Η εξωτερική «μαύρη» τρύπα

Την εποχή που οι αγορές ομολόγων δεν ποδηγετούνταν όσο σήμερα από τις κεντρικές τράπεζες, ο γνωστός οικονομολόγος Daniel Gros είχε διατυπώσει την άποψη ότι αν το εξωτερικό χρέος είχε πιο μεγάλη σημασία από το δημόσιο χρέος, το εξωτερικό έλλειμμα θα ήταν πιο σημαντικό από το δημοσιονομικό έλλειμμα. Επομένως, οι κυβερνήσεις θα έπρεπε να επικεντρωθούν στην προσαρμογή του εξωτερικού ισοζυγίου. Για να υποστηρίξει την άποψή του, ο Gros είχε παραπέμψει στα βελγικά ομόλογα που είχαν χαμηλά ασφάλιστρα κινδύνου, παρότι το δημόσιο χρέος του Βελγίου ξεπερνούσε το 100% του ΑΕΠ και η χώρα ήταν χωρίς κυβέρνηση για ένα χρόνο. Μια άλλη περίπτωση ήταν η Ιαπωνία, με τα μεγάλα πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και το πολύ υψηλό δημόσιο χρέος.

Όλα αυτά μάς ήλθαν στο μυαλό διαβάζοντας ότι το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών εμφάνισε αύξηση κατά 534 εκατ. ευρώ το διάστημα Ιανουαρίου-Μαΐου σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2020 και διαμορφώθηκε σε 6,2 δισ. ευρώ ή 3,5% του εκτιμώμενου φετινού ΑΕΠ. Να θυμίσουμε ότι από τη δεκαετία του 1960 μέχρι τα τέλη του 1990, το εξωτερικό έλλειμμα κυμαινόταν έως 5% του ΑΕΠ ενώ υπήρχαν χρονιές που το ισοζύγιο ήταν πλεονασματικό. Όμως, η κατάσταση χειροτέρευσε από το 2000 και το έλλειμμα έφθασε το 14% του ΑΕΠ το 2008.

Θεωρητικά, το μεγαλύτερο έλλειμμα δεν θα έπρεπε να προβληματίζει. Κι αυτό γιατί η Ελλάδα ήταν μέλος της ευρωζώνης και δεν υπήρχε πιθανότητα κερδοσκοπικής επίθεσης στο εθνικό νόμισμα. Επίσης, θεωρητικά, σε τέτοιες περιπτώσεις υπάρχει μεταφορά πόρων από τις πιο πλούσιες χώρες της Ένωσης στις πιο φτωχές. Όμως, η πραγματικότητα είναι συνήθως διαφορετική από τη θεωρητική προσέγγιση των πραγμάτων. Κι αυτό γιατί τα χρόνια ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών οδηγούν σε συσσώρευση εξωτερικού χρέους όπως στην Ελλάδα. Για να εξυπηρετηθεί αυτό το χρέος θα πρέπει οι εισροές κεφαλαίων να πηγαίνουν σε παραγωγικές επενδύσεις, με απόδοση ίδια ή μεγαλύτερη από το κόστος δανεισμού. 

Οι ξένες άμεσες επενδύσεις (ΞΑΕ) ανήκουν σ’ αυτή την κατηγορία και δεν προσθέτουν στο χρέος. Όμως, στην Ελλάδα, οι ΞΑΕ είναι παραδοσιακά είδος εν ανεπαρκεία. Σε μεγάλο έως πολύ μεγάλο βαθμό, το συσσωρευμένο χρέος διοχετεύεται στην κατανάλωση. Κοινώς, η χώρα δαπανά περισσότερα απ’ όσα παράγει κι αυτό μαθηματικά οδηγεί σε μια περίοδο δυσκολιών στην αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους. Σ'  εκείνη τη χρονική περίοδο, οι όροι αντιστρέφονται όπως κι η οικονομική πολιτική. Η συνολική δαπάνη υπολείπεται του συνολικού προϊόντος. Με άλλα λόγια, εφαρμόζεται πολιτική λιτότητας.

Επειδή η συγκεκριμένη περίοδος είναι σχετικά πρόσφατη, θα θέλαμε να πιστεύαμε ότι δεν θα επαναλάβουμε τα ίδια λάθη του παρελθόντος. Όμως, η πραγματικότητα μας διαψεύδει. Η μαύρη τρύπα του εξωτερικού ισοζυγίου σωρεύει εξωτερικό χρέος που πάει κυρίως στην κατανάλωση έως τώρα.