών, για τα αναληφθέντα έργα στην περίοδο εφαρμογής του μαθηματικού τύπου, προκύπτει κυρίως από το γεγονός ότι σχετικοί προϋπολογισμοί μελέτης των έργων επιτρέπουν ελάχιστα περιθώρια έκπτωσης και αυτό είναι εύκολο να διαπιστωθεί από κάθε σχετικό με το θέμα.

Ο μαθηματικός τύπος πρέπει να καταργηθεί επίσης γιατί έχει προκαλέσει σημαντική καθυστέρηση στον χρόνο ανάθεσης των έργων, αφενός λόγω του αριθμού των συμμετοχών στον διαγωνισμό, αφετέρου δε λόγω των ατέρμονων προσφυγών εκ μέρους των διαγωνιζομένων με τις χρονοβόρες διαδικασίες της δικαστικής επίλυσης των διαφορών, αλλά και γιατί έχει συνδεθεί κακώς και αδίκως με θέματα αδιαφάνειας και διαπλοκής, με αποτέλεσμα να κατασυκοφαντηθεί ο κλάδος.

Η εξυγίανση του συστήματος παραγωγής των δημόσιων έργων είναι ένα τεράστιο θέμα που συναρτάται με όλους τους συντελεστές παραγωγής (θεσμικό πλαίσιο, μελετητές, κατασκευαστές, επιβλέποντες) και ασφαλώς ξεφεύγει από τα όρια του παρόντος μια παραπέρα ανάλυση.

Περιορίζομαι μονάχα να τονίσω ότι πολλά χρόνια πριν είχαν διατυπωθεί απόψεις για την εξυγίανση όλου του συστήματος παραγωγής των έργων στο πνεύμα που εκφράστηκε προσφάτως από τον υπουργό ΠΕΧΩΔΕ, αλλά δυστυχώς η πολιτεία δεν ανταποκρίθηκε, με αποτέλεσμα να φθάνουμε σε αδιέξοδα, γιατί η μονοσήμαντη ανάδειξη αναδόχου στους διαγωνισμούς, με το αντικειμενικό και υπηρετούν τον ανταγωνισμό σύστημα της μειοδοσίας σε ένα ορθολογικό σύστημα παραγωγής, είναι αυτονόητη.

Τώρα προβάλλεται, δυστυχώς ευλόγως, το ερώτημα τι θα γίνει με ένα νέο φαινόμενο υποβολής αλόγιστων εκπτώσεων. Ένα τέτοιο επιχείρημα δεν πρέπει να το επικαλείται η πολιτεία, που επί τόσα χρόνια θα έπρεπε να είχε δώσει λύσεις στα θέματα και είναι η κύρια υπεύθυνη.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, αδιέξοδα δεν υπάρχουν και λύσεις βρίσκονται.

Κατά την άποψή σας υπάρχουν ενδείξεις ότι η σημερινή πολιτική για τα δημόσια έργα θα θέσει τέλος σε αποκλεισμούς και θα ενθαρρύνει μια ισόρροπη και υγιή ανάπτυξη του κλάδου;

Η πολιτική για τα δημόσια έργα κατ’ αρχήν σε εθνική κλίμακα πρέπει να αποτυπώνεται σε επιλογές που κατευθύνονται στην ισόρροπη ανάπτυξη της χώρας, με έμφαση προφανώς στην περιφέρεια.

Για τον κλάδο πρέπει να διασφαλισθούν οι όροι του υγιούς ανταγωνισμού, που οδηγεί στο καθεστώς στο οποίο οι δυνάμεις του κλάδου βρίσκουν τον ρόλο που τους αντιστοιχεί στην παραγωγική διαδικασία.

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο δεν έχουν σχέση οι αποκλεισμοί στους οποίους αναφέρεσθε και δίνεται η δυνατότητα να αξιοποιηθεί συνολικά το δυναμικό του κλάδου, που είναι υπαρκτό.

Ευελπιστούμε ότι μια τέτοια πολιτική θα εφαρμοσθεί από την κυβέρνηση, γιατί την έχει ανάγκη ο κλάδος, ο οποίος οδηγήθηκε σε μια δυσχερή κατάσταση εξαιτίας άστοχων πολιτικών που εφαρμόσθηκαν.

(*) Αναδημοσίευση από το φύλλο 329 της εφημερίδας ΜΕΤΟΧΟΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ με ημερομηνία 9 Ιουλίου 2004.