Χωρίς ισχυρούς θεσμούς, βιώσιμη ανάπτυξη δεν υπάρχει

Στο βιβλίο με τίτλο «Γιατί τα Έθνη Αποτυγχάνουν (Why the Nations Fail)» του 2013, οι οικονομολόγοι  Ντάρον Ατζέμογλου και Τζέιμς Ρόμπινσον ισχυρίζονται ότι οι πολιτικοί και οικονομικοί θεσμοί χωρίς αποκλεισμούς  (inclusive) αποτελούν τη βάση για την οικονομική επιτυχία ή αποτυχία μιας χώρας και όχι η γεωγραφία, η κουλτούρα, το κλίμα κ.λπ. Οι συγγραφείς κατέληξαν σ’ αυτό το συμπέρασμα, εξετάζοντας μια σειρά από ιστορικά παραδείγματα αυτοκρατοριών, π.χ. τη Ρωμαϊκή, των Μάγια και σύγχρονων χωρών όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα κ.λπ.

Οι πετυχημένες χώρες έχουν υψηλό βιοτικό επίπεδο γιατί μπόρεσαν να διατηρήσουν τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης για μεγάλα χρονικά διαστήματα, που συνοδεύθηκαν από μεγάλη επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο. Αν συγκρίνει κάποιος το βιοτικό επίπεδο της σύγχρονης Ελλάδας και τη θέση της στον κόσμο με εκείνη του 1830, όταν πρακτικά ιδρύθηκε με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, θα πρέπει να παραδεχθεί ότι είναι η μέρα με τη νύχτα. Πράγματι, αυτή η μακριά περίοδος συνοδεύθηκε από συγκριτικά σημαντική βελτίωση των θεσμών. Αν όμως παρατηρήσει κάποιος τις οικονομικές επιδόσεις της χώρας τα τελευταία 40 χρόνια, θα διαπιστώσει ότι ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης ήταν λίγο πάνω από 1%. Με άλλα λόγια, ήταν αδύναμος. Αυτή η περίοδος δεν συνοδεύθηκε από αξιοσημείωτη πρόοδο στους θεσμούς αλλά μάλλον από στασιμότητα. 

Σύμφωνα με τις συγκλίνουσες εκτιμήσεις της αγοράς, η Ελλάδα μπορεί να αναπτυχθεί με υψηλότερο ρυθμό σε σχέση με τον μέσο όρο της ευρωζώνης μέχρι το 2026-27, λόγω των αναμενόμενων εισροών από το Ταμείο Ανάπτυξης, το ΕΣΠΑ και την ώθηση από κάποιες μεταρρυθμίσεις που έχουν υλοποιηθεί. Αν θα συνεχίσει όμως στο αναπτυξιακό μονοπάτι από εκεί και πέρα, χωρίς να εκτροχιαστεί από δημοσιονομικές ανισορροπίες κ.λπ., αποτελεί ερώτημα. 

Η οικονομική ιστορία των τελευταίων δεκαετιών δεν είναι υπέρ της. Συνήθως, μια καλή δεκαετία ισχυρών ρυθμών ανάπτυξης διαδέχεται μια δεκαετία στασιμότητας ή συρρίκνωσης. Αν οι Ατζέμογλου και Ρόμπινσον έχουν δίκιο στο βιβλίο τους, η Ελλάδα θα πρέπει να βελτιώσει σημαντικά τους θεσμούς της για να ξεφύγει από τον ανωτέρω φαύλο κύκλο. Να αποκτήσει σταθερούς, ανεξάρτητους θεσμούς παντού. 

Δυστυχώς, οι οιωνοί δεν είναι καλοί. Πριν από λίγο καιρό, ο  πανεπιστημιακός κ. Θάνος Βερέμης παρατήρησε ότι το ελληνικό κράτος έγινε από οικογένειες και δεν υπακούει στους κανόνες της αξιοκρατίας αλλά στις συγγένειες. Απόδειξη; Ο τιμιότερος Έλληνας πολιτικός, ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο οποίος ήθελε σύγχρονο κράτος με ηγέτη και θεσμούς, δολοφονήθηκε από μια τέτοια οικογένεια (Μαυρομιχάληδες). Από αυτή την οπτική γωνία, ουσιαστικά, έχουμε τους θεσμούς από την μια πλευρά και τις οικογένειες με την εκκλησία από την άλλη.   

Ο κ. Βερέμης δεν είναι ο μοναδικός που έχει αναφερθεί στην ελληνική ιδιαιτερότητα. Στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, ο πρώην Αμερικανός πρεσβευτής κ. Σπέκχαρτ είχε δηλώσει στη Wall Street Journal, όπως μας υπενθύμισαν χθες, ότι στην Ελλάδα υπάρχει διαπλοκή μεταξύ όλων των αρχών και αιμομικτική σχέση.   

Υπό αυτή την έννοια, οι αλλαγές στους θεσμούς είναι δύσκολη υπόθεση στην Ελλάδα και γι’ αυτό είναι περιορισμένες και γίνονται αργά. Επομένως, η χώρα μπορεί να απολαύσει μια περίοδο οικονομικής ευημερίας μετά τη μεγάλη βουτιά αλλά ως εκεί, αν οι Ατζέμογλου και Ρόμπινσον έχουν δίκιο. Μακάρι να διαψευσθούμε.