Τα πραγματικά επιτόκια κρύβουν το μυστικό

Το 1988, οι προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ έφεραν αντίπαλους τον Δημοκρατικό Μάικ Δουκάκη και τον Ρεπουμπλικανό Τζορτζ Μπους, με υποψήφιους αντιπροέδρους τους γερουσιαστές Λουντ Μπέντσεν και Νταν Κουέιλ αντίστοιχα. Στη μοναδική τηλεμαχία των δύο υποψήφιων αντιπροέδρων, ο νεότερος Νταν Κουέιλ επιχείρησε ακόμη μια φορά έναν παραλληλισμό  του εαυτού του με τον Τζον Κένεντι. Ο ηλικιωμένος Λουντ Μπέντσεν από το Τέξας τον περίμενε στη γωνία και γυρνώντας προς αυτόν του είπε μια φράση που έμελλε να μείνει στην ιστορία: «Γερουσιαστή, ήξερα τον Τζον Κένεντι. Ο Τζον Κένεντι ήταν φίλος μου. Γερουσιαστή, δεν είσαι Τζον Κένεντι».

Την ανωτέρω φράση παρέθεσε σε πρόσφατο άρθρο του ο Στίβεν Ρόουτς, οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο Γέιλ σήμερα και παλιότερα υψηλόβαθμο στέλεχος της Μόργκαν Στάνλεϊ. Ο λόγος; Θέλησε να συγκρίνει τον σημερινό πρόεδρο της Fed Τζερόμ Πάουελ με τον Πολ Βόλκερ, τον θρυλικό πρόεδρο της Fed στον οποίο πιστώνεται το ξερίζωμα του πληθωρισμού στις ΗΠΑ κι αλλού. Ο Πάουελ έχει εκφράσει τον θαυμασμό του για τον Βόλκερ και θέλει να τον αντιγράψει. Όμως, ο Ρόουτς, ο οποίος ως νεαρός οικονομολόγος εργαζόταν τότε στη Fed -τέλη της δεκαετίας του 1970 με αρχές του 1980- είχε γνωρίσει τον Βόλκερ και όπως αναφέρει στο άρθρο του, ο Πάουελ δεν είναι Πολ Βόλκερ, παραφράζοντας τον Λουντ Μπέντσεν. 

Τον Αύγουστο του 1979 που ανέλαβε καθήκοντα ο Βόλκερ, ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ ήταν στο 11,8% και συνέχισε να ανεβαίνει προς το 14,6% τον Μάρτιο του 1980. Το επιτόκιο παρέμβασης (Fed funds rate) ήταν στο 10,5% τον Ιούλιο του 1979 και ανέβηκε στο 19,1% τον Ιούνιο του 1981. Στα τέλη του 1982, η αμερικανική οικονομία ήταν σε βαθιά ύφεση αλλά ο πληθωρισμός είχε υποχωρήσει κάτω από το 4% και η Fed άρχισε να μειώνει το βασικό της επιτόκιο. Το προηγούμενο διάστημα, πολλοί πολιτικοί, εργατικά συνδικάτα, ζητούσαν το κεφάλι του Δημοκρατικού Βόλκερ. Όμως, ο Ρεπουμπλικανός πρόεδρος  Ρόνανλτ Ρίγκαν δεν τους άκουσε. Το κόστος ήταν μια βαθιά οικονομική ύφεση αλλά το κέρδος ήταν το ξερίζωμα του πληθωρισμού επί δεκαετίες και μια μακρά περίοδος οικονομικής ανάπτυξης στις ΗΠΑ και άλλες χώρες.

Όπως τονίζει ο Ρόουτς, υπάρχουν διαφορές μεταξύ των δύο εποχών. Όμως, το μεγαλύτερο πρόβλημα του Πάουελ και της σημερινής Fed μπορεί να κατανοηθεί, κοιτάζοντας τα πραγματικά επιτόκια που προκύπτουν όταν αφαιρεθεί ο πληθωρισμός από τα ονομαστικά επιτόκια. Κατά τη διάρκεια της θητείας του Πάουελ, το πραγματικό επιτόκιο παρέμβασης (real Fed funds rate) είναι -1,95% έναντι -0,9% επί της Τζάνετ Γέλεν και -0,7% στην 8ετία του Μπεν Μπερνάνκι. Αντίθετα, το αντίστοιχο πραγματικό επιτόκιο ήταν θετικό και ίσο με 4,4% κατά μέσο όρο επί της θητείας του Πολ Βόλκερ. Δεν κάνουμε καν αναφορά στο αντίστοιχο πραγματικό επιτόκιο παρέμβασης της ΕΚΤ επί Κριστίν Λαγκάρντ, με το ονομαστικό επιτόκιο κατάθεσης στο -0,5%.

Προφανώς, είναι πολύ δύσκολο να επαναλάβει κανείς το εγχείρημα του Πολ Βόλκερ. Εδώ πέφτουν οι αγορές 10%-20% χωρίς άνοδο της ανεργίας όπως το προηγούμενο διάστημα και αρχίζουν οι κεντρικοί τραπεζίτες να το ξανασκέφτονται. Εύλογα λοιπόν αναρωτιέται κάποιος πώς θα αντιδράσουν η Fed, η ΕΚΤ και άλλες, αν η ανεργία πάρει την ανιούσα και οι αγορές μπουν σε πτωτική τροχιά διαρκείας. Απλά, θα παγώσουν τα επιτόκια ή μήπως τα μειώσουν εκ νέου; Θα αρχίσουν πάλι να αγοράζουν ομόλογα (QE);

Για τον Ρόουτς, τόσο ο Πάουελ όσο και ο Βόλκερ ήθελαν να υπηρετήσουν το δημόσιο συμφέρον. Όμως, η σύγκριση τελειώνει κάπου εκεί. Ο Πάουελ δεν είναι Βόλκερ. Αν η Fed θέλει να αποφύγει την επανάληψη της συνύπαρξης πληθωρισμού και οικονομικής στασιμότητας, θα πρέπει να αναγνωρίσει το μεγάλο χάσμα που υπάρχει μεταξύ των πραγματικών επιτοκίων στις δύο εποχές, ισχυρίζεται ο Στίβεν Ρόουτς.

Είναι ένα καλό επιχείρημα. Τα πραγματικά επιτόκια εμπεριέχουν πολύτιμες πληροφορίες.