Τα ελληνικά παράγωγα «γεννάνε» δισ. σαν τα κουνέλια

Μετά από καιρό, οι συμμετέχοντες στις αγορές και κυβερνήσεις αντιλαμβάνονται ότι οι κεντρικές τράπεζες δεν κατάργησαν τους οικονομικούς κύκλους με τα υπερβολικά χαμηλά επιτόκια και την ποσοτική χαλάρωση (QE). Τα δημοσιονομικά και τα εξωτερικά ελλείμματα έχουν σημασία, όπως άλλωστε η μεγάλη μόχλευση και οι σπεκουλαδόρικες υπερβολές. Ιδίως αν είσαι υπερχρεωμένη χώρα όπως η Ελλάδα και το κόστος δανεισμού σου για 10 χρόνια στη δευτερογενή αγορά πάει στο 2,7% τον Μάρτιο του 2022 από 0,55% τον Αύγουστο της περασμένης χρονιάς. Ακόμη περισσότερο, όταν συνεχίζεις να καταγράφεις ελλείμματα, προσθέτοντας νέο χρέος στο ήδη υφιστάμενο υψηλό και επιπλέον προέρχεσαι από μια 10ετία οικονομικής κρίσης στην οποία έχασες το 25% και πλέον του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) σου.

Η σωστή πρόβλεψη της πορείας των επιτοκίων του ευρώ μπορεί να αποφέρει μεγάλα κέρδη σε αυτούς που ποντάρουν στη μία ή στην άλλη κατεύθυνση. Όμως, συνήθως, τα κράτη προσπαθούν να αντισταθμίσουν τον επιτοκιακό κίνδυνο, π.χ. από την αύξηση των επιτοκίων στο δημόσιο χρέος, μέσω της αγοράς παραγώγων. Αν πιστεύουν ότι τα επιτόκια θα ανέβουν μελλοντικά, οι αρμόδιοι προσπαθούν να «κλειδώσουν» το επιτόκιο δανεισμού της χώρας στα χαμηλότερα δυνατόν σταθερά επίπεδα. Η χρήση των συμφωνιών ανταλλαγής επιτοκίων (swaps) είναι συνήθης πρακτική, αν και δεν είναι η μοναδική.

Η Ελληνική Δημοκρατία έκανε χρήση τέτοιων swaps και άλλων παραγώγων την περίοδο 2001-2009, με αποτέλεσμα να αποκομίσει κέρδη ύψους 9 δισ. ευρώ, σύμφωνα με ειδήμονες. Φυσικά το ποσό των 9 δισ. χάθηκε καθώς πήγε να χρηματοδοτήσει τα μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα της περιόδου. Κάτι το αντίστοιχο θα μπορούσε να γίνει σήμερα, αν τα επιτόκια του ευρώ συνεχίσουν την ανοδική τους πορεία. 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το swap που χρησιμοποιήθηκε για να «φιξαριστεί» το επιτόκιο που πλήρωνε η Ελλάδα στα διμερή δάνεια του 1ου μνημονίου, γνωστά ως GLF, ύψους 53 δισ. ευρώ περίπου. Για τη συγκεκριμένη συναλλαγή (swap), η χώρα μας πληρώνει σταθερό επιτόκιο 0,93% για μια μεσοσταθμική περίοδο 11,5 χρόνων αρχικά και να εισπράττει 3μηνο επιτόκιο Euribor. Μέχρι πριν λίγους μήνες, η καθαρή, τωρινή αξία του swap, δηλ. η διαφορά στις χρηματικές ροές σε τωρινή αξία, ήταν στα -6 δισ. ευρώ. Κοινώς, αν έκλεινε το swap, η Ελλάδα θα κατέληγε να πληρώνει 6 δισ. ευρώ. Σήμερα, η καθαρή τωρινή του swap είναι 3 δισ. ευρώ, λόγω της σημαντικής ανόδου των επιτοκίων, δηλαδή η Ελλάδα θα κέρδιζε 3 δισ. Όσο μάλιστα τα τελευταία αυξάνονται, τόσο ανεβαίνει η αξία του swap.

Πόσο μπορούν να αυξηθούν τα επιτόκια; Η ιστορία είναι διδακτική. Από το λανσάρισμα του ευρώ το 1999 μέχρι σήμερα, το μέσο σταθερό διατραπεζικό επιτόκιο στη 10ετία είναι γύρω στο 3%. Επομένως, υπάρχουν ακόμη σημαντικά περιθώρια ανόδου του 10ετούς  επιτοκίου του ευρώ, με βάση τα ιστορικά δεδομένα από το 1999, και επομένως μεγαλύτερα κέρδη από το swap. Φυσικά, αν η Ελλάδα αποφάσιζε να κλείσει το swap σήμερα για να «κλειδώσει» τα κέρδη, θα άφηνε τα εναπομείναντα δάνεια του GLF απροστάτευτα από τις μελλοντικές επιτοκιακές μεταβολές. Παρόλα αυτά η Ελλάδα θα μπορούσε να βγάλει κέρδος καθώς προχωρά στην αποπληρωμή μέρους των δανείων GLF και επομένως θα μπορεί να κλείσει τα swaps γι’ αυτά τα ομόλογα.   

Μπορεί λοιπόν η αύξηση των επιτοκίων να προκαλεί πονοκεφάλους καθώς αυξάνεται το κόστος δανεισμού της Ελλάδας, όμως, τα παράγωγα «γεννούν» κέρδη σαν τα κουνέλια.