H Ευρώπη... αποκεφάλισε δύο πολιτικούς ηγέτες σε ισάριθμες σχεδόν μέρες. Πρώτα υποσχέθηκε ότι θα παραιτηθεί ο Έλληνας πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου και αμέσως μετά έκανε το ίδιο και ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι. Και οι δύο πολιτικοί αρχηγοί αντιμετώπιζαν εδώ και καιρό σημαντικά προβλήματα, αλλά η πραγματική αιτία της πτώσης τους είναι ξεκάθαρη: το τελεσίγραφο που έλαβαν στη σύνοδο των Καννών να μεταρρυθμίσουν τις οικονομίες τους.

Οι οδηγίες προς τον κ. Παπανδρέου ήταν είτε να εγκρίνει την τελευταία ευρωπαϊκή διάσωση είτε να χάσει τα δάνεια της χώρας του και να βγει από την ευρωζώνη. Πήρε πίσω την πρόταση για τη διενέργεια δημοψηφίσματος και στις 6 Νοεμβρίου συμφώνησε να ανοίξει τον δρόμο για τον σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Με τα ιταλικά spreads να ανέρχονται σε επικίνδυνα επίπεδα, ο κ. Μπερλουσκόνι ενημερώθηκε ότι δεν είναι αξιόπιστος και αναγκάστηκε να καλέσει το ΔΝΤ να επιθεωρήσει τις μεταρρυθμίσεις του. Στις 8 Νοεμβρίου, ο κ. Μπερλουσκόνι έχασε την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο και συμφώνησε να κατέβει από τον πρωθυπουργικό θώκο μόλις εγκριθούν οι μεταρρυθμίσεις.

Στις Κάννες έσπασαν δύο ταμπού: Ήταν η πρώτη φορά όπου οι ηγέτες της ευρωζώνης αποδέχτηκαν δημόσια ότι ένα κράτος-μέλος μπορεί να χρεοκοπήσει και να φύγει από την ευρωζώνη (και από τη στιγμή όπου είναι δυνατό αυτό που ήταν αδιανόητο, γιατί να σταματήσει στην Ελλάδα;). Ήταν επίσης η πρώτη φορά όπου Ευρωπαίοι ηγέτες παρενέβησαν τόσο απροκάλυπτα στην εσωτερική πολιτική άλλων χωρών.

Αναμφίβολα, η Ευρωπαϊκή Ένωση επηρεάζει εδώ και πολλά χρόνια τις εθνικές πολιτικές εξελίξεις. Αρκεί να θυμηθεί κανείς πως οι διαφωνίες των Συντηρητικών της Μ. Βρετανίας για την Ευρώπη συνέβαλαν στην παραίτηση της Μάργκαρετ Θάτσερ το 1990, ή ότι τα νέα κράτη-μέλη μεταμορφώθηκαν για να επιτύχουν την ένταξή τους, ή πως η Ιταλία μεταρρύθμισε τα δημοσιονομικά της για να συμπεριληφθεί στο ευρώ το 1999. Το τελευταίο έτος η κρίση έριξε τους πρωθυπουργούς της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας, μετά το αίτημα για την ένταξή τους σε προγράμματα διάσωσης.

Ωστόσο, κάτι έχει αλλάξει: οι Ευρωπαίοι αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλον σαν μια οικογένεια. Μπορεί να υπάρχουν διαφορετικές σειρές, αλλά είναι όλοι μέλος της ίδιας ομάδας. Όμως, στις Κάννες οι ηγέτες της ευρωζώνης ξεκαθάρισαν ότι τα μέλη της οικογένειας μπορεί να εγκαταλειφθούν, ακόμα και να αποκληρωθούν. Κάποιοι το αντιμετώπισαν ως προσβολή στις εθνικές δημοκρατίες από την ελίτ της Ευρώπης, εκλεγμένης ή αυτόκλητης (όπως στην περίπτωση του γαλλογερμανικού ντουέτου των “Μερκοζί”, της Άγκελα Μέρκελ και του Νικολά Σαρκοζί). Πολλά έχουν γραφτεί για την υποταγή της Ελλάδας, του λίκνου της Δημοκρατίας, σε μια δεύτερη γερμανική κατοχή.

Φυσικά πολλά από αυτά είναι αβάσιμα. Η Ιταλία και η Ελλάδα επέλεξαν ελεύθερα να ενταχθούν στο ευρώ και κάθε κλαμπ έχει κανόνες συμπεριφοράς. Σε μια νομισματική ένωση, η ανευθυνότητα ενός κράτους-μέλους θέτει σε κίνδυνο την ευημερία των άλλων. Αν η Ιταλία και η Ελλάδα δεν ήταν τόσο υπερχρεωμένες και αδρανείς, δεν θα είχαν σήμερα τόσα προβλήματα.

Οι χώρες που προσφέρουν οικονομική βοήθεια έχουν το δικαίωμα να επιβάλουν όρους για να εξασφαλίσουν την αποπληρωμή των δανείων τους. Η εναλλακτική στη δικτατορία της ευρωζώνης είναι η εγκατάλειψη στις αγορές. Και αν χρειαστεί μια απάντηση, θα προέλθει αναγκαστικά από τη Γερμανία και τη Γαλλία.

Ωστόσο, οι κατηγορίες αυτές δεν είναι αβάσιμες. Για πολλές χώρες όπως η Ισπανία η Ε.Ε. ήταν φύλακας της Δημοκρατίας. Αλλά όσο η κρίση συνεχίζεται, η λιτότητα επεκτείνεται και η ευρωζώνη συσπειρώνεται για να επιβιώσει, η νομιμότητα του όλου οικοδομήματος θα υπονομεύεται. Ο πόνος θα ήταν πιο ανεκτός αν οι δανειστές δρούσαν σαν να πίστευαν ότι είναι αντιμέτωποι με υπαρξιακή κρίση. Αλλά αυτοί, αντί να παλέψουν την κρίση με όλες τους τις δυνάμεις, προσπαθούν να μειώσουν την έκθεσή τους. Αυτό δημιουργεί ένα αίσθημα αδικίας.

Ένα είδος Δημοκρατίας για τους πιστωτές και ένα άλλο γι' αυτούς που χρωστάνε. Όλοι πρέπει να δείξουν κατανόηση στους περιορισμούς της κ. Μέρκελ. Αλλά όταν ο κ. Παπανδρέου προαναγγέλλει δημοψήφισμα, διαρρηγνύει την “αμοιβαία εμπιστοσύνη”.

Επιπλέον, οι υπερχρεωμένες χώρες πληρώνουν τα λάθη των πιστωτών. Στην Ελλάδα, το ΔΝΤ ήθελε πολύ σωστά να φτιάξει ένα πρόγραμμα που θα δίνει έμφαση σε διαρθρωτικές αναπτυξιακές μεταρρυθμίσεις. Οι Ευρωπαίοι έθεσαν ως προτεραιότητα τη μείωση του ελλείμματος. Μια βαθύτερη από την εκτιμούμενη ύφεση σημαίνει ότι η Ελλάδα πρέπει να κυνηγάει διαρκώς ανέφικτους δημοσιονομικούς στόχους με ολοένα και μεγαλύτερη λιτότητα.

Το τελευταίο πακέτο διάσωσης προσφέρει στην Ελλάδα φθηνά επιτόκια για 30 χρόνια, με 50% κούρεμα στους ιδιώτες πιστωτές. Τουλάχιστον μία από αυτές τις επιλογές ήταν λανθασμένη και ίσως καμία να μην είναι αρκετή για να σώσει τη χώρα. Η Γερμανία αποδέχτηκε με τραγική καθυστέρηση την ανάγκη για μεγαλύτερο και πιο ευέλικτο ταμείο διάσωσης. Αν όλα αυτά είχαν γίνει νωρίτερα, η κρίση θα είχε συγκρατηθεί πιο εύκολα και με χαμηλότερο κόστος.

Προτεραιότητα η κατάσβεση της πυρκαγιάς

Τη στιγμή αυτήν, η έμφαση πρέπει να δοθεί στην κατάσβεση της πυρκαγιάς. Η Ιταλία έχει τυλιχτεί στις φλόγες και μπορεί να καταπιεί και την υπόλοιπη ευρωζώνη. Οι αποφάσεις δεν μπορούν να υπονομευτούν από τις διχογνωμίες των 17 κοινοβουλίων. Και ο περιορισμός της ΕΚΤ από τη Γερμανία μας αναγκάζει να παλεύουμε απέναντι στη φωτιά με κουβάδες αντί με πυροσβεστικά.

Αργότερα, ωστόσο, η ευρωζώνη θα χρειαστεί νέο πυροσβεστικό κώδικα. Οι συνθήκες της Ε.Ε. θα ανοίξουν και πάλι. Τα μέλη του ευρώ θα πρέπει να αποδεχτούν αυστηρότερους δημοσιονομικούς κανόνες και εξωτερικούς ελέγχους. Η απώλεια κυριαρχίας θα γίνει πιο εύκολα αποδεκτή από τις υπερχρεωμένες χώρες, αν οι πιστωτές αποδεχτούν τελικά την ανάγκη να εκδώσουν ευρωομόλογα.

Η δημιουργία ανεξάρτητων θεσμών είναι απαραίτητη για τη λειτουργία του συστήματος. Οι πιο πολλοί θα προτιμούσαν τη μη εκλεγμένη Ευρωπαϊκή Επιτροπή από ένα διακυβερνητικό σώμα που θα ελέγχεται από τους... Μερκοζί. Η Επιτροπή θα λειτουργούσε και ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στα 17 μέλη της ευρωζώνης και τα υπόλοιπα μέλη της Ε.Ε., αποτρέποντας την Ευρώπη των δύο ταχυτήτων που υπερασπίζεται ανοιχτά η Γαλλία. Περισσότερη Ευρώπη δεν σημαίνει περισσότερο Σαρκοζί και λιγότερη ενιαία αγορά.

Η διάσωση του ευρώ απαιτεί περισσότερο πόνο από κάποιους, μεγαλύτερη γενναιοδωρία από κάποιους άλλους και ριζικές αλλαγές για όλους. Αξίζει τον κόπο; Αργά ή γρήγορα θα πρέπει να ρωτήσουμε τους πολίτες. Χωρίς την υποστήριξή τους δεν θα αντέξει καμία μεταρρύθμιση. Και μια πραγματική επιλογή πρέπει να περιλαμβάνει τη δυνατότητα εξόδου από το ευρώ.

Τώρα που έχει σπάσει πια αυτό το ταμπού, η ευρωζώνη θα πρέπει να αρχίσει να σκέφτεται πώς θα οργανώσει καλύτερα την έξοδο εκείνων που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να ζουν με τους κανόνες της Γερμανίας.