Ο εθισμός στις ξένες αποταμιεύσεις δεν κάνει καλό

Αν όλα πάνε καλά, δηλαδή η Ελλάδα παράγει πρωτογενή πλεονάσματα άνω των 5 δισ. ευρώ ετησίως που είναι οι εκτιμώμενοι τόκοι εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους τα επόμενα χρόνια και ο ρυθμός ανάπτυξης του ονομαστικού ΑΕΠ ξεπερνά το μέσο επιτόκιο δανεισμού της χώρας και δεν υπάρξουν δυσάρεστες εκπλήξεις, το δημόσιο χρέος μπορεί να βρεθεί αρκετά κάτω από 130% του ΑΕΠ το 2028 από 160%+ το 2023.

Θα είναι μια πολύ καλή εξέλιξη καθώς η Ελλάδα μπορεί να χάσει τα πρωτεία της πιο υπερχρεωμένης χώρας της ευρωζώνης από την Ιταλία. Ομως, το δημόσιο χρέος θα παραμείνει σε πολύ υψηλά επίπεδα ως προς το ΑΕΠ, αν και το προφίλ του χρέους, δηλ. μέσο επιτόκιο δανεισμού, μέση ληκτικότητα, αναμένεται να παραμείνει ελκυστικό μεσοπρόθεσμα.

Από την άλλη πλευρά, όπως έδειξαν η Carmen Reinhart του Harvard και του NBER και o Christoph Trebesch του Πανεπιστημίου του Μονάχου στη μελέτη τους για τη σύγχρονη ιστορία των ελληνικών χρεοκοπιών από το 1829 μέχρι σήμερα, η σύνθεση του χρέους παίζει σημαντικό ρόλο. 

Στη μελέτη που έφερε τον τίτλο «Οι παγίδες της εξωτερικής εξάρτησης: Ελλάδα, 1829-2015», οι δυο καθηγητές ξεκινάνε με αναφορά σ’ έναν Ελληνο-Καναδό ιστορικό, τον Σταυριανό, ο οποίος το 1952 σημείωνε «ότι ο ελληνικός λαός θα πρέπει να υπομείνει ένα συντριπτικό εξωτερικό χρέος που πρακτικά απομυζεί το αίμα του».   Οι συγγραφείς  διαπιστώνουν  ότι υπάρχει ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο το οποίο οδηγεί στη χρεοκοπία της σύγχρονης Ελλάδας κάθε 60 περίπου χρόνια.

«Τα τελευταία 200 χρόνια και πλέον, η κλίση προς τον εξωτερικό δανεισμό στην Ελλάδα (από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα) έχει καταλήξει σε επαναλαμβανόμενες κρίσεις και ξαφνικές αντιστροφές των κεφαλαιακών ροών (ξαφνικά στοπ)», έγραψαν. Οι συνέπειες δεν ήταν μόνο οικονομικές αλλά και πολιτικές ανέφεραν, προσθέτοντας ότι κατέληξαν σε μεγάλη ξένη ανάμειξη, η οποία κυρίως αποσκοπούσε στην αποπληρωμή των δανείων διάσωσης.  

Αυτά δεν σημαίνουν ότι η πρόσβαση στις ξένες αγορές δεν έχει οφέλη, ιδίως για χώρες που δεν έχουν αρκετά εγχώρια αποταμιευτικά κεφάλαια. Τα εξωτερικά δάνεια για τη χρηματοδότηση παραγωγικών επενδύσεων ή το χαμηλό επιτόκιο δανεισμού σε περιόδους πλεονάζουσας ρευστότητας διεθνώς είναι μερικά από τα πλεονεκτήματα. 

Ομως, σε περιόδους οικονομικής κρίσης, τα πράγματα αλλάζουν. Το κόστος δανεισμού στις ξένες αγορές αυξάνει και μπορεί να μην είναι εύκολο για μια χώρα σε ανάγκη να βρει κεφάλαια όταν τα θέλει. 

Το σχεδόν σταθερά ελλειμματικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της χώρας από τη δεκαετία του 1920 συνοδεύθηκε από χαμηλή εγχώρια αποταμίευση. Η τελευταία εξηγείται εν μέρει από το ότι ένα μέρος του πλούτου αρκετών Ελλήνων είναι στο εξωτερικό. Ο συνδυασμός έχει συνέπεια την αυξημένη εξάρτηση της Ελλάδας από τον εξωτερικό δανεισμό για τη χρηματοδότηση του ελλείμματος, καθιστώντας την πιο ευάλωτη σε εξωτερικά σοκ. Αυτό συνεχίζεται ακόμη και σήμερα παρά τη δημοσιονομική πειθαρχία, αντικατοπτρίζοντας το προβληματικό οικονομικό υπόδειγμα ανάπτυξης της χώρας, κατά την ταπεινή μας άποψη.

Το άρθρο των Reihhart και Trebesch θεωρεί ότι οι μεγάλες καθαρές εισροές κεφαλαίων της τάξης του 5% του ΑΕΠ από το Σχέδιο Μάρσαλ τη δεκαετία του 1950 και οι εξίσου μεγάλες ετήσιες εισροές από την ΕΕ από το 1981 μέχρι σήμερα έχουν επίσης συνεισφέρει στο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. 

Το συμπέρασμα; «Δεν έχουμε τη βάση να συμπεράνουμε ότι η μεγαλύτερη εξάρτηση από τις εγχώριες αποταμιεύσεις θα ήταν πανάκεια για οικονομική σταθερότητα, αλλά έχουμε τη μαρτυρία 200 χρόνων για να υποστηρίξουμε την άποψη ότι η υπερβολική εξάρτηση από τον εξωτερικό δανεισμό έχει επανειλημμένα οδηγήσει σε ερείπια».

 Σωστό, αλλά πώς το εφαρμόζεις;