Οι οικονομικές κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας και το Περλ Χάρμπορ

Ο Καρλ Μαρξ είχε δηλώσει πως η ιστορία επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά ως τραγωδία και τη δεύτερη ως φάρσα. Όμως, άλλοι διαφωνούν, ισχυριζόμενοι πως η ιστορία επαναλαμβάνεται πάντοτε ως τραγωδία.

Υπάρχουν διάφορα μαθήματα που θα μπορούσε κάποιος να αντλήσει από την ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ στη Χαβάη τον Δεκέμβριο του 1941. Όμως, το πιο σημαντικό μάθημα ίσως είναι ότι όσο πιο ισχυρές και τιμωρητικές είναι οι κυρώσεις τόσο μεγαλύτερη είναι η πίεση στον αντίπαλό σου να πάρει εκδίκηση.

Το ανωτέρω μάθημα αποκτά μεγαλύτερη σημασία σήμερα, γιατί εδώ και καιρό οι ΗΠΑ έχουν στραφεί στη χρήση της οικονομικής ισχύος, π.χ. κυρώσεις, αντί της στρατιωτικής για την επίτευξη γεωπολιτικών στόχων.

Ας πάμε όμως πίσω στον χρόνο. Πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ιαπωνία ήταν η μεγαλύτερη βιομηχανική δύναμη στον Δυτικό Ειρηνικό. Μετά τον «Μεγάλο Πόλεμο», η Ιαπωνία επιδίωξε να αυξήσει τη σφαίρα επιρροής της. Σ’ αυτό τη βοήθησε η συμμαχία της με τους Αγγλο-Γάλλους κατά τον πόλεμο. Ως  ανταμοιβή, η Ιαπωνία πήρε τις αποικίες των Γερμανών στον Δυτικό Ειρηνικό και ανέπτυξε τη ναυτική της δύναμη. Με άλλα λόγια, η Ιαπωνία έβαλε σε κίνδυνο την ηγεμονική θέση των ΗΠΑ στον Ειρηνικό, που είχαν έδρα τη Χαβάη και τις  Φιλιππίνες. 

Από τη σκοπιά τους, οι ΗΠΑ είχαν διαμορφώσει τρία σχέδια παγκόσμιου πολέμου μετά το τέλος του Α' Παγκόσμιου Πολέμου. Το «μαύρο» σχέδιο υπέθετε ότι θα έμπαιναν σε πόλεμο με τη Γερμανία ενώ το «κόκκινο» σχέδιο υπέθετε πόλεμο με τη Βρετανία. Όμως, το σχέδιο που το αμερικανικό ναυτικό θεωρούσε πιο πιθανό ήταν το «πορτοκαλί». Το τελευταίο υπέθετε ότι η Ιαπωνία θα επιτίθετο στις Φιλιππίνες για να ελέγξει τις πρώτες ύλες στη σημερινή Ινδονησία και στη Νοτιοανατολική Ασία. 

Η βασική υπόθεση του «πορτοκαλί» σχεδίου ήταν πως η Ιαπωνία, η οποία ήταν βιομηχανική δύναμη, είχε ανάγκη τις πρώτες ύλες και θα κινείτο πιο νότια. Η Ιαπωνία είχε συμφωνίες με τη Γαλλία και την Ολλανδία για την προμήθεια πρώτων υλών. Όμως, η κατάρρευση των δυο χωρών το 1940 έθεσε σε κίνδυνο τις συμφωνίες και η χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου εισέβαλε στην Ινδοκίνα. Οι ΗΠΑ αντέδρασαν, σταματώντας τις πωλήσεις αμερικανικού πετρελαίου και μετάλλου σκραπ στην Ιαπωνία. Ακόμη, φρόντισαν μέσω των ντίλερ να αγοράζουν τον μαύρο χρυσό της Ινδονησίας για να μη διοχετεύεται στην Ιαπωνία. Επιπλέον, οι ΗΠΑ απαίτησαν την αποχώρηση της Ιαπωνίας από την Ινδοκίνα και την Κίνα, γνωρίζοντας ότι ήταν αδύνατο για το Τόκιο να τα ικανοποιήσει. Ο λόγος ήταν γιατί ήθελαν την ενεργοποίηση του «πορτοκαλί» σχεδίου μάχης.

Οι Ιάπωνες γνώριζαν πως αν δεν συμμορφώνονταν με τις αμερικανικές υποδείξεις, οι οικονομικές κυρώσεις θα τους τσάκιζαν. Από την άλλη πλευρά, αν συμμορφώνονταν, θα γίνονταν υποχείρια των ΗΠΑ. Οι ίδιοι ήθελαν να αποφύγουν τον πόλεμο αλλά οι αμερικανικές κυρώσεις τούς έπεισαν ότι οι ΗΠΑ ήθελαν να διασπάσουν την Ιαπωνία. Κοινώς, η Ιαπωνία δεν επεδίωξε, ούτε περίμενε πως θα πάει σε πόλεμο με τις ΗΠΑ μέχρις ότου επιβλήθηκαν οι μεγάλες κυρώσεις.

Αντί να υποχωρήσουν για να μην μπουν σε πόλεμο με τις ΗΠΑ, οι Ιάπωνες προτίμησαν να επιτεθούν στο Περλ Χάρμπορ. Το παράδειγμα της Ιαπωνίας δείχνει ότι οι κυρώσεις που στρέφονται εναντίον των ζωτικών συμφερόντων μιας χώρας και είναι αποτελεσματικές μπορεί να την οδηγήσουν στην απόφαση να πάει σε πόλεμο.       

Αναμφίβολα, η επιβολή κυρώσεων είναι μέρος της αμερικανικής στρατηγικής από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Την τελευταία δεκαετία, οι ΗΠΑ έχουν στραφεί στις οικονομικές κυρώσεις αντί των στρατιωτικών. Οι τωρινές οικονομικές κυρώσεις των ΗΠΑ και των άλλων δυτικών χωρών εναντίον της Ρωσίας για την εισβολή της στην Ουκρανία δεν εκπλήσσουν. Όμως, υπάρχει κίνδυνος να καταστήσουν τον πόλεμο μια ελκυστική εναλλακτική. Ιδίως, αν οι κυρώσεις δαγκώνουν. Γι’ αυτό πρέπει να είναι στοχευμένες.