Ηλεκτρονικό εμπόριο: Οι καταναλωτές υπόκεινται σε γεωγραφικό αποκλεισμό

Ο αδικαιολόγητος γεωγραφικός αποκλεισμός, που περιορίζει την ελευθερία των καταναλωτών εμποδίζοντας την πρόσβασή τους σε αγαθά και υπηρεσίες που διατίθενται μέσω του διαδικτύου ανά την ΕΕ, εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα. Αυτό είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει νέα έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ). Με τον κανονισμό του 2018 για τον γεωγραφικό αποκλεισμό επιδιώχθηκε να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα διακριτικής μεταχείρισης με βάση την ιθαγένεια και τον τόπο διαμονής ή εγκατάστασης των πελατών.

Ωστόσο, στην πράξη, δεν έχουν εξαλειφθεί τα προβλήματα στα κράτη μέλη. Σύμφωνα με το ΕΕΣ, πρέπει να ενισχυθούν και να εναρμονιστούν οι ρυθμίσεις επιβολής. Οι πελάτες πρέπει να ενημερώνονται καλύτερα για τις δυνατότητες υποστήριξης και προστασίας. Το ΕΕΣ συνιστά ακόμη να διερευνηθεί το ενδεχόμενο επέκτασης του πεδίου εφαρμογής των κανόνων για τον γεωγραφικό αποκλεισμό σε τομείς, όπως αυτός των οπτικοακουστικών υπηρεσιών, που δεν καλύπτονται ακόμη.

Γεωγραφικός αποκλεισμός συμβαίνει όταν, λόγου χάριν, έμποροι δραστηριοποιούμενοι σε ένα κράτος-μέλος της ΕΕ αποκλείουν ή περιορίζουν την πρόσβαση πελατών από άλλα κράτη-μέλη στις διαδικτυακές διεπαφές τους, π.χ. σε ιστότοπους και εφαρμογές, ή όταν εφαρμόζουν διαφορετικούς όρους για την πρόσβαση στα αγαθά και τις υπηρεσίες τους, ανάλογα επίσης με τη γεωγραφική θέση του πελάτη. Ο κανονισμός για τον γεωγραφικό αποκλεισμό, που εγκρίθηκε το 2018, αναγνωρίζει ότι, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, τέτοιες πρακτικές μπορεί να δικαιολογούνται.

Αυτό συμβαίνει, λόγου χάριν, όταν στις χώρες της ΕΕ ισχύουν διαφορετικές νομικές απαιτήσεις, όπως διαφορετικά ηλικιακά όρια για την αγορά αλκοολούχων ποτών, ή όταν ένας έμπορος αποφασίζει να μην πραγματοποιεί πωλήσεις σε πελάτες που βρίσκονται σε άλλο κράτος μέλος. Όταν, όμως, δεν συντρέχουν τέτοιοι λόγοι, οι κανόνες της ΕΕ απαγορεύουν στους εμπόρους που πωλούν αγαθά ή υπηρεσίες σε κατοίκους της ΕΕ να εφαρμόζουν πρακτικές γεωγραφικού αποκλεισμού.

«Ο γεωγραφικός αποκλεισμός περιορίζει τις ευκαιρίες και τις επιλογές των καταναλωτών. Προκαλεί μεγάλη δυσαρέσκεια στους πελάτες και παρεμποδίζει την ελεύθερη ροή αγαθών και υπηρεσιών στην ψηφιακή ενιαία αγορά της ΕΕ», δήλωσε η Ildikó Gáll-Pelcz, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδια για τον έλεγχο. «Η ΕΕ έχει θεσπίσει κανόνες για την αποτροπή αυτής της πρακτικής, αλλά διαπιστώσαμε αδυναμίες στην εφαρμογή τους στην πράξη».

Για παράδειγμα, όταν οι επιχειρήσεις αγοράζουν αγαθά ή υπηρεσίες ως τελικοί χρήστες, η επίλυση τυχόν διαφορών μπορεί να είναι δύσκολη, επειδή δεν είναι σαφές ποιος μπορεί να βοηθήσει, ιδίως όταν εμπλέκονται έμποροι από τρίτες χώρες που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ. Γενικά, οι πελάτες και οι έμποροι δεν είναι επαρκώς εξοικειωμένοι με τις δυνατότητες προστασίας που παρέχονται στους καταναλωτές και ενδέχεται να αγνοούν την ύπαρξη φορέων σε τοπικό και ενωσιακό επίπεδο επιφορτισμένων με αυτό το καθήκον. Επιπλέον, τα μέτρα επιβολής κατά των εμπόρων που δεν συμμορφώνονται με τους κανόνες εμφανίζουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών.

Οι κανόνες περί δικαιοδοσίας δεν είναι αρκετά σαφείς, και είναι επίσης δύσκολο να προσδιοριστεί αν αρμόδιο για την επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση παράβασης είναι το κράτος μέλος του πελάτη ή του εμπόρου. Σε ορισμένες χώρες της ΕΕ, οι παραβάσεις μπορεί να συνεπάγονται ποινική ευθύνη. Όσον αφορά τις κυρώσεις, κατά τον έλεγχο διαπιστώθηκαν μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών μελών (λόγου χάριν πρόστιμα που κυμαίνονταν από 26 ευρώ έως 5 εκατ. ευρώ και, σε ορισμένες περιπτώσεις, υπολογίζονταν βάσει του κύκλου εργασιών του εμπόρου). Το ΕΕΣ τονίζει ότι, ουσιαστικά, η εφαρμογή διαφορετικών προσεγγίσεων από τα κράτη μέλη συνεπάγεται τον κίνδυνο δημιουργίας άνισων όρων ανταγωνισμού στην ενιαία αγορά της ΕΕ.

Κατά την έγκριση του κανονισμού για τον γεωγραφικό αποκλεισμό, εξαιρέθηκαν από το πεδίο εφαρμογής του ορισμένοι τομείς που είχαν χαρακτηριστεί προβληματικοί, όπως οι οπτικοακουστικές υπηρεσίες (π.χ. υπηρεσίες διανομής κινηματογραφικών ταινιών, πλατφόρμες περιεχομένου κατά παραγγελία, ραδιοφωνικές/τηλεοπτικές υπηρεσίες κ.λπ.). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνεργάζεται με τον κλάδο σχετικά με το ζήτημα της διαθεσιμότητας οπτικοακουστικού περιεχομένου και της ευρύτερης πρόσβασης σε αυτό, αλλά έχει τονίσει ότι, πριν διερευνηθεί το ενδεχόμενο θέσπισης νέων μέτρων, πρέπει να συγκεντρωθούν περισσότερες πληροφορίες. Ενόψει της επικείμενης αναθεώρησης του κανονισμού, το ΕΕΣ συνιστά να αναλυθούν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα μιας πιθανής επέκτασης του πεδίου εφαρμογής του, προκειμένου να κριθεί αν πρόκειται για τη λογικότερη επιλογή ή αν ενδείκνυται περισσότερο η τροποποίηση άλλων σχετικών τομεακών κανονισμών.

Γενικές πληροφορίες

Ο κανονισμός για τον γεωγραφικό αποκλεισμό εγκρίθηκε το 2018 με σκοπό να αντιμετωπιστούν προβλήματα διακριτικής μεταχείρισης πελατών στην ΕΕ με βάση την ιθαγένεια και τον τόπο διαμονής ή εγκατάστασής τους. Τα κράτη-μέλη έχουν την ευθύνη της επιβολής των ενωσιακών κανόνων μέσω φορέων που επιφορτίζουν με αυτό το καθήκον. Οι φορείς αυτοί παρέχουν επίσης βοήθεια σε καταναλωτές στο πλαίσιο διαφορών με εμπόρους.

Η ειδική έκθεση 03/2025, με τίτλο «Αδικαιολόγητος γεωγραφικός αποκλεισμός στο ηλεκτρονικό εμπόριο – Παρά το ισορροπημένο πλαίσιο που δημιουργεί ο κανονισμός, δεν λείπουν οι προκλήσεις στην εφαρμογή του», είναι διαθέσιμη στον ιστότοπο του ΕΕΣ.