Αυτή τη φορά η ρευστότητα δεν θα μας σώσει

Η μεγάλη πλειονότητα δεν το γνωρίζει αλλά η τελευταία παγκόσμια συστημική κρίση που προκλήθηκε από πόλεμο και την επιβολή οικονομικών κυρώσεων ήταν το μακρινό 1914. Από τότε μέχρι σήμερα, κάτι τέτοιο δεν έχει ξανασυμβεί. Θα μπορούσε να συμβεί το 2022;

Οι αγορές δεν έδωσαν σημασία στην είδηση της δολοφονίας του Αυστριακού αρχιδούκα Φερδινάνδου στο Σεράγεβο από Σέρβο εθνικιστή στις 28 Ιουνίου του 1914. Ισως γιατί είχαν βιώσει βαλκανικές κρίσεις τα τρία προηγούμενα καλοκαίρια και δεν έγινε τίποτα. Όμως, όλα άλλαξαν όταν η Αυστρία έδωσε τελεσίγραφο στη Σερβία την Πέμπτη, 23 Ιουλίου. Ξεκίνησε τότε ένα ξεπούλημα μετοχών, ομολόγων, που οδήγησε στην κατάρρευση των χρηματιστηρίων και τη μαζική απόσυρση καταθέσεων σε δεκάδες χώρες. Ήταν τέτοιες οι πιέσεις, που το Χρηματιστήριο του Λονδίνου έκλεισε στις 31 Ιουλίου του 1914 για πρώτη φορά στη 117χρονη ιστορία του. Οι μεγάλες εμπορικές δυνάμεις της εποχής Αυστρία, Γερμανία και Γαλλία απαγόρευσαν τις πληρωμές σε ξένους για να προστατεύσουν τις εγχώριες αγορές τους. Η απαγόρευση των διασυνοριακών πληρωμών για δάνεια δημιούργησε τεράστια προβλήματα για τράπεζες που είχαν πελάτες σ’ αυτές τις χώρες και επεκτάθηκε σε περισσότερες. 

Όπως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, όλοι άρχισαν να συσσωρεύουν ρευστότητα και να μην παρέχουν πιστώσεις ενώ τράπεζες και εταιρείες βρέθηκαν αντιμέτωπες με το φάσμα της χρεοκοπίας. Η κατάσταση χειροτέρευσε με την επιβολή οικονομικών κυρώσεων (αποκλεισμοί λιμανιών) επί των κεντρικών δυνάμεων, όταν άρχισε ο 1ος Παγκόσμιος Πόλεμος. Η απάντηση των αρχών ήταν η μαζική παροχή ρευστότητας. Ήταν μιας μορφής ποσοτική επέκταση (QE) αλλά δεν έφτανε, με αποτέλεσμα πολλά κράτη να αναβάλουν τις υποχρεώσεις για αποπληρωμή ιδιωτικών δανείων. Σ’ αυτά τα πλαίσια, οι ΗΠΑ και η Βρετανία έκλεισαν τα χρηματιστήριά τους για 5-6 μήνες. 

Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1914 δεν είναι τόσο γνωστή γιατί επισκιάσθηκε από τις διπλωματικές προσπάθειες και τον πόλεμο. Παρά τις διαφορές του 1914 με το 2022, μερικοί, όπως ο Jon Danielsson, επικεφαλής του ESRC, πιστεύουν ότι η πρώτη παγκόσμια συστημική κρίση λόγω πολέμου και κυρώσεων μπορεί να φανεί χρήσιμη σήμερα.

Σε αντίθεση με το 1914, το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει σήμερα μεγάλη ρευστότητα. Τότε, οι σύμμαχοι και οι Κεντρικές Δυνάμεις είχαν δοσοληψίες μέσω τρίτων όπως η Ελβετία. Κάτι το αντίστοιχο θα γίνει σήμερα. Οι ευρωπαϊκές τράπεζες, ιδίως εκείνες που έχουν έκθεση στη Ρωσία,  θα βρεθούν στο μάτι του κυκλώνα, όμως η γενικότερη εκτίμηση είναι πως έχουν ίδια κεφάλαια για να αντεπεξέλθουν στις όποιες ζημιές.

Η κατάσταση θα  εκτραχυνθεί, αν η Ρωσία σταματήσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου στη Δυτ. Ευρώπη, πλήττοντας χώρες όπως η Γερμανία και η Ιταλία που εξαρτώνται από αυτό. Σ’ αυτό θα πρέπει να προστεθούν οι οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις από τις μεγάλες αυξήσεις στις τιμές των εμπορευμάτων. Κι όλα αυτά σε μια περίοδο που ο πληθωρισμός κινείται σε υψηλά επίπεδα πολλών ετών, ενώ το δημόσιο και το ιδιωτικό χρέος βρίσκονται σε επίπεδα-ρεκόρ.

Ενώ λοιπόν η εύρυθμη λειτουργία του χρηματοοικονομικού συστήματος και των τραπεζών επιβάλλει την τόνωση της ρευστότητας, ο υψηλός πληθωρισμός επιβάλλει το αντίθετο, τονίζουν ερευνητές.

Είναι κοινός τόπος ότι οι συνέπειες των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας σήμερα είναι μικρότερες σε σύγκριση με εκείνες του 1914, που προκάλεσαν μια μεγάλη παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση. Αν όμως η Ρωσία ανταπαντήσει με διακοπή των εξαγωγών της ή ο πόλεμος στην Ουκρανία διαρκέσει μεγάλο χρονικό διάστημα και οι κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας έχουν αποτέλεσμα, το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα θα επηρεασθεί δυσμενώς.

Η πλεονάζουσα ρευστότητα βοήθησε το σύστημα να ανακάμψει μετά την κρίση του 2008. Όμως, τώρα πλέον μας έχει φέρει σε πιο δύσκολη θέση καθώς η ρευστότητα δεν μπορεί να παίξει τον ίδιο ρόλο όπως το 2014, λόγω υψηλού πληθωρισμού.