Θ. Τσακίρης: Πώς αλλάζει η «παράμετρος Τραμπ» την ενεργειακή σκακιέρα

Κυρίαρχη προτεραιότητα στη δεύτερη προεδρία Τραμπ θα είναι η εξομάλυνση των σχέσεων Σ. Αραβίας - Ισραήλ, επομένως μια αναβάθμιση της ενεργειακής συνεργασίας της Ελλάδας με τις δύο αυτές χώρες μπορεί να διαδραματίσει πολύ σημαντικό ρόλο, εκτιμά μιλώντας στο Euro2day o δρ Θεόδωρος Τσακίρης.

O καθηγητής Γεωπολιτικής & Ενεργειακής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Λευκωσίας εκτιμά επίσης ότι ο Αμερικανός πρόεδρος θα «μετρήσει» συμμάχους στην Ευρώπη ανάμεσα στις χώρες που επενδύουν σε έρευνες για υδρογονάνθρακες μέσω αμερικανικών πετρελαϊκών εταιρειών.

Στο πλαίσιο αυτό, η σχέση της Ελλάδας με την Exxon Mobil, πιθανώς και με άλλες αμερικανικές εταιρείες σε νέες περιοχές παραχώρησης, μπορεί να αποτελέσει γεωπολιτικό πολλαπλασιαστή της επιρροής των εθνικών θέσεων στην Ουάσιγκτον.

Ακτινογραφώντας συνολικά το πώς η νίκη Τραμπ θα αλλάξει τον ενεργειακό χάρτη στον πλανήτη, όσο και στην ΕΕ, εκτιμά ότι θα απελευθερωθούν οι άδειες για νέα τερματικά φυσικού αερίου στις ΗΠΑ, ότι μπορεί να ενταθούν οι κυρώσεις απέναντι στη ρωσική βιομηχανία αερίου, καθώς ο Αμερικανός πρόεδρος τη θεωρεί δυνητικά ανταγωνιστική έναντι της αμερικανικής, και σίγουρα δεν θα χαρεί καθόλου να δει τις ρωσικές εξαγωγές πετρελαίου ή φυσικού αερίου να επιστρέφουν στην ΕΕ, σε περίπτωση λήξης του ρωσο-ουκρανικού πολέμου.

Βλέπει αναταράξεις στην αμερικανική αγορά των ΑΠΕ και βαρύ πλήγμα στα θαλάσσια αιολικά πάρκα, ανατροπές στο σημερινό μοντέλο του IRA, θετική στάση απέναντι στην ηλεκτροκίνηση, όπως έδειξε και η σχέση που έκτισε προεκλογικά ο Ντ. Τραμπ με τον Έλον Μασκ και γενικά διατήρηση του τεράστιου πλεονεκτήματος χαμηλού ενεργειακού κόστους που διατηρούν οι ΗΠΑ έναντι της ΕΕ.

«Δασμοί, δασμοί και πάλι δασμοί» θα είναι η αμερικανική πολιτική έναντι στις εισαγωγές από την Κίνα, λέει για τις σχέσεις με την ασιατική υπερδύναμη, προβλέποντας μπαράζ επιδοτήσεων στην εγχώρια παραγωγή μπαταριών και ηλεκτρικών αυτοκινήτων έως ότου οι αμερικανικές εταιρείες μπορέσουν να ανακτήσουν μέρος του ελέγχου των παγκόσμιων αλυσίδων παραγωγής.

Τι μηνύματα στέλνει καταρχάς η νίκη Τραμπ;

Η σχεδόν ολική επαναφορά του τραμπικού ρεπουμπλικανικού κόμματος στην κορυφή της εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας των ΗΠΑ -αν και εκκρεμούν τα αποτελέσματα για τη Βουλή των Αντιπροσώπων- αποτελεί ορόσημο στη μεταψυχροπολεμική ιστορία των ΗΠΑ. Για πρώτη φορά μετά το 2004 ένα πολύ πιο πολωτικό και ριζοσπαστικό ρεπουμπλικανικό κόμμα κερδίζει, πλην του Λευκού Οίκου και της Γερουσίας, και τη μεγάλη πλειοψηφία της λαϊκής ψήφου με διαφορά περίπου 5 εκατομμυρίων ψήφων.

Τα τελικά αποτελέσματα για τη Βουλή θα οριστικοποιηθούν μέσα στις επόμενες 24 ώρες αλλά και εκεί είναι πιο πιθανή μια ρεπουμπλικανική πλειοψηφία που θα δώσει στον Τραμπ τον πλήρη έλεγχο της αμερικανικής διακυβέρνησης για τη δεύτερη και τελική του θητεία. Για να γίνει κατανοητό και το μέγεθος του επιτεύγματος Τραμπ, ο νεοεκλεγείς 47ος πρόεδρος των ΗΠΑ είναι ο πρώτος πολιτικός μετά το 1889 και την εκλογή του προέδρου Grover Cleveland που επιστρέφει στον Λευκό Οίκο για να υπηρετήσει μια δεύτερη μη συνεχόμενη θητεία.

Η δεύτερη θητεία Τραμπ θα αφήσει το στίγμα της στην παγκόσμια πολιτική και οικονομική σκηνή για δεκαετίες μετά τη συνταγματική της λήξη το 2028 και ο τραμπισμός θα συνεχισθεί ως κυρίαρχη ιδεολογία εντός της αμερικανικής δεξιάς ακόμη και μετά τον Τραμπ, ενισχύοντας ανάλογα πολιτικά κινήματα στη Λατινική Αμερική, την αναπτυσσόμενη Ασία και μέρος της Ευρώπης.

Ο νέος Αμερικανός πρόεδρος έχει εκφράσει την άποψη ότι οι ΗΠΑ πρέπει να αποσυρθούν από τις παγκόσμιες πρωτοβουλίες για το κλίμα. Πώς εκτιμάτε ότι θα επηρεάσει η νίκη του τον παγκόσμιο ενεργειακό χάρτη; Θα αυξηθούν οι αμερικανικές εξαγωγές φυσικού αερίου; Θα μπει φρένο στην πράσινη μετάβαση των ΗΠΑ;

Ο τρόπος με τον οποίο ο Τραμπ θα αποφασίσει να κινηθεί σε ενεργειακό επίπεδο και σε επίπεδο κλιματικής αλλαγής θα διαδραματίσει αποφασιστικό ως προς την επίτευξη (ή μάλλον τη μη επίτευξη) των στόχων της κλιματικής συνθήκης των Παρισίων, που ήδη παραπαίει. Δεν είναι σαφές αυτή τη στιγμή κατά πόσο ο Τραμπ θα αποσύρει εκ νέου τις ΗΠΑ από τη Συνθήκη του 2015, αλλά σίγουρα θα εφαρμόσει πολιτικές που δεν θα έχουν -με την εξαίρεση της ενίσχυσης της ηλεκτροκίνησης- άμεση συνάφεια με τις κατευθύνσεις της συνθήκης ή τις ακόμη πιο γενικόλογες αποφάσεις που ελήφθησαν στην COP28 πέρσι στο Dubai.

Η άνοδος Τραμπ προδιαγράφει την παράταση του υφιστάμενου αδιεξόδου στις ετήσιες κλιματικές διαπραγματεύσεις όπως αυτές λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο των COP, κάτι πολύ πιθανό να επιβεβαιωθεί και εφέτος στο Αζερμπαϊτζάν και του χρόνου στη Βραζιλία. Αυτό που είναι σχεδόν σίγουρο είναι ότι θα άρει όλους τους περιορισμούς του προκατόχου του ως προς το άνοιγμα νέων ομοσπονδιακών περιοχών για εξερεύνηση και παραγωγή υδρογονανθράκων, θα ανατρέψει την απόφαση Biden για την επιβολή moratorium στην αδειοδότηση νέων εξαγωγικών τερματικών ΥΦΑ (Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου), αν και είναι δύσκολο να επαναφέρει στο προσκήνιο τον αγωγό Keystone XL, με δεδομένη την αφαίρεση της άδειας λειτουργίας του από τον Μπάιντεν το 2021.

Τι άλλες ανατροπές θα δούμε, για παράδειγμα ως προς το Inflation Reduction Act, τα κρίσιμα μεταλλεύματα ή τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα;

Είναι σημαντικό να αποσαφηνισθεί ότι η αμερικανική με την ευρωπαϊκή πράσινη μετάβαση βρίσκονται σε εντελώς διαφορετικές ταχύτητες. Παρά τις προβλέψεις του Inflation Reduction Act που ο Τραμπ θα αναθεωρήσει, η εγχώρια παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου των ΗΠΑ κατά την τελευταία τετραετία συνέχισε να αυξάνεται και οι πιο ακραίες φωνές περιθωριοποιήθηκαν μετά την έναρξη του ρωσο-ουκρανικού πολέμου το 2022.

Πιο πιθανό είναι ο Τραμπ να αποσύρει τις προβλέψεις του IRA ως προς τις ομοσπονδιακές ενισχύσεις για την παραγωγή πράσινου Η2 (ή και εν γένει Η2) και να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στον έλεγχο των κρίσιμων ενεργειακών μεταλλευμάτων, ενισχύοντας την πρωτοβουλία MSP (Mineral Security Partnership) και ανοίγοντας νέα μεταλλεία εντός των ΗΠΑ.

Η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ των δύο θητειών Τραμπ εκτιμώ ότι θα εντοπισθεί στη στάση του έναντι των ηλεκτρικών αυτοκινήτων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα θέσει εξωπραγματικά περιθώρια ως προς την υποχρεωτική απόσυρση πετρελαιοκίνητων οχημάτων, όπως ισχύει αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη με ορίζοντα το 2035. Η ειδική σχέση που έχτισε προεκλογικά με τον Έλον Μασκ δεν είναι τυχαία, αν και η έμφαση του νέου προέδρου στην ανταγωνιστικότητα της εγχώριας βιομηχανίας αυτοκινήτων μπορεί να λειτουργήσει ως τροχοπέδη ως προς την ταχύτητα ανάπτυξης της ηλεκτροκίνησης στις ΗΠΑ, ιδίως εάν επιβάλει επιπρόσθετους δασμούς στις εξαγωγές ηλεκτρικών αυτοκινήτων ή/και των εξαρτημάτων τους από την Κίνα.

Ανάλογη στάση εκτιμώ ότι θα κρατήσει και σε θέματα CCUS, όπου θα αρνηθεί να φορέσει τις ιδεοληπτικές παρωπίδες πολλών ακραίων ευρωπαίων περιβαλλοντιστών που αντιμάχονται την προοπτική αυτή για την ΕΕ, με αποτέλεσμα οι ΗΠΑ να διατηρήσουν το τεράστιο πλεονέκτημα χαμηλού ενεργειακού κόστους που διατηρούν έναντι της ΕΕ. Όπως αναφέρει στην πρόσφατη έκθεσή του για το μέλλον της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας ο Mάριο Ντράγκι, οι μέσες τιμές φυσικού αερίου στις ΗΠΑ είναι 3-5 φορές χαμηλότερες από τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές ενώ οι ευρωπαϊκές τιμές ηλεκτρικού ρεύματος είναι διπλάσιες ή και τριπλάσιες των αντίστοιχων αμερικανικών.

Ο Ντ. Τραμπ έχει εκφραστεί κατά των ΑΠΕ, ενώ έχει δεσμευτεί να σταματήσει την ανάπτυξη θαλάσσιων αιολικών πάρκων «από την πρώτη μέρα της θητείας του». Μπορεί η νέα θητεία Τραμπ να επηρεάσει αρνητικά και την πράσινη μετάβαση της ΕΕ, αλλά και του πλανήτη συνολικά;

Του πλανήτη σίγουρα ναι. Της ΕΕ όχι ιδιαίτερα, καθώς έχει επιλέξει έναν διαφορετικό βηματισμό. Αυτό που η δεύτερη θητεία Τραμπ θα μπορούσε να κάνει, είναι να δώσει αφορμή για μια νέα εσωτερική συζήτηση στην ΕΕ όχι ως προς την κατεύθυνση αλλά ως προς την ταχύτητα και το πραγματικό κόστος της ενεργειακής μετάβασης. Δεν μπορεί να συνεχισθούν οι υφιστάμενοι παραλογισμοί της ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής ως προς τη μη ανοχή του μπλε Η2 και τη μη ενθάρρυνση των υποδομών CCS -ιδίως εκείνων που σχετίζονται με την παραγωγή Η2 ή να τίθενται εξωπραγματικά χρονοδιαγράμματα ως προς την απόσυρση της ενεργοβόρας ευρωπαϊκής βιομηχανίας από το φυσικό αέριο ή την απόσυρση νέων πετρελαιοκίνητων οχημάτων σε μόλις δέκα χρόνια από σήμερα.

Ως προς τη συζήτηση των υπεράκτιων αιολικών πάρκων (ΥΑΠ) είναι σημαντικό να υπογραμμισθεί ότι ορισμένα από τα σχεδιαζόμενα ΥΑΠ βρίσκονται εντός ή στα όρια των πολιτειακών χωρικών υδάτων (που φτάνουν τα 12 ν.μ.) και όχι της ομοσπονδιακής υφαλοκρηπίδας ή της ΑΟΖ των ΗΠΑ. Εάν η Καλιφόρνια και η Μασαχουσέτη αποφασίσουν να προχωρήσουν με σταθερά ΥΑΠ, ο Τραμπ δεν μπορεί να τα εμποδίσει αλλά είναι σαφές ότι εάν τηρηθεί αυτή η δέσμευση, θα αποσυρθούν όλες οι ομοσπονδιακές επιδοτήσεις και ενισχύσεις, με καταστρεπτικές συνέπειες για την ανάπτυξη πλωτών ΥΑΠ στις ΗΠΑ, κάτι που προφανώς θα ωφελήσει κατά κύριο λόγο την Κίνα.

Πώς εκτιμάτε ότι θα επηρεάσει η νίκη Τραμπ τα ενεργειακά της περιοχής μας; Πώς ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ θα «ισορροπήσει» τα ισχυρά αμερικανικά συμφέροντα στην περιοχή με τη στάση του έναντι της Ρωσίας, το φυσικό αέριο της οποίας επανακάμπτει δυναμικά;

Ο Τραμπ σίγουρα θα αναζητήσει και θα μετρήσει συμμάχους στην Ευρώπη μεταξύ εκείνων των κρατών που θα επενδύσουν στη εγχώρια βιομηχανία υδρογονανθράκων μέσω των διεθνών αμερικανικών πετρελαϊκών εταιρειών. Στο πλαίσιο αυτό, η σχέση που καλλιεργούμε με την Exxon, και γιατί όχι και με άλλες αμερικανικές εταιρείες ακόμη και σε νέες περιοχές παραχώρησης, μπορεί να καταστεί γεωπολιτικός πολλαπλασιαστής της επιρροής και του δικτύου προβολής των θέσεών μας στην Ουάσιγκτον μετά τον ερχόμενο Ιανουάριο.

Ασχέτως του τι τελικά θα κάνει με τη διαμεσολάβησή του στον ρωσοουκρανικό πόλεμο, ο Τραμπ δεν θα άρει, αντιθέτως μπορεί και να επιτείνει τις κυρώσεις κατά της ρωσικής βιομηχανίας ΥΦΑ καθώς τη θεωρεί δυνητικά ανταγωνιστική έναντι της αμερικανικής και σίγουρα δεν θα χαρεί καθόλου να δει τις ρωσικές εξαγωγές πετρελαίου ή φυσικού αερίου να επιστρέφουν στην ΕΕ, σε περίπτωση επίλυσης του ρωσο-ουκρανικού πολέμου. Τα όλα όσα αναφέρονται περί προσωπικής συμπάθειας ή αντιπάθειας δεν πρόκειται να επιφέρουν δομικές αλλαγές στον προσανατολισμό της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, όσο παραμένει στο ακέραιο η ευρωπαϊκή δέσμευση στήριξης της Ουκρανίας, εκτός φυσικά και εάν υπάρξει συμφωνία εκεχειρίας.

Εάν ο Τραμπ κάνει αυτό για το οποίο είχε δεσμευτεί προεκλογικά, τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία, πώς αυτό θα επηρεάσει τις γεωπολιτικές και ενεργειακές ισορροπίες γενικότερα;

Είναι δύσκολο ερώτημα. Δεν είναι καθόλου σαφές ακόμη το τι ακριβώς θέλει να κάνει, το πώς και με ποιους. Το γενικό περίγραμμα μίας λύσης εκεχειρίας που παρουσιάστηκε κατά την προεκλογική περίοδο φάνηκε να προωθεί μια κατάπαυση του πυρός λίγο-πολύ εκεί όπου σήμερα βρίσκονται τα ενεργά μέτωπα του πολέμου με μερική ανταλλαγή εδαφών (π.χ. του ουκρανικού θύλακα στο Κουρσκ έναντι του ρωσικού θύλακα στο Χάρκοβο) και χωρίς αναγνώριση των ρωσικών προσαρτήσεων.

Η λύση θα προέβλεπε την παροχή αμερικανο-ευρωπαϊκών εγγυήσεων ασφαλείας που θα διασφάλιζε τη συνέχιση του εξοπλισμού της Ουκρανίας αλλά εκτός ΝΑΤΟ και τη σταδιακή άρση των οικονομικών κυρώσεων έναντι της Ρωσίας. Είναι ομολογουμένως ένας ετεροβαρής συμβιβασμός που δύσκολα θα αποδεχόταν ο Ζελένσκι, εκτός και εάν κινδυνεύσει με κατάρρευση του μετώπου στο Ντονμπάς μέσα στο επόμενο δίμηνο. Δεν αποκλείεται δηλαδή να δούμε μια κορύφωση των ρωσικών επιθέσεων στην Ανατολική Ουκρανία έως την ορκωμοσία του 47ου προέδρου των ΗΠΑ στις 20 Ιανουαρίου 2025.

Από εκεί και πέρα, η Ρωσία δεν θα σταματήσει τη μετατόπιση του κέντρου βάρους της πετρελαϊκής της πολιτικής προς την Ασία και είναι πιο πιθανό ο Τραμπ, πιεζόμενος και από τη Σαουδική Αραβία, να αναιρέσει την πολιτική της (εν πολλοίς ανεφάρμοστης) επιβολής καπέλου στην τιμή πώλησης ρωσικού αργού στις διεθνείς αγορές, εγκαταλείποντας πολιτικές συγκρότησης πετρελαϊκών ολιγοψωνίων που θα εξουδετέρωναν την επιρροή του ΟΠΕΚ.

Ο Τραμπ θα επιχειρήσει να τραβήξει μακριά τη Σαουδική Αραβία από τη Ρωσία σε όλα τα επίπεδα, αρχής γενομένης από τον συντονισμό της διεθνούς πετρελαϊκής τους πολιτικής που έδωσε δόντια στον ΟΠΕΚ+. Μεγαλύτερης σημασίας και με περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας θα είναι η επέμβαση Τραμπ στα μέτωπα της Μέσης Ανατολής έναντι του Ισραήλ, ιδίως εάν η Ρωσία επιχειρήσει να εμβαθύνει τη στρατιωτική της συνεργασία με το Ιράν. Εκεί η κυρίαρχη προτεραιότητα της δεύτερης προεδρίας Τραμπ θα είναι η εξομάλυνση των σχέσεων Σαουδικής Αραβίας-Ισραήλ, το εναρκτήριο λάκτισμα της οποίας προϋποθέτει την ανακωχή των ισραηλινών στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Γάζα και στον Λίβανο. Εδώ η χώρα μας μέσα από την αναβάθμιση της ενεργειακής της συνεργασίας με το Ισραήλ και τη Σαουδική Αραβία μπορεί να διαδραματίσει πολύ σημαντικό ρόλο.

Στον αντίποδα, μπορεί η στήριξη των ορυκτών καυσίμων και των αμερικανικών εξαγωγών φυσικού αερίου προς την Ευρώπη να ενισχύσει την προσπάθεια της ΕΕ για ταχύτερη απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο;

Αυτό γίνεται ήδη. Ούτε ο Μπάιντεν μείωσε την εγχώρια αμερικανική παραγωγή υδρογονανθράκων, ασχέτως της δημόσιας διπλωματίας του υπέρ της αναγκαιότητας επιτάχυνσης της κλιματικής αλλαγής. Μια περαιτέρω αύξηση δεν αποκλείεται αλλά ως προς το ΥΦΑ ήδη την επόμενη τριετία έως και τα τέλη του 2027 θα εισέλθουν στο παγκόσμιο σύστημα εμπορίας ΥΦΑ 184 bcm/a (billion cubic meters/annum), τα 116 bcm/a από τις ΗΠΑ και τα υπόλοιπα 68 από το Κατάρ, ως απόρροια επενδύσεων που ξεκίνησαν πριν το ρωσο-ουκρανικό πόλεμο.

Το κατά πόσο θα δημιουργηθεί πλεόνασμα προσφοράς που θα μειώσει τις τιμές θα εξαρτηθεί αφενός από τη διατήρηση της ασιατικής ζήτησης και αφετέρου από την ικανότητα της ΕΕ να λειτουργήσει ως ολιγοψώνιο όπως προτείνεται σαφώς στην έκθεση Ντράγκι (Σεπτέμβριος 2024) μέσω της επέκτασης της πρωτοβουλίας Aggregate EU. Η όποια επιπρόσθετη αύξηση αμερικανικών εξαγωγών ΥΦΑ θα αφορά επενδύσεις που ακόμη δεν έχουν φτάσει στο σημείο της ΤΕΑ (Τελικής Επενδυτικής Απόφασης) και θα μπορούν να αποδώσουν καρπούς μετά το 2028, εφόσον αρθεί το moratorium Μπάιντεν.

Ποια θα είναι η στάση των ΗΠΑ έναντι της Κίνας σε κρίσιμους ενεργειακούς τομείς, όπως ηλεκτρικά αυτοκίνητα, μπαταρίες και φωτοβολταϊκά πάνελ;

Δασμοί, δασμοί και πάλι δασμοί στις κινεζικές εισαγωγές και παράλληλα επιδοτήσεις στην εγχώρια παραγωγή μπαταριών και ηλεκτρικών αυτοκινήτων έως ότου οι αμερικανικές εταιρίες να μπορέσουν να ανακτήσουν μέρος του ελέγχου των παγκόσμιων αλυσίδων παραγωγής των τριών ανωτέρω τεχνολογιών-κλειδιών για την επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης. Μια τέτοια προσπάθεια φυσικά θα αποτύχει εάν οι ΗΠΑ δεν ανοίξουν νέα μεταλλεία εξόρυξης σπανίων γαιών στο εσωτερικό τους και δεν επιταχύνουν τις προσπάθειες να αμβλύνουν την ηγεμονική θέση της Κίνας στο παγκόσμιο εμπόριο παραγωγής και κυρίως επεξεργασίας των κρίσιμων ενεργειακών μεταλλευμάτων. Στο πλαίσιο αυτό ο Τραμπ θα επιδιώξει την καλλιέργεια ειδικών σχέσεων με εκείνες τις χώρες της Λατινικής Αμερικής που μπορούν να κάνουν τη διαφορά σε αυτόν τον τομέα, προεξαρχουσών της Χιλής, της Βραζιλίας και της Αργεντινής.