Γιατί η Ελλάδα δεν είναι ένα επιτυχημένο κράτος

Από το Πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830 μέχρι σήμερα, η Ελλάδα έχει κάνει τρομερή πρόοδο. Σε καμία περίπτωση λοιπόν δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί αποτυχημένο κράτος. Όμως, δεν είναι τόσο ισχυρό και ευήμερο οικονομικά, που να μπορεί να χαρακτηρισθεί επιτυχημένο.

Το ερώτημα είναι απλό. Γιατί κάποια κράτη επιτυγχάνουν υπό την έννοια ότι γίνονται πλούσια και ισχυρά ενώ άλλα αποτυγχάνουν; Ο γεννηθείς στην Τουρκία καθηγητής Οικονομικών Daron Acemoglou του ΜΙΤ και ο γεννηθείς στη Βρετανία καθηγητής Οικονομικών James Robinson του Χάρβαρντ έδωσαν την απάντηση, συμπυκνώνοντας πολλά χρόνια ερευνών, στο βιβλίο με τίτλο «Γιατί τα Έθνη Αποτυγχάνουν (Why Nations Fail)» το 2012. 

Οι δύο προαναφερθέντες μαζί με τον Simon Johnson, γεννηθέντα στο Σέφιλντ της Αγγλίας, καθηγητή Οικονομικών του ΜΙΤ, έλαβαν χθες το βραβείο Νόμπελ στα οικονομικά για την εργασία τους στον ρόλο που παίζουν οι πολιτικοί θεσμοί στην οικονομική ανάπτυξη των χωρών.

Στην εργασία τους, οι προαναφερθέντες απορρίπτουν τόσο την υπόθεση ότι η κουλτούρα εξηγεί το επίπεδο ανάπτυξης κάθε χώρας όσο και την υπόθεση ότι οι φυσικοί πόροι, π.χ. πετρέλαιο, επηρεάζουν την ευημερία των χωρών μακροχρόνια.  

Σε αντίθεση με τον κοινωνιολόγο Max Weber κάπου 100 χρόνια πριν, ο οποίος διατύπωσε τη θεωρία ότι η κουλτούρα και ειδικότερα η θρησκεία εξηγούν το επίπεδο οικονομικής ευημερίας, οι φετινοί νομπελίστες δεν το δέχονται.

Σύμφωνα με τη θεωρία του Weber, «η προτεσταντική ηθική», δηλαδή η κουλτούρα της εργασίας, της αποταμίευσης και των επενδύσεων,  εξηγεί γιατί οι προτεσταντικές ευρωπαϊκές χώρες είναι πιο προηγμένες και ευημερούσες. Χρησιμοποιώντας την ίδια θεωρία, σύγχρονοι ερευνητές έχουν ισχυρισθεί ότι η κουλτούρα του Ισλάμ περιορίζει την ανάπτυξη των ισλαμικών χωρών.      

Οι Acemoglou, Johnson και Robinson θεωρούν ότι οι πολιτικοί θεσμοί μαζί με το κράτος Δικαίου κάνουν τη διαφορά στην ανάπτυξη κάθε χώρας. Οι χώρες με δημοκρατικούς πολιτικούς θεσμούς μπορούν να αξιοποιήσουν καλύτερα την τεχνολογία και να καινοτομήσουν. 

Όπως αναφέρουν, η Νότιος και η Βόρειος Κορέα έχουν την ίδια κουλτούρα και φυσικούς πόρους. Είναι ο ίδιος λαός. Κι όμως, το οικονομικό επίπεδο της Ν. Κορέας είναι πολύ πολύ υψηλότερο από εκείνο της Β. Κορέας. Γιατί; Η Νότιος Κορέα, παρά τα πολιτικά της προβλήματα, έχει πολύ πιο ανοικτούς και περιεκτικούς (inclusive) πολιτικούς θεσμούς και σέβεται το δικαίωμα της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. 

Ομοίως, η Μποτσουάνα, η οποία είναι δημοκρατία από το 1966 που απέκτησε την ανεξαρτησία της, έχει το υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα στην Υποσαχάρια Αφρική. Αντίθετα, η γειτονική Ζιμπάμπουε, η οποία έχει αυταρχικό καθεστώς, είναι πολύ φτωχότερη.   

Σύμφωνα με τους φετινούς νομπελίστες, οι χώρες με πολιτικά συστήματα τα οποία ελέγχονται από μια μικρή ελίτ είτε δεν αναπτύσσονται αρκετά είτε βιώνουν μια περίοδο υψηλών ρυθμών ανάπτυξης και μετά είτε καταρρέουν είτε μπαίνουν σε τέλμα. Η Σοβιετική Ένωση αναπτύχθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 6% από το 1928 μέχρι το 1960, αλλά από εκεί και πέρα άρχισε να την παίρνει η κάτω βόλτα.

Από την άλλη πλευρά, οι πολιτικοί θεσμοί δεν δημιουργούνται από μόνοι τους. Η κουλτούρα κάθε λαού συμβάλλει στη διαμόρφωσή τους κατά την άποψή μας. Επομένως, δεν είναι τόσο ξεκάθαρο ότι η κουλτούρα κάθε λαού δεν παίζει ρόλο στη διαμόρφωση των πολιτικών θεσμών του.

Κατά την ταπεινή μας άποψη, το ίδιο ισχύει στην Ελλάδα. Η χώρα έχει κάνει άλματα προόδου από το 1830 που ουσιαστικά ιδρύθηκε το νεοελληνικό κράτος και σίγουρα δεν ανήκει στις αποτυχημένες χώρες. Όμως, το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξής της υπολείπεται αρκετά εκείνου των επιτυχημένων κρατών.

Η εξήγηση βρίσκεται στους πολιτικούς και κατά συνέπεια οικονομικούς και άλλους θεσμούς, τη μη εύρυθμη λειτουργία του κράτους δικαίου, π.χ. Δικαιοσύνη, και την κουλτούρα της μεγάλης μάζας του λαού. 

Οι Acemoglou, Johnson και Robinson έχουν δίκιο όταν λένε ότι δημοκρατία και οικονομική ανάπτυξη πάνε χέρι χέρι, όμως ο ρόλος της κουλτούρας, δηλαδή της παράδοσης, θρησκείας, παιδείας κ.λπ. δεν πρέπει να υποτιμάται.

Τουλάχιστον, στην περίπτωση της Ελλάδας έχει παίξει ρόλο.