Γ. Αυλωνίτης: Η Ελλάδα αποκτά αντιπροσωπευτικές τιμές φυσικού αερίου

Ενάμιση χρόνο μετά την έναρξη του target model που αφορά στον ηλεκτρισμό, η εγχώρια ενεργειακή αγορά συμπληρώνεται με τη χρηματιστηριακή αγορά φυσικού αερίου. Η spot αγορά στο Χρηματιστήριο Ενέργειας προβλέπεται να ξεκινήσει σε ένα μήνα, μέσα στο δεύτερο 15νθήμερο του Μαρτίου.

Πρόκειται για μία σημαντική εξέλιξη για τρεις λόγους: Πρώτον, για πρώτη φορά θα γνωρίζουμε τις αντιπροσωπευτικές τιμές αερίου στην ελληνική αγορά και σε πραγματικό χρόνο. Συνακόλουθα, θα δοθεί δυνατότητα απόκτησης ανταγωνιστικού χαρτοφυλακίου αερίου και μάλιστα υπό τη σκιά της ενεργειακής κρίσης. Δεύτερον, θα παρέχονται «σήματα τιμών» και σε διεθνείς χρήστες, για επιχειρηματικές ευκαιρίες αγοραπωλησίας, αναδεικνύοντας έτσι τη χώρα μας σε hub φυσικού αερίου στη Ν.Α. Ευρώπη. Τρίτον, αυτά τα «σήματα τιμών» θα προσδιορίσουν εν πολλοίς τις αναγκαίες νέες επενδύσεις, με στόχο την ενίσχυση των διασυνδέσεων στην περιοχή.

Στην πραγματοποίηση του project της spot αγοράς αερίου είχε σημαντική συμβολή ο ΔΕΣΦΑ, που εργάστηκε συστηματικά προς αυτή την κατεύθυνση από το 2015. Ο Διευθυντής Ανάπτυξης Αγοράς του ΔΕΣΦΑ και μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Χρηματιστηρίου Ενέργειας Γεράσιμος Αυλωνίτης, στη συνέντευξη που παραχώρησε στο Euro2day.gr, μιλά για όλα. Για τη σημασία της αγοράς αυτής στην παρούσα συγκυρία, τους όγκους που θα διαπραγματεύονται, τις νέες υποδομές που θα ενισχύσουν τη λειτουργία της, τα επόμενα βήματα, καθώς και για τον ρόλο του φυσικού αερίου στην ενεργειακή μετάβαση.

Ο ΔΕΣΦΑ ήταν από τους φορείς που εργάστηκαν συστηματικά για τη λειτουργία spot αγοράς φυσικού αερίου στη χώρα μας. Ποιοι λόγοι συνετέλεσαν στη σύσταση της αγοράς αυτής;

Πράγματι, ο ΔΕΣΦΑ ξεκίνησε την προσπάθεια για τη δημιουργία μίας λειτουργικής χονδρεμπορικής αγοράς επτά χρόνια πριν, στις αρχές του 2015. Οι ελάχιστες προδιαγραφές που θα έπρεπε να πληροί η αγορά αυτή καθορίζονταν ήδη από το ευρωπαϊκό κανονιστικό πλαίσιο. Ωστόσο, δεν μείναμε στην τυπική εκπλήρωση της υποχρέωσης που προέκυπτε από τη νομοθεσία, αλλά προχωρήσαμε στον σχεδιασμό της αγοράς, με βάση τις βέλτιστες πρακτικές σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Με αφορμή και μέσα από αυτή τη διαδικασία σχεδιασμού, αναθεωρήθηκε συνολικά και εκ βάθρων το σύστημα πρόσβασης τρίτων στις υποδομές του ΔΕΣΦΑ, καταλήγοντας στο σύγχρονο, φιλικό προς τους χρήστες και απόλυτα συμβατό με την ευρωπαϊκή νομοθεσία πλαίσιο που έχουμε σήμερα. Στρατηγικός στόχος πίσω από την επιλογή αυτή ήταν και παραμένει η δημιουργία ενός κέντρου μεταφοράς και εμπορίας αερίου στην περιοχή, με βάση το Εθνικό Σύστημα Φυσικού Αερίου. Παρέχοντας υψηλού επιπέδου και ευρείας γκάμας υπηρεσιών, στοχεύουμε στην προσέλκυση όσο το δυνατόν περισσότερων παικτών από τη διεθνή αγορά. Η βέλτιστη λειτουργία της αγοράς και η μεγιστοποίηση της χρήσης των υποδομών είναι τελικά προς όφελος του συνόλου των καταναλωτών. Στην τελευταία φάση εργαζόμαστε με το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας, στο πλαίσιο της στρατηγικής μας συνεργασίας. Καθοριστική για το εγχείρημα υπήρξε και η σταθερή υποστήριξη της ΡΑΕ από την αρχή, η συνεργασία με τον Όμιλο AthEx και η αξιοποίηση της μεγάλης εμπειρίας των μετόχων μας στην ευρωπαϊκή αγορά αερίου.

Σε ποια φάση βρισκόμαστε τώρα; Πότε προβλέπεται η έναρξη λειτουργίας της;

Το πρώτο βήμα για την οργάνωση της χονδρεμπορικής αγοράς αερίου έγινε τον Ιούλιο του 2018, με την έναρξη λειτουργίας του Εικονικού Σημείου Συναλλαγών και τις νέες ρυθμίσεις σχετικά με την εξισορρόπηση φορτίου στο Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου. Με το νέο σύστημα διευκολύνθηκε σημαντικά η διενέργεια διμερών συναλλαγών, αλλά και η δραστηριοποίηση traders στην ελληνική αγορά, οι οποίοι αύξησαν τη ρευστότητα αλλά και τόνωσαν τις διασυνοριακές συναλλαγές, καθώς οι περισσότεροι ήταν ενεργοί ήδη και σε γειτονικές αγορές. Σήμερα βρισκόμαστε στην πλέον ενδιαφέρουσα φάση, με τη δημιουργία χρηματιστηριακής spot αγοράς, η οποία αφορά σε αγοραπωλησίες αερίου σε ενδοημερήσια βάση, καθώς και για τις τρεις επόμενες ημέρες. Οι συναλλαγές είναι ανώνυμες, πραγματοποιούνται στο ηλεκτρονικό σύστημα του Χρηματιστηρίου Ενέργειας και στη συνέχεια δηλώνονται από το Χρηματιστήριο στον ΔΕΣΦΑ, ο οποίος και τις καταχωρεί στο χαρτοφυλάκιο κάθε συμμετέχοντα στην αγορά. Θα πρέπει να τονιστεί ότι οι όροι της αγοραπωλησίας είναι κοινοί για όλους και μη διαπραγματεύσιμοι, ενώ εξαλείφεται ο «κίνδυνος αντισυμβαλλομένου», που υφίσταται στην περίπτωση διμερών συναλλαγών, μέσω της διαδικασίας της εκκαθάρισης συναλλαγών που αναλαμβάνει η θυγατρική του ΕΧΕ, EnExClear. Με βάση τις συναλλαγές αυτές, υπολογίζονται και ανακοινώνονται καθημερινά διαφορετικοί δείκτες τιμών, ημερήσιος, ενδοημερήσιος, κ.λπ., κατ’ ανάλογο τρόπο με αυτόν που βλέπουμε στα hubs αερίου του εξωτερικού, όπως το TTF, το PSV κι άλλα. Πιστεύω ότι η αγορά θα είναι έτοιμη να λειτουργήσει στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Μαρτίου.

Τι σημαίνει στην πράξη η λειτουργία αυτής της αγοράς; Μία αγορά μάλιστα που θα απευθύνεται και στην ευρύτερη γειτονιά μας. Θα συμβάλει στη δημιουργία ενός πιο ανταγωνιστικού χαρτοφυλακίου προμήθειας και κατ’ επέκταση στη συγκράτηση των χονδρεμπορικών τιμών ρεύματος;

Βασικό χαρακτηριστικό της αγοράς αυτής είναι η συγκέντρωση της προσφοράς και της ζήτησης σε ένα μοναδικό «marketplace», σε αντίθεση με την περίπτωση των διμερών συναλλαγών, όπου κάθε παίκτης θα πρέπει να αναζητήσει έναν αντισυμβαλλόμενο, ο οποίος, τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, θα πρέπει να έχει αντίθετες από αυτόν ανάγκες. Το πιο σημαντικό, όμως, χαρακτηριστικό είναι η δημιουργία ενός μηχανισμού «αποκάλυψης» των τιμών που επικρατούν στην ελληνική αγορά σε πραγματικό χρόνο και η επακόλουθη δημιουργία «σημάτων τιμών».

Ποια είναι μία αντιπροσωπευτική τιμή στην ελληνική αγορά αερίου σήμερα;

Παρότι οι τιμές εξισορρόπησης που ανακοινώνει ο ΔΕΣΦΑ μπορούν να δώσουν μια χοντρική εκτίμηση, στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να απαντήσουμε στο ερώτημα, πριν τη λειτουργία της spot αγοράς. Οι διαφορές της τιμής αυτής με αντίστοιχες τιμές σε άλλες γειτονικές αγορές αερίου παρέχουν «σήματα» στους παίκτες σχετικά με το πού υπάρχουν επιχειρηματικές ευκαιρίες και καθορίζουν την κατεύθυνση της ροής του αερίου στις διασυνδέσεις. Εξίσου σημαντικό: Συστηματικές και επίμονες διαφορές στις τιμές γειτονικών περιοχών αποκαλύπτουν την ανάγκη επενδύσεων επαύξησης της δυναμικότητας από τους Διαχειριστές της διασύνδεσης, εφόσον βέβαια δεν υπάρχει κάποιο άλλο θέμα δυσλειτουργίας της αγοράς. Όλα τα παραπάνω συντελούν στη βελτιστοποίηση των συνθηκών λειτουργίας της αγοράς και του χαρτοφυλακίου των συμμετεχόντων σε αυτή. «Βελτιστοποίηση» σημαίνει απλά τις καλύτερες δυνατές τιμές σε δεδομένη χρονική στιγμή και δεδομένων των θεμελιωδών μεγεθών της αγοράς. Προφανώς, δεν είναι δυνατόν μία τοπική spot αγορά να παραμείνει ανεπηρέαστη από τα θεμελιώδη μεγέθη της παγκόσμιας αγοράς αερίου εν μέσω γεωπολιτικής κρίσης, αλλά συντελεί αποφασιστικά στο να έχουμε την καλύτερη δυνατή διαχείριση εκ μέρους των παικτών. Υπ’ αυτή την έννοια, η λειτουργία της spot αγοράς εκτιμώ ότι θα συνεισφέρει θετικά στην παρούσα συγκυρία.

Μπορείτε να κάνετε μία εκτίμηση για τους προβλεπόμενους όγκους συναλλαγών που θα διαπραγματεύονται αρχικά και τους στόχους, αν έχουν τεθεί, στη φάση ωρίμανσης της αγοράς;

Από το 2018 και μετά, με τις νέες ρυθμίσεις σχετικά με την εμπορία αερίου και την έναρξη λειτουργίας του Εικονικού Σημείου Συναλλαγών, περίπου 70% της ετήσιας ποσότητας αερίου που εισάγεται στο Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς «αλλάζει χέρια» πριν βγει από το σύστημα, είτε για κατανάλωση είτε για εξαγωγή. Για παράδειγμα, το 2021, επί συνόλου 78 TWh εισαγόμενου αερίου, περίπου 57 TWh εμπορεύτηκαν στο Εικονικό Σημείο Συναλλαγών. Επίσης, ένα μικρό ποσοστό των εισαγόμενων ποσοτήτων αερίου, της τάξης του 2-3%, εμπορεύεται μεταξύ ΔΕΣΦΑ και συμμετεχόντων στην αγορά για λόγους εξισορρόπησης του Συστήματος Μεταφοράς. Οι τελευταίες αυτές συναλλαγές σήμερα πραγματοποιούνται σε ειδική ηλεκτρονική πλατφόρμα που χρησιμοποιεί ο ΔΕΣΦΑ για το σκοπό αυτό. Εκτιμώ ότι ένα σημαντικό ποσοστό των διμερών συναλλαγών και των αντίστοιχων ποσοτήτων αερίου θα μεταφερθεί άμεσα στο ΕΧΕ, με τάση ανόδου όσο η αγορά εξοικειώνεται με το νέο σύστημα. Να σημειωθεί επίσης, ότι ο ΔΕΣΦΑ θα διενεργεί πλέον στην πλατφόρμα του ΕΧΕ όλες τις συναλλαγές που προηγουμένως διενεργούσε για εξισορρόπηση στην ειδική πλατφόρμα, παίζοντας σημαίνοντα ρόλο στη δημιουργία μίας αρχικής ρευστότητας στην αγορά, αλλά και στην προσέλκυση των χρηστών στη νέα πλατφόρμα. Πάντως, σε όλες τις ανεπτυγμένες αγορές αερίου παγκοσμίως, ο συνολικός όγκος των εμπορικών συναλλαγών είναι πρακτικά μοιρασμένος μεταξύ διμερών και χρηματιστηριακών συναλλαγών, αντανακλώντας τις ανάγκες διαφορετικών παικτών της αγοράς. Ως προς τους στόχους, προφανώς επιθυμούμε τη μεγαλύτερη δυνατή ρευστότητα, που πρακτικά προϋποθέτει μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων, με διαφορετικά χαρτοφυλάκια κ.λπ. Όσο περισσότερο ελκυστική γίνεται η αγορά για παίκτες από την ευρύτερη περιφέρεια, τόσο καλύτερες οι συνθήκες ρευστότητας.

Στα επόμενα ένα-δύο χρόνια θα προστεθούν και δύο νέες πύλες, εκτός από τη Ρεβυθούσα, για LNG στη χώρα μας. Οι υποδομές αυτές ενισχύουν τη λειτουργία της spot αγοράς φυσικού αερίου;

Όπως είπαμε, στρατηγικός στόχος του ΔΕΣΦΑ αποτελεί η δημιουργία ενός κέντρου μεταφοράς και εμπορίας αερίου, τώρα αλλά και στο μέλλον, στην περίπτωση ανανεώσιμων αερίων. Στο επίκεντρο βρίσκεται το Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς, το οποίο αποτελεί τον συνδετικό ιστό μεταξύ διαφορετικών υποδομών αερίου που αναπτύσσονται, είτε από τον ΔΕΣΦΑ είτε από τρίτους και το χρηματιστήριο αερίου του ΕΧΕ. Στόχος είναι αέριο διαφορετικής προέλευσης/τιμής να μπορεί να εισάγεται, να γίνεται αντικείμενο εμπορίας και να εξάγεται από οπουδήποτε στο σύστημα, εντός ή εκτός της ελληνικής επικράτειας, αναλόγως των σημάτων τιμών που διαμορφώνονται στην πλατφόρμα του ΕΧΕ. Φυσικά, προϋπόθεση γι’ αυτό είναι να υπάρχει επαρκής μεταφορική και διασυνδετική ικανότητα και διαλειτουργικότητα μεταξύ των συστημάτων, κάτι για το οποίο ο ΔΕΣΦΑ εργάζεται συστηματικά. Με την έναρξη λειτουργίας του TAP και την πλήρη αναδιαμόρφωση του τρόπου χρήσης της Ρεβυθούσας, η ελληνική αγορά βρέθηκε στο κέντρο του Νότιου Διαδρόμου, μεταξύ των μεγάλων αγορών της Ιταλίας και της Τουρκίας και ο ρόλος της ως πύλης εισόδου αερίου στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης συνεχώς αναβαθμίζεται. Η spot αγορά θα συμπληρώσει την εικόνα, παρέχοντας ακόμα περισσότερα εργαλεία για τους συμμετέχοντες στην αγορά της περιοχής. Σε αυτή την προοπτική, τα νέα τερματικά LNG, ο IGB, ο αγωγός προς τη Βόρεια Μακεδονία, καθώς και η υπόγεια αποθήκη εξυπηρετούν αυτό το στόχο, παρέχοντας νέες δυνατότητες και προοπτική μεγαλύτερης ρευστότητας στην αγορά, αναβαθμίζοντας το ρόλο της χώρας στην περιοχή, προς όφελος όλων.

Στην ευρύτερη γειτονιά μας αναπτύσσονται κι άλλα παρόμοια σχέδια. Διαθέτουμε συγκριτικά πλεονεκτήματα σε σχέση με αυτά;

Το πρώτο και σημαντικότερο όλων είναι ότι έχουμε ένα σύγχρονο και σταθερό ρυθμιστικό πλαίσιο, απόλυτα συμβατό με την ευρωπαϊκή νομοθεσία και τις βέλτιστες πρακτικές, γεγονός που διευκολύνει τη δραστηριοποίηση στην αγορά και ξένων παικτών. Εξίσου σημαντικό είναι το σύγχρονο σύστημα υποδομών αερίου της χώρας, που ευνοεί τη διακίνηση αερίου προς κάθε κατεύθυνση, όπου υπαγορεύουν τα σήματα τιμών. Θα πρόσθετα σε αυτά τα πλεονεκτήματα, το διαφοροποιημένο χαρτοφυλάκιο πηγών προμήθειας αερίου, από διαφορετικά σημεία εισόδου της υποδομής και βέβαια, τη δυνατότητα εκκαθάρισης συναλλαγών μέσω του EnExClear και του AthexClear αντίστοιχα, γεγονός εξαιρετικά σημαντικό για την αγορά και κάτι που πολλές από τις αναπτυσσόμενες στην περιοχή ανταγωνιστικές πρωτοβουλίες δεν διαθέτουν.

Το επόμενο βήμα θα είναι η αγορά παραγώγων φυσικού αερίου. Θα χρειαστεί χρόνος και πόσος για να πάμε στο βήμα αυτό;

Η αγορά παραγώγων βασίζεται στη spot αγορά και τη συμπληρώνει, δίνοντας στους συμμετέχοντες τη δυνατότητα καλύτερης διαχείρισης του ρίσκου από βραχυπρόθεσμες διακυμάνσεις τιμών, «κλειδώνοντας» την τιμή με την οποία θα παραδώσουν ή στην οποία θα παραλάβουν ποσότητες αερίου στο μέλλον. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι η ύπαρξη μίας λειτουργικής spot αγοράς και μίας ρευστής αγοράς παραγώγων αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά ενός επιτυχημένου «gas trading hub». Ωστόσο, παρότι στρατηγικά ενδιαφέρουσα, η δημιουργία αγοράς παραγώγων για το αέριο είναι μία απόφαση που αφορά πρωτίστως το ΕΧΕ και θα εξαρτηθεί από το ενδιαφέρον της αγοράς, προκειμένου να είναι ελκυστική για τους συμμετέχοντες και βιώσιμη.

Και μία τελευταία ερώτηση. Γίνεται πολύς λόγος για τον τρόπο που επιλέχθηκε για την πράσινη μετάβαση, το φυσικό αέριο ως μεταβατικό καύσιμο και τη συνακόλουθη έκρηξη της τιμής του. Ποια είναι η δική σας άποψη, για πόσα χρόνια θα διατηρηθεί η χρήση του φυσικού αερίου; Τι θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά και τι μπορεί να διορθωθεί τώρα;

Η σημερινή κατάσταση με τις τιμές του αερίου θεωρώ ότι οφείλεται πρωτίστως σε θεμελιώδη μεγέθη της αγοράς και στον ψυχολογικό παράγοντα λόγω γεωπολιτικής αστάθειας και πολύ λιγότερο στην ενεργειακή μετάβαση. Εν γένει, ωστόσο, ενώ η πλήρης υποκατάσταση του φυσικού αερίου από υδρογόνο και άλλα αέρια καύσιμα θα φαινόταν «νομοτελειακή» στο μελλοντικό ενεργειακό τοπίο, στην πραγματικότητα θεωρώ ότι δεν είναι απολύτως σαφές ακόμα ως ποιο βαθμό είναι εφικτή, τόσο από τεχνική όσο και από οικονομική άποψη. Θεωρώ ότι οι ως τώρα πολιτικές δεν υπήρξαν αρκετά ξεκάθαρες για τον ρόλο που τα αέρια καύσιμα μπορούν και θα πρέπει να παίξουν στη νέα ενεργειακή πραγματικότητα, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την αποθήκευση ενέργειας και την υποστήριξη των ΑΠΕ. Κι αυτό είναι πρόβλημα. Πιστεύω ότι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ορατότητα και σταθερότητα ρυθμίσεων και πολιτικών είναι καθοριστική, ώστε να σχεδιαστεί η πορεία προς την ανθρακική ουδετερότητα, χωρίς να δημιουργούνται οι συνθήκες για «σοκ» στις αγορές των καυσίμων. Σε αυτό το πλαίσιο, η πρόσφατη, στις 15 Δεκεμβρίου 2021, δημοσιοποίηση και θέση σε διαβούλευση από την Κομισιόν του σχεδιαζόμενου ρυθμιστικού πλαισίου για τα ανανεώσιμα αέρια και το υδρογόνο, το λεγόμενο, «Gas Package», αρχίζει να δίνει μία καθαρότερη εικόνα για τον ρόλο των αερίων στο μέλλον, και αυτό είναι θετικό. Αναμένουμε τις τελικές ρυθμίσεις.