Ν. Φίλιππας: Οι ευκαιρίες και οι παγίδες του Bitcoin

Οι επενδυτές θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί στην επιλογή των κρυπτονομισμάτων όπως και στην τιμή και στον χρόνο που θα επιλέξουν να τα αγοράσουν καθώς ισχύουν οι ίδιοι κανόνες με την αγορά μετοχών, επισημαίνει ο καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς και πρόεδρος του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού.

Στη σκιά των απανωτών ρεκόρ στην τιμή του Bitcoin, επισημαίνει ότι αυτή μπορεί να φτάσει σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα, αν κυριαρχήσει ως νέο παγκόσμιο νόμισμα το bitcoin ή και να καταρρεύσει, αν συμβούν ιδιαίτερα αρνητικά γεγονότα για αυτό.

Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει, το Bitcoin είναι περιουσιακό στοιχείο αλλά και δίκτυο ταυτόχρονα. Οι κίνδυνοι που το επηρεάζουν είναι όχι μόνο αυτοί που επηρεάζουν τα περιουσιακά στοιχεία αλλά και πιθανά τεχνικά προβλήματα που μπορεί να προκαλέσουν τη δυσλειτουργία (ίσως και την κατάρρευση) ολόκληρου του Bitcoin δικτύου.

Αλλωστε οι επενδυτές θα πρέπει να ξέρουν ότι γενικά τα κρυπτονομίσματα έχουν υψηλό νομοθετικό ρίσκο (regulatory risk) καθώς οι κυβερνήσεις ενδέχεται να θεσπίσουν νόμους για να ελέγξουν, φορολογήσουν ή και να απαγορεύσουν τη χρήση τους. Πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η απαγόρευση των ανταλλακτηρίων από την κυβέρνηση της Κίνας.

Ποια είναι τα βασικά γνωρίσματα των κρυπτονομισμάτων και ιδιαίτερα του bitcoin;

Τα κρυπτονομίσματα είναι μια μορφή ηλεκτρονικού χρήματος που χρησιμοποιούνται περιορισμένα μέχρι στιγμής ως μέσο συναλλαγών, αλλά φαίνεται ότι ίσως μία εκδοχή τους αποτελέσει το κυρίαρχο νόμισμα στην παγκόσμια ψηφιακή επανάσταση, η οποία έχει ήδη ξεκινήσει.

Τα κρυπτονομίσματα έχουν παρόμοιες ιδιότητες με τα παραδοσιακά νομίσματα, αλλά διαφοροποιούνται σημαντικά επειδή χρησιμοποιούν κρυπτογραφία για την κωδικοποίηση και απόκρυψη πληροφοριών (1).

Κρυπτογραφία είναι το διεπιστημονικό γνωστικό πεδίο το οποίο ασχολείται με τεχνικές κρυπτογράφησης και αποκρυπτογράφησης δεδομένων, ενώ η σημασία της κρυπτογραφίας είναι τεράστια στους τομείς της ασφάλειας υπολογιστικών συστημάτων και των τηλεπικοινωνιών. Ο κύριος στόχος της είναι να παρέχει μηχανισμούς, ώστε δύο ή περισσότερα άκρα επικοινωνίας (π.χ. άνθρωποι, προγράμματα υπολογιστών κ.λπ.) να ανταλλάξουν μηνύματα, χωρίς κανένας τρίτος να είναι ικανός να διαβάζει την περιεχόμενη πληροφορία εκτός από τα δύο κύρια άκρα.

Η χρήση κρυπτονομισμάτων κοστίζει λιγότερο από τα παραδοσιακά νομίσματα, ενισχύει και τονώνει τη διαφάνεια των συναλλαγών (2) (αφού τα πάντα είναι δημόσια και διαθέσιμα στην αλυσίδα των blocks) και έχουν σχεδιαστεί να αντιστέκονται στη διαχρονική μείωση της αξίας τους από τον πληθωρισμό. Είναι δύσκολο να πλαστογραφηθούν, είναι άυλα και αποκεντροποιημένα, δηλαδή οι συναλλαγές δεν εμπίπτουν στον έλεγχο κυβερνήσεων ή κεντρικών τραπεζών.

Το Bitcoin, όπως και όλα τα άλλα κρυπτονομίσματα, είναι ένα άυλο ψηφιακό νόμισμα, το οποίο σημαίνει ότι για να αποθηκευτεί από οποιονδήποτε χρήστη απαιτείται ένα ψηφιακό Bitcoin πορτοφόλι σε κάποιο ανταλλακτήριο. Ανάλογα με το ποσό των χρημάτων που κατάθεσε ο χρήστης, το ανταλλακτήριο καταγράφει τη συναλλαγή στο ψηφιακό του πορτοφόλι. Το ψηφιακό πορτοφόλι του κάθε χρήστη είναι μοναδικό και μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτό μόνο όποιος γνωρίζει τους κωδικούς εισόδου για το συγκεκριμένο πορτοφόλι. Ο κάθε χρήστης μπορεί να στέλνει ή να λαμβάνει bitcoins μέσω του ψηφιακού του πορτοφολιού και επιλεγμένα καταστήματα (από καφετέριες μέχρι μεσιτικά γραφεία για αγορές ακινήτων), τα οποία επιτρέπουν τις αγορές αγαθών με χρήση Bitcoin εισάγοντας την κωδικοποιημένη διεύθυνση του ψηφιακού πορτοφολιού του παραλήπτη.

Τι αποδόσεις μπορεί να αποφέρει μία επένδυση σε Bitcoin;

Η αξία του Bitcoin καθορίζεται αποκλειστικά από τους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης και της αποδοχής του ή μη, απ’ τους συναλλασσόμενους. Η υψηλή μεταβλητότητα του Bitcoin προσδιορίζει και το εύρος των δυνητικών του αποδόσεων. Oπως στις μετοχές έτσι και στο Bitcoin, είναι πιθανόν η τιμή να εκτοξευθεί από το ναδίρ στο ζενίθ. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν ξεκίνησε η λειτουργία του ανταλλακτηρίου Mt.Gox στις 18/07/2010, το ένα Bitcoin ήταν ίσο με $0,07 και στις 21/10/2017 καταγράφηκε η μέγιστη ιστορικά τιμή στις $6.180. Ισοδύναμα, αν κάποιος είχε επενδύσει $1.000 το 2010 σε Bitcoin και τα διακρατούσε, τον Οκτώβριο του 2017 αυτά θα αξίζαν πάνω από 66 εκατομμύρια δολάρια (Διάγραμμα 1). Σήμερα, η τιμή του κινείται σε ιστορικά υψηλά και σταθερά πάνω από τις $6.000 (31/10/2017) (Διάγραμμα 2).

Διάγραμμα 1

Διάγραμμα 2

Ποιες είναι εκτιμήσεις σας για την πορεία των κρυπτονομισμάτων; Συμφωνείτε με την κριτική που ασκείται από μερίδα αναλυτών ή και καθηγητών πανεπιστημίου ότι πρόκειται περί «φούσκας» που έχει φτάσει στην κορύφωσή της;

Οι επενδυτές θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί στην επιλογή των κρυπτονομισμάτων, όπως και στην τιμή και στον χρόνο που θα επιλέξουν να τα αγοράσουν. Ισχύουν ακριβώς οι ίδιοι κανόνες με την αγορά μετοχών (stock picking, timing).

Πιστεύεται ότι ορισμένα από αυτά και σίγουρα το Bitcoin, το Ripple και το Ethereum ενσωματώνουν σημαντικές τεχνολογικές καινοτομίες, που είναι δυνατόν να αλλάξουν τμήματα ή και ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Ως εκ τούτου, η τιμή μπορεί να φτάσει και σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα, αν κυριαρχήσει ως νέο παγκόσμιο νόμισμα το bitcoin ή και να καταρρεύσει, αν συμβούν ιδιαίτερα αρνητικά γεγονότα για αυτό.

Οι «φούσκες» αναγνωρίζονται συνήθως εκ των υστέρων. Ανάμεσα στα 1.180 και πλέον κρυπτονομίσματα σίγουρα θα υπάρχουν και «φούσκες». Θα πρέπει όμως να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί τι χαρακτηρίζουμε ως επιτυχία ή «φούσκα». Για παράδειγμα το 2001 η Amazon χαρακτηρίστηκε «φούσκα», κατέρρευσε από τα 110 δολάρια στα 10 και σήμερα η τιμή της κυμαίνεται γύρω στα $1.000. Σε όρους χρηματιστηριακής αξίας πλησιάζει στα $500 δισ. και πλέον είναι η πέμπτη μεγαλύτερη εταιρεία στον κόσμο.

Αξίζει να αναφερθεί ότι από τη στιγμή που εμφανίστηκε έχουν ανακοινωθεί μέσω επίσημων δημοσιευμάτων 131 «θάνατοι» του Βitcoin από καθηγητές χρηματοοικονομικών, νομπελίστες και ανθρώπους της αγοράς. Αρκετοί διεθνείς αναλυτές δε, υποστηρίζουν ότι την τρέχουσα άνοδο του Βitcoin θα ακολουθήσει μία κατάρρευση παρόμοια με αυτές του 2013 (Απρίλιο και Νοέμβριο). Πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η δήλωση του καθηγητή του Πανεπιστημίου του Harvard Kenneth Rogoff, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ότι «Η καλύτερή μου εικασία είναι ότι μακροπρόθεσμα, η τεχνολογία θα αναπτυχθεί αλλά η τιμή του bitcoin θα καταρρεύσει».

Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τη μεταβλητότητα του Βitcoin και πού οφείλονται οι μεγάλες διακυμάνσεις που παρατηρούνται;

Ο τρόπος λειτουργίας τόσο του Bitcoin όσο και των υπόλοιπων κρυπτονομισμάτων είναι πρωτότυπος τόσο στα χαρακτηριστικά τους, όσο και στους κινδύνους που συνοδεύονται με αυτά και ως εκ τούτου είναι δύσκολο να γίνουν κατανοητά από τους μη ειδικούς -και αυτό αποτελεί έναν από τους λόγους που η χρήση του Bitcoin και των κρυπτονομισμάτων δεν είναι ευρέως γνωστή στο κοινό.

Το Bitcoin είναι περιουσιακό στοιχείο αλλά και δίκτυο ταυτόχρονα. Οι κίνδυνοι που το επηρεάζουν είναι όχι μόνο αυτοί που επηρεάζουν τα περιουσιακά στοιχεία αλλά και πιθανά τεχνικά προβλήματα που μπορεί να προκαλέσουν τη δυσλειτουργία (ίσως και την κατάρρευση) ολόκληρου του Bitcoin δικτύου.

Η επικινδυνότητα του Βitcoin παραμένει ιδιαίτερα μεγάλη λόγω τεχνολογικών κινδύνων που προέρχονται από δεκάδες επίδοξους ανταγωνιστές. Ακόμη, η κατανόηση των παραγόντων που επηρεάζει την τιμή του Βitcoin δυσχεραίνεται και από έναν ακόμη λόγο, ενώ για τα περισσότερα χρηματιστήρια στον κόσμο αλλά και για τις αγορές των ομολόγων έχουμε δεδομένα που ξεπερνούν τα εκατό χρόνια, η πληροφόρησή μας για το Βitcoin και για άλλα κρυπτονομίσματα είναι εξαιρετικά περιορισμένη και εκτείνεται στην καλύτερη των περιπτώσεων σε μία περίοδο μερικών ετών.

Επιπρόσθετα, η θεσμική αβεβαιότητα που αφορά το αναμενόμενο ρυθμιστικό/νομοθετικό πλαίσιο τόσο για το Βitcoin όσο και για τα άλλα κρυπτονομίσματα είναι μία πηγή επιπρόσθετου δυνητικού κινδύνου.
Οι επενδυτές πρέπει να τοποθετούν ένα μικρό μόνο τμήμα των υπό επένδυση κεφαλαίων τους σε κρυπτονομίσματα, εκτός αν επιθυμούν να αναλάβουν υψηλούς κινδύνους.

Τι πρέπει να ξέρει και τι κινδύνους κρύβει για έναν νέο επενδυτή η αγορά Βitcoin;

Η αποδοχή του Bitcoin ως επίσημης μορφής νομίσματος είναι ακόμα υπό αμφισβήτηση και γι’ αυτό επικρατεί θεσμική αβεβαιότητα γύρω από το θέμα αυτό. Γενικά τα κρυπτονομίσματα έχουν υψηλό νομοθετικό ρίσκο (regulatory risk) καθώς οι κυβερνήσεις ενδέχεται να θεσπίσουν νόμους για να ελέγξουν, φορολογήσουν ή και να απαγορεύσουν τη χρήση τους. Πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η απαγόρευση των ανταλλακτηρίων από τη κυβέρνηση της Κίνας.

Ωστόσο, η δημιουργία νομοθετικού πλαισίου είναι εξαιρετικά απαιτητικό εγχείρημα καθώς είναι δύσκολο να υπάρξει ομοιομορφία γύρω από το νομοθετικό πλαίσιο από χώρα σε χώρα. Έμμεσα οι κυβερνήσεις μπορούν να επηρεάσουν το μέλλον του Bitcoin, επιβάλλοντας νόμους για τη φορολόγησή του και ειδικά η κυβέρνηση της Κίνας αποτελεί παράγοντα συστηματικού ρίσκου, αφού έχει σημειωθεί ότι πάνω από το 50% των εξορύχων βρίσκονται στη Κίνα.

Οι μη αναστρέψιμες συναλλαγές, η ανωνυμία, καθώς και η άμεση μεταβίβαση-ρευστοποίηση των κλεμμένων Βitcoins ακόμα και μετά τη διαπίστωση της κλοπής, έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον των εγκληματιών και των hackers. Η κοινότητα του Bitcoin έχει υποχρέωση να συνεργαστεί για τη διατήρηση της καλής φήμης του, ώστε να μη γίνει η χρήση του συνώνυμη με την εγκληματικότητα.

Αν κάποιος hacker αποκτήσει πρόσβαση στο ψηφιακό μας πορτοφόλι, δεν θα μπορέσουμε να ανακτήσουμε τυχόν κλεμμένα Βitcoin, σε αντίθεση με τις τράπεζες όπου φροντίζουν την αποζημίωση των πελατών τους οι οποίοι έχουν πέσει θύματα αντίστοιχων επιθέσεων. Ωστόσο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι επιθέσεις που έχουν καταγραφεί έχουν ήδη ενσωματωθεί στην τιμή του. Επιθέσεις από hackers γίνονται και σε τραπεζικά ιδρύματα, αλλά και σε κυβερνήσεις πλέον.

Το σημαντικό είναι ότι δεν έχει γίνει καμία παραβίαση του λειτουργικού του και αυτό το καθιστά αξιόπιστο. Ο βασικός παράγοντας που πλήττει την αξιοπιστία και το κύρος του Βitcoin προέρχεται από τη χρήση του σε παράνομες δραστηριότητες μέσω της silk road, του dark net κ.λπ.

Όλοι οι παραπάνω κίνδυνοι, η πιθανή ανακάλυψη ενός καλύτερου ψηφιακού νομίσματος, καθώς και η υψηλή μεταβλητότητα των τιμών του Bitcoin, το καθιστούν ως μια από τις πιο ριψοκίνδυνες επενδύσεις, η οποία όμως προσφέρει τρομερά υψηλές αποδόσεις. Τα νέα για το Bitcoin, οι νομοθεσίες και τα τεχνικά θέματα που αφορούν την ασφάλεια του δικτύου μπορούν να προκαλέσουν υψηλούς όγκους για αγορά ή πώληση Bitcoin και σημαντική μεταβλητότητα της τιμής του.

Σύμφωνα με το γραφείο χρηματοπιστωτικής προστασίας των καταναλωτών (Consumer Financial Protection Bureau), η τιμή του Bitcoin σημείωσε 61% πτώση μέσα σε μία μέρα του 2013, ενώ τα κακά νέα που ανακοινώθηκαν το 2014 για το ανταλλακτήριο Mt.Gox προκάλεσαν πτώση της τιμής του Bitcoin γύρω στο 80% για λίγα μόλις δευτερόλεπτα.

Αναμφίβολα μιλάμε για ένα καινοτόμο κρυπτονόμισμα με πολλά πλεονεκτήματα, αλλά πριν αποφασίσετε να επενδύσετε σε αυτό πρέπει να λάβετε υπόψη σας τους ανωτέρω κινδύνους, οι οποίοι μειώνονται όσο το Bitcoin ωριμάζει.

Πώς ακριβώς μπορεί να γίνει μία επένδυση σε Bitcoin; Ποια βήματα πρέπει να ακολουθήσει ένας ιδιώτης που θέλει να αγοράσει Bitcoin για επενδυτικούς λόγους; Τι επιλογές υπάρχουν;

Δεν υπάρχει διαφοροποίηση στον τρόπο απόκτησης ανάλογα με τη χρήση του Bitcoin, αν δηλαδή προορίζεται για κοινή χρήση ή υπάρχει επενδυτική πρόθεση. Ο τρόπος απόκτησης του Bitcoin είναι κοινός και γίνεται μέσω των ανταλλακτηρίων Bitcoin.

Στη συνέχεια, θα χρειαστείτε ένα μέρος για να αποθηκεύσετε τα νέα bitcoins σας. Στον κόσμο του bitcoin, τα μέρη αυτά ονομάζονται «ψηφιακά πορτοφόλια», αλλά ίσως είναι καλύτερο να τα θεωρήσετε ως ένα είδος τραπεζικού λογαριασμού.

Ανάλογα με τα επίπεδα ασφάλειας που θέλετε, διαφορετικά πορτοφόλια παρέχουν διαφορετικά επίπεδα ασφάλειας. Ορισμένα λειτουργούν ως λογαριασμοί καθημερινής δαπάνης και είναι συγκρίσιμοι με ένα παραδοσιακό πορτοφόλι, ενώ άλλα, λόγω της υψηλής προστασίας που προσφέρουν, είναι πιο δύσχρηστα για καθημερινές συναλλαγές

Πώς έχει υποδεχθεί τα κρυπτονομίσματα η επενδυτική κοινότητα διεθνώς;

Η αρχική χαμηλή εμπορευσιμότητα και η περιορισμένη αποδοχή του, η άγνοια των τεχνολογικών καινοτομιών που ενσωματώνει (blockchain technology και peer-to-peer ανάμεσα σε άλλα), αντικαθίστανται σιγά σιγά από αυξημένους όγκους συναλλαγών, οι οποίοι προέρχονται κυρίως από τους κλασικούς θεσμικούς επενδυτές (αμοιβαία κεφάλαια αλλά και hedge funds) αλλά και από μερικούς από τους παγκόσμιους οικονομικούς γίγαντες.

Στις ήδη υπάρχουσες σημαντικές εταιρίες που έχουν αποδεχθεί το Bitcoin ως μέσο συναλλαγών ξεχωρίζουν η Amazon και η Paypal, ενώ προστίθενται διαρκώς νέες.

Η χρήση του νομιμοποιείται από κράτη, με πιο πρόσφατη την περίπτωση της δεύτερης πιο πλούσιας οικονομίας της Ασίας, την Ιαπωνία! Eξαιρετικής σπουδαιότητας είναι το γεγονός ότι στο πρόσφατο συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στη Νέα Υόρκη (Consensus 2017, 22-24 Μαΐου), η CEO της Fidelity, Abigail Johnson, ανέπτυξε ένα μελλοντικό σενάριο για τον ρόλο του Bitcoin και της τεχνολογίας του blockchain. Όπως γνωρίζετε, η Fidelity είναι η μεγαλύτερη εταιρία διαχείρισης Αμοιβαίων Κεφαλαίων στον κόσμο, με κεφάλαια που ξεπερνούν τα 6 τρισ. δολάρια.

Ποια άλλα κρυπτονομίσματα έχουν προσελκύσει το επενδυτικό ενδιαφέρον και γιατί; Τι να περιμένουμε στο εγγύς μέλλον για το Bitcoin;

Τους τελευταίους μήνες, νέα κρυπτονομίσματα, όπως το Ethereum και το Ripple λόγω συγκεκριμένων νέων τεχνολογικών καινοτομιών και συμφωνιών, είδαν τις τιμές τους να εκτοξεύονται και τη χρηματιστηριακή τους αξία να πολλαπλασιάζεται.

Το Ethereum είναι ένα λογισμικό ανοιχτού κώδικα (open source protocol), ενώ προσφέρει λειτουργίες έξυπνης σύμβασης (scripting), η οποία διευκολύνει τις συμβατικές συμφωνίες στο διαδίκτυο. Το Ethereum πλησίασε τα $400 στις αρχές του Σεπτεμβρίου, καταγράφοντας εκπληκτική άνοδο, πάνω από 2.000% από την αρχή του 2017, από $1 περίπου που καταγράφηκε όταν επισημοποιήθηκε η πρώτη συναλλαγή του στις 30 Ιουλίου του 2015, μειώνοντας σημαντικά σε όρους χρηματιστηριακής αξίας την απόσταση από το Bitcoin.

Από την άλλη, το Ripple εστιάζει στον τρόπο λειτουργίας του δικτύου συναλλαγών, συνεργάζεται ήδη με πάνω από 90 τράπεζες παγκοσμίως (BBVA, Santander κ.α.), ενώ ενισχύθηκε κατά σχεδόν 4.000% κατά το πρώτο εξάμηνο του 2017.

Όσον αφορά τις τελευταίες εξελίξεις για το Bitcoin αναμένεται μία νέα διάσπαση (hard-fork) στις 16 Νοεμβρίου. Η συγκεκριμένη διάσπαση ενδέχεται να είναι διαφορετική από αυτή του Αυγούστου, η οποία και ενίσχυσε την τιμή του BTC. Το “hard-fork” σημαίνει ότι το blockchain το οποίο τροφοδοτεί το Bitcoin θα χωριστεί σε δύο μέρη.

Ο αναμενόμενος διαχωρισμός θα δημιουργήσει το Bitcoin (όπως είναι γνωστό τώρα) και μια νέα αλυσίδα που πολλοί καλούν "2x" ή "S2x" ή ακόμα και "Segwit2x", που αναφέρεται στο seg-wit, μια ενημέρωση του blockchain που αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο κυκλοφορούν οι πληροφορίες. Αρκετοί το βλέπουν αυτό ως μια λύση που θα επιτρέπει στο Bitcoin να αναλάβει περισσότερες συναλλαγές ανά δευτερόλεπτο και με χαμηλότερο κόστος.

Κατά πόσο τα κρυπτονομίσματα χρησιμοποιούνται στις καθημερινές συναλλαγές; Θα διευρυνθεί ο ρόλος τους και το μερίδιό τους στο μέλλον;

Η χρήση των κρυπτονομισμάτων θα έλεγε κάποιος ότι μέχρι σήμερα είναι περιορισμένη κυρίως λόγω της σχετικά μικρής αποδοχής τους αλλά και της μεγάλης διακύμανσης της τιμής τους. Κυρίως χρησιμοποιούνται ως επένδυση ή και για κερδοσκοπία, ωστόσο αναμένεται σημαντική αύξηση τόσο των συναλλαγών όσο και του ρόλου τους στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Πόσοι πραγματοποιούν συναλλαγές μέσω Bitcoin παγκοσμίως και πόσοι εξ αυτών είναι Έλληνες;

Ο μέσος όρος του ημερήσιου αριθμού των συναλλαγών που γίνονταν με Bitcoin τo 2014 ήταν 69.200, το 2015 ο αριθμός αυξήθηκε στις 125.100, ενώ τον Οκτώβρη του 2017 εκτινάχθηκε στις 240.000 (Διάγραμμα 3). Όσο αφορά τον αριθμό τον χρηστών, τόσο παγκοσμίως όσο και στην Ελλάδα, λόγω της ανωνυμίας είναι αδύνατο να υπολογιστεί, με την παρούσα διαθέσιμη πληροφόρηση, έστω και κατά προσέγγιση.

Διάγραμμα 3: Ο ημερήσιος αριθμός συναλλαγών του Bitcoin

1. Αξιοσημείωτο είναι πως δύο πρωτοπόροι της κρυπτογραφίας, ο Whitfield Diffie και ο Martin Hellman, βραβεύτηκαν την 1η Μαρτίου του 2016 με το φετινό βραβείο Νόμπελ της Πληροφορικής (βραβείο Τούρινγκ).

2. Yermack, D., 2013. Is Bitcoin a Real Currency? An Economic Appraisal. Technical Report. National Bureau of Economic Research