O Δαρβίνος και οι φούσκες που τελικά σκάνε με κρότο

Παραδείγματα παράλογης επενδυτικής συμπεριφοράς υπάρχουν πολλά στην ιστορία. Το χρηματιστηριακό κραχ του 1999 στην Ελλάδα ήταν απόρροια μιας τέτοιας κατάστασης και όπως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, η συντριπτική πλειοψηφία των χαμένων έριξε μαύρη πέτρα πίσω της. Η χρηματιστηριακή φούσκα «της βρυχώμενης δεκαετίας του 1920» οι μετοχές Nifty Fifty των δεκαετιών του 1960 και του 1970, η τεχνολογική φούσκα της δεκαετίας του 1990 (dot com) και η φούσκα των ακινήτων/χρηματοοικονομικών της δεκαετίας του 2000 είναι μερικά από τα διεθνή παραδείγματα.

Δεν είναι τυχαίο και σίγουρα είναι λυπηρό ότι όλες αυτές οι φούσκες έληξαν βίαια, είτε με κραχ στις αγορές είτε και με οικονομικές κρίσεις το 1929, το 1937, το 1973, το 2000 και το 2008. Παρ’ όλα αυτά κάποιοι σπουδαίοι επενδυτές όπως οι Warren Buffet, George Soros, Stanley Druckenmiller και ο Ray Dalio, έβγαλαν δισ. για τους εαυτούς τους, τους πελάτες και τους μετόχους τους. Πώς; Εκμεταλλευόμενοι τις ευκαιρίες που δημιούργησε στις αγορές η παράλογη συμπεριφορά των πολλών.

Είναι κάτι που δεν θα έπρεπε να συμβεί, αν η αποτελεσματική υπόθεση των αγορών (EMH) λειτουργούσε συνεχώς. Ο νομπελίστας οικονομολόγος Herber Simon τη δεκαετία του 1950 και άλλοι αργότερα πρότειναν την «προσαρμοστική υπόθεση των αγορών» (Adaptive Markets Hypothesis ή AMH), σε μια προσπάθεια να εξηγήσουν τις εξαιρέσεις στις υποθέσεις της EMH (Efficient Market Hypothesis). Για την ΕΜΗ, τα μεγάλα κέρδη των ανωτέρω επενδυτών και άλλων οφείλονται στο γεγονός ότι αναγνώρισαν νωρίς πόσο παράλογες ήταν οι μεταβολές των τιμών και έσπευσαν να εκμεταλλευθούν τις ευκαιρίες. Για τον Simon και τους υποστηρικτές της ΕΜΗ, οι άνθρωποι δεν έχουν τον οικονομικό ορθολογισμό του Homo economicus. Αντίθετα, χαρακτηρίζονται από περιορισμένο ορθολογισμό, δηλ. έχει όρια. 

Οι ευκαιρίες που παρουσιάζουν οι αγορές είναι στην ουσία δημιούργημα των προκατειλημμένων συμπεριφορών και του όχλου. Η δυναμική των αγορών καθορίζεται από τις συμπεριφορές μας, την καμπύλη εκμάθησης και την προσαρμογή στο κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον.

Η δαρβινική επιβίωση είναι ο κύριος οδηγός του ανθρώπινου ανταγωνισμού, της καινοτομίας και της προσαρμοστικότητας. Όμως, οι εμπειρικοί κανόνες που ήταν χρήσιμοι στη λήψη των σωστών αποφάσεων στο παρελθόν μπορεί να μην είναι χρήσιμοι στο νέο περιβάλλον και γι’ αυτό η συμπεριφορά μας μοιάζει παράλογη. Αυτό συμβαίνει σήμερα στις αγορές, γιατί  οι τιμές δεν στέλνουν θετικό ή αρνητικό σήμα λόγω κυρίως της χειραγώγησής τους από τις κεντρικές τράπεζες. Όσο μάλιστα το επενδυτικό περιβάλλον συνεχίζει να κάνει το ίδιο, οι άνθρωποι υιοθετούν επικίνδυνες συμπεριφορές, όπως το κυνήγι των αποδόσεων στα ομόλογα, οι αγορές μετοχών όταν υποχωρούν κ.λπ.     

Η φυσική επιλογή του Δαρβίνου στη διαδικασία εξέλιξης των ειδών έχει εφαρμογή στον πραγματικό κόσμο. Το ίδιο συμβαίνει στις αγορές, αν δεχθούμε πως δεν είμαστε Homo economicus. Κι εκεί θα κάνουμε λάθη και θα πληρώσουμε το ανάλογο τίμημα, χάνοντας ακόμη κι όλα τα λεφτά μας. Όπως είχε πει ο Groucho Marx που έχασε το σπίτι του και όλη την περιουσία του στο κραχ του 1929, «θα είχα χάσει περισσότερα, αλλά αυτά είχα όλα».