Ο Δαρβίνος και τα ανύπαρκτα σήματα των τιμών στις αγορές  

Μεγάλοι ξένοι οίκοι όπως η Morgan Stanley και η Goldman Sachs έχουν προειδοποιήσει πρόσφατα ότι συντρέχουν λόγοι για μια σημαντική διόρθωση των αγορών μέχρι το τέλος του 2021. Δεν θα είναι η πρώτη φορά που θα συμβεί κάτι τέτοιο, αν επιβεβαιωθούν. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα στην ιστορία, που δείχνουν πως όταν οι αγορές παίρνουν διαζύγιο από τον ορθολογισμό, το κάνουν με ακραίο τρόπο. Σήμερα οι αποτιμήσεις είναι υψηλές π.χ. για τον δείκτη S&P 500, μετά το πολύμηνο ράλι που προεξόφλησε την επαναλειτουργία της οικονομίας, αν και για κάποιες άλλες αγορές, όπως η ελληνική, δεν ισχύει καθώς οι μετοχές διαπραγματεύονται με έκπτωση 20%-40% έναντι άλλων ευρωπαϊκών. 

Η φούσκα της δεκαετίας του 1920 που οδήγησε στο κραχ του 1929, οι μετοχές Nifty Fifty τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, η τεχνολογική φούσκα στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και η φούσκα στην αγορά των ακινήτων την πρώτη δεκαετία του 2000 είναι παραδείγματα παράνοιας. Στην περίπτωση της Ελλάδας ήταν η χρηματιστηριακή φούσκα του 1999. Αρκετοί ίσως πρόσθεταν στα παραδείγματα τη σημερινή κατάσταση στην αγορά ομολόγων, όπου επενδυτές πληρώνουν κράτη για να τα δανείζουν (αρνητικές αποδόσεις). Ακόμη και χώρες που χρεοκόπησαν πριν μια δεκαετία περίπου όπως η Ελλάδα, όταν αγοράζουν τα έντοκα γραμμάτιά της. 

Ορισμένοι διάσημοι επενδυτές έχουν εκμεταλλευθεί τέτοιες ευκαιρίες ενώ μη διάσημες εταιρείες διαχείρισης κεφαλαίων που έχουν επιτύχει υψηλότερες αποδόσεις από τους χρηματιστηριακούς και άλλους δείκτες αναφοράς επί δεκαετίες. Κι όλα αυτά όταν οι επίσημες αρχές συμβουλεύουν ότι «οι αποδόσεις του παρελθόντος δεν είναι ενδεικτικές των μελλοντικών αποδόσεων».  

Όλα αυτά ίσως δεν είναι τυχαία. Ο νομπελίστας οικονομολόγος Herb Simon πίστευε ότι οι άνθρωποι δεν είναι πνευματικά ικανοί για το είδος του ορθολογισμού που πρεσβεύει ο «Homo economicus». Ο ίδιος πίστευε ότι υπάρχουν όρια στον ορθολογισμό των ανθρώπων. Οι περίοδοι παράνοιας στις αγορές είναι στην ουσία δημιουργήματα των ανθρώπινων προκαταλήψεων και της συμπεριφοράς του όχλου. Το μυαλό μας είναι μια συλλογή από παραξενιές που με τη σειρά τους είναι απόρροια της ανθρώπινης μάχης για επιβίωση σ’ ένα Δαρβινικό κόσμο. Εκείνο τον κόσμο που οι Νεάντερταλ πάλευαν με τα μαμούθ, χρησιμοποιώντας απαρχαιωμένα όπλα όπως δόρατα κι ασπίδες. Τα λάθη πληρώνονταν με θάνατο και οι πρώτοι άνθρωποι υιοθέτησαν τις συμπεριφορές που τους βοήθησαν να επιζούν σ' έναν αβέβαιο κόσμο. Κάποιες από αυτές μας βοηθάνε και σήμερα, π.χ. φεύγουμε ή μένουμε και παλεύουμε σε έκτακτες καταστάσεις, και μας είναι χρήσιμες ενώ άλλες όχι. 

Πώς συνδέονται όλα αυτά με τη σημερινή κατάσταση στις αγορές; Όταν οι άνθρωποι δεν λαμβάνουν κάποιο θετικό ή αρνητικό σήμα από το επενδυτικό περιβάλλον καθώς οι τιμές των μετοχών και των ομολόγων δεν στέλνουν σήματα λόγω των συνεχών παρεμβάσεων των μεγάλων κεντρικών τραπεζών και άλλων, δεν μαθαίνουν τίποτα χρήσιμο για να βγάζουν αποφάσεις βραχυπρόθεσμα. Δεν αντιλαμβάνονται λοιπόν τους κινδύνους και πολλοί πιάνονται στον ύπνο και πληρώνουν βαρύ τίμημα. Γι’ αυτό, πολλοί άνθρωποι υιοθετούν υποβέλτιστες επενδυτικές συμπεριφορές, π.χ. αγόραζε μετά από μια πτώση της τιμής της μετοχής, ή κυνήγησε την απόδοση του ομολόγου, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους ασυμμετρικούς κινδύνους. Το σύνθημα «θα είναι διαφορετικά αυτή τη φορά» είναι παρόν σε τέτοιες περιπτώσεις. Είναι αλήθεια πως μερικοί ίσως βγάλουν λεφτά. Όμως, η πλειοψηφία συνήθως χάνει πολλά λεφτά. 

Η Δαρβινική φυσική επιλογή στον πραγματικό κόσμο έχει αναλογία και στις αγορές.