Πιο κοντά στη μαύρη τρύπα

«Αυτή δεν είναι μια φυσιολογική ύφεση», είχε δηλώσει ο Ελληνοαμερικανός James Dimon, διευθύνων σύμβουλος της  JPMorgan, τον περασμένο μήνα. «Το υφεσιακό τμήμα αυτού πρόκειται να το δείτε στο μέλλον». Αν κρίνουμε από τις επιδόσεις των δεικτών S&P 500 και Nasdaq, που σπάνε το ένα ιστορικό ρεκόρ μετά το άλλο, θα πρέπει να συμπεράνουμε ότι οι συμμετέχοντες στις αγορές δεν έλαβαν σοβαρά υπόψη τις προειδοποιήσεις του Dimon. Ούτε την κίνηση των μεγάλων αμερικανικών τραπεζών να βάλουν δεκάδες δισ. δολάρια στην άκρη για να αντιμετωπίσουν το κύμα των «κόκκινων» δανείων που αναμένουν.

Όμως, δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε όλους αυτούς που διαμορφώνουν τις τιμές σε καθημερινή βάση στις αγορές. Έχουν καλούς λόγους να κάνουν ό,τι κάνουν και έχουν τις ρίζες τους στο παρελθόν. 

Έχει περάσει σχεδόν μισός αιώνας από το 1969, όταν ο νομπελίστας οικονομολόγος Milton Friedman  περιέγραφε ένα ακαδημαϊκό πείραμα που περιελάμβανε τη ρίψη χαρτονομισμάτων από το ελικόπτερο. Στο “The Optimum Quantity of Money”, ο νομπελίστας μιλούσε για «ένα μοναδικό γεγονός, που ποτέ δεν θα επαναληφθεί».

Όμως, ένας άλλος ακαδημαϊκός δάσκαλος, ο Ben Bernanke, αποφάσισε το 2002, που ανέλαβε επικεφαλής της Fed, να μετατρέψει την ακαδημαϊκή άσκηση του Friedman σε πρόταση πολιτικής. Το βασικό θέμα συζήτησης εκείνη την περίοδο ήταν πώς να αντιμετωπιστούν οι αποπληθωριστικές δυνάμεις και να προστατευθεί η χρηματοοικονομική σταθερότητα, μετά τις φούσκες που είχε εκθρέψει η πολιτική της Fed υπό τον Alan Greenspan. 

Ο ρεβιζιονιστής Bernanke έλεγε το 2002, στον απόηχο της φούσκας των dot com, ότι «η αμερικανική κυβέρνηση έχει την τεχνολογία, αποκαλείται πιεστήριο (ή σήμερα το ηλεκτρονικό ισοδύναμο) που της επιτρέπει να τυπώσει όσα δολάρια επιθυμεί χωρίς ουσιαστικά κανένα κόστος... σ’ ένα σύστημα χαρτονομισμάτων, μια αποφασισμένη κυβέρνηση μπορεί να αυξήσει τις δαπάνες και επομένως τον πληθωρισμό». Η μεγάλη ύφεση που ακολούθησε το σπάσιμο της φούσκας των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ έδωσε την ευκαιρία στη Fed του Bernanke να διαβεί τον Ρουβίκωνα. Κοινώς, να μετατραπεί η Fed και άλλες μεγάλες κεντρικές τράπεζες σε διαιτητή των τιμών των κινητών αξιών, χρησιμοποιώντας τις αγορές ως τον βασικό μηχανισμό για την αναθέρμανση της οικονομικής δραστηριότητας.

Αντί να προσπαθήσουν να διορθώσουν τις υπερβολές, έγιναν οι ίδιες όμηροι της πολιτικής τους, με διαδοχικά προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης (QE) και τα μηδενικά ή αρνητικά παρεμβατικά επιτόκια. Η επιδημία του κορωνοϊού έφερε μεγαλύτερη ύφεση, επέτεινε τις ρωγμές στο σύστημα και ανάγκασε τις κυβερνήσεις να αυξήσουν δραματικά τα δημοσιονομικά ελλείμματα, για να αντιμετωπίσουν την κρίση.

Βρισκόμαστε λοιπόν στο σημείο όπου οι μεν οικονομίες χρειάζονται μεγάλης έκτασης δημοσιονομική στήριξη επί μακρόν, οι δε υπερυψωμένες τιμές των μετοχών, ομολόγων κ.λπ. χρειάζονται συστηματική ώθηση από τη νομισματική πολιτική. Ο συνδυασμός μπορεί να αποδειχθεί θανατηφόρος καθώς αποκρύπτει πολλά προβλήματα, που η πολιτική της ρίψης χρημάτων από το ελικόπτερο έχει δημιουργήσει. 

Στη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, ο  «ορίζοντας γεγονότων» μιας μαύρης τρύπας είναι το σημείο χωρίς επιστροφή, υπό την έννοια ότι η βαρυτική έλξη είναι τόσο ισχυρή ώστε ακόμη και το φως να μην μπορεί να διαφύγει. Δεν αποκλείεται το σύστημά μας να πλησιάζει τον ορίζοντα γεγονότων της μαύρης τρύπας της οικονομίας.