Ακραίοι αισιόδοξοι εναντίον ακραίων απαισιόδοξων

Αν κάποιος έπρεπε να απαριθμήσει τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα αυτή την περίοδο, θα κατέληγε στις εξής τρεις: την οικονομική ύφεση, την πανδημία και την ένταση στο ελληνοτουρκικό μέτωπο.

Οι τρεις προκλήσεις είναι συγκοινωνούντα δοχεία καθώς η πορεία της πανδημίας επηρεάζει την οικονομική δραστηριότητα ενώ το ίδιο κάνει, αν και σε πολύ μικρότερο βαθμό, η κρίση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει πως όλοι οι Έλληνες πολίτες θα βιώσουν την ύφεση στο πετσί τους στον ίδιο βαθμό. 

Αυτό δεν συμβαίνει ποτέ και δεν συνέβη ούτε κατά τη μεγάλη βουτιά του ελληνικού Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) την περίοδο 2008-2016. Όμως, υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά της σημερινής ύφεσης με την παρατεταμένη της περιόδου 2008-2016. Η μεγάλη πλειοψηφία όσων δραστηριοποιούνταν στον τουριστικό κλάδο και κάποιους συναφείς είτε αισθάνθηκαν πολύ λιγότερο την κρίση της περιόδου 2008-2016 είτε καθόλου, σε αντίθεση με άλλους κλάδους που είτε έχασαν τις δουλειές τους είτε είδαν τους μισθούς τους να περικόπτονται κατά 30%-50% και άνω, π.χ. κατασκευές, ΜΜΕ κ.λπ. Όμως, η ύφεση του 2020 πλήττει περισσότερο τον τουριστικό κλάδο και τους συναφείς παρά την κρατική στήριξη, σε μια αλλαγή ρόλων. Μάλιστα, έκπληκτοι πληροφορούμαστε ότι κάποιοι εποχικοί εργαζόμενοι προτίμησαν να πάρουν τα 534 ευρώ παρά να πάνε να εργασθούν για π.χ. 800 ευρώ, όταν τους ζητήθηκε.

Φυσικά, το ζητούμενο είναι τι θα γίνει από το 2021 και μετά. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι η υπερχρέωση της χώρας και η γήρανση του πληθυσμού αποτελούν εμπόδια στον δρόμο για υψηλότερο ρυθμό ανάπτυξης μεσοπρόθεσμα. Το ίδιο συμβαίνει με τον μεγάλο όγκο των «κόκκινων» δανείων που επιβαρύνει τους ισολογισμούς των ελληνικών τραπεζών, αποτελώντας τροχοπέδη στη χρηματοδότηση της ελληνικής οικονομίας. Ο συνδυασμός παραπέμπει σε χαμηλό μέσο ρυθμό ανάπτυξης μεσοπρόθεσμα, που το ΔΝΤ είχε τοποθετήσει στο 1% περίπου.

Είναι η απαισιόδοξη άποψη και έχει πολλούς πιστούς όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς για τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει η πιο αισιόδοξη σκοπιά των πραγμάτων. 

Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει. Μετά το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, η μεγάλη πλειοψηφία των οικονομολόγων περίμενε πως η παγκόσμια οικονομία θα έμπαινε σε παρατεταμένη περίοδο ύφεσης όπως τη δεκαετία του 1930. Εκατομμύρια στρατιώτες απολύονταν από τον στρατό και θα έπρεπε να βρουν δουλειά. Όμως, συνέβη το ακριβώς αντίθετο. Οι οικονομίες αναπτύχθηκαν μεταπολεμικά με ταχείς ρυθμούς και η ζήτηση για απασχόληση ξεπέρασε την προσφορά. Στο βιβλίο «Ο Θρίαμβος των Αισιόδοξων», οι Βρετανοί ιστορικοί E. Dimson, P. Marsh και M. Staunton περιγράφουν την ιστορία των αγορών του 20ού αιώνα, λέγοντας πως μόνο ένας ακραίος αισιόδοξος θα μπορούσε να προβλέψει το 1950 τι θα συνέβαινε τον επόμενο μισό αιώνα. 

Όμως, οι αισιόδοξοι θριάμβευσαν τον 20ό αιώνα, γεγονός που εξηγεί γιατί οι αγορές έκαναν ράλι. Ανακοινώνοντας χθες την επικαιροποίηση της πολιτικής της Fed με τη «μέση στόχευση του πληθωρισμού», ο πρόεδρός της Τζερόμ Πάουελ έστειλε το μήνυμα πως τα επιτόκια παρέμβασης θα παραμείνουν σε χαμηλά επίπεδα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό φέρνει στο νου την περίοδο 1945-1950 και αργότερα, με τα χαμηλά πραγματικά επιτόκια που βοήθησαν στην αποκλιμάκωση του λόγου χρέους προς το ΑΕΠ.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, το αισιόδοξο σενάριο περιλαμβάνει ασφαλώς την ανακάλυψη του εμβολίου εναντίον του νέου κορωνοϊού, που θα επιτρέψει στον κλάδο του τουρισμού, της σίτισης κ.λπ. να ανακάμψουν. Περιλαμβάνει επίσης τον φθηνό δανεισμό του κράτους από τις αγορές για αναχρηματοδότηση του χρέους και φυσικά τα κοινοτικά πακέτα από το Ταμείο Ανάκαμψης και το ΕΣΠΑ. 

Ποιοι θα επικρατήσουν δεν είναι σαφές αυτή την ώρα, αν και οι μεγάλες χρηματιστηριακές αγορές φαίνεται πως ποντάρουν στους αισιόδοξους.