Στο μικροσκόπιο της ΕΕ η Meta για το «πληρωμή ή συγκατάθεση»

Το δίκτυο συνεργασίας για την προστασία των καταναλωτών (CPC) απέστειλε επιστολή μετά από ανησυχίες ότι το μοντέλο «πληρωμή ή συγκατάθεση» της Meta ενδέχεται να παραβιάζει το ενωσιακό δίκαιο για την προστασία των καταναλωτών.

Το δίκτυο συνεργασίας για την προστασία των καταναλωτών (CPC) απέστειλε επιστολή μετά από ανησυχίες ότι το μοντέλο «πληρωμή ή συγκατάθεση» της Meta ενδέχεται να παραβιάζει το ενωσιακό δίκαιο για την προστασία των καταναλωτών. Η Επιτροπή συντόνισε τη δράση αυτή υπό την καθοδήγηση της γαλλικής Γενικής Διεύθυνσης Ανταγωνισμού, Καταναλωτών και Καταπολέμησης της Απάτης.

Η δράση ξεκίνησε το 2023, κατευθείαν αφότου η Meta ζήτησε από τους καταναλωτές, εν μια νυκτί, είτε να εγγραφούν ως συνδρομητές έναντι αμοιβής για να χρησιμοποιούν το Facebook και το Instagram είτε να συναινέσουν να χρησιμοποιεί η Meta τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που τους αφορούν για να τους εμφανίζει εξατομικευμένες διαφημίσεις και, έτσι, να αποκομίζει έσοδα απ’ αυτές («πληρωμή ή συγκατάθεση»).

Οι αρχές προστασίας των καταναλωτών αξιολόγησαν διάφορα στοιχεία που θα μπορούσαν να συνιστούν παραπλανητικές ή επιθετικές πρακτικές, ιδίως το κατά πόσον η Meta παρείχε εκ των προτέρων στους καταναλωτές αληθείς, σαφείς και επαρκείς πληροφορίες.

Ανέλυσαν κατά πόσον οι πληροφορίες αυτές επέτρεπαν στους καταναλωτές να κατανοήσουν τις επιπτώσεις που θα είχε στα δικαιώματά τους ως καταναλωτών η απόφασή τους να πληρώσουν ή να αποδεχθούν την επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που τους αφορούν για εμπορικούς σκοπούς.

Επιπλέον, οι αρχές CPC ανησυχούν ότι πολλοί καταναλωτές ενδέχεται να έχουν εκτεθεί σε αδικαιολόγητη πίεση να επιλέξουν γρήγορα μεταξύ των δύο μοντέλων, φοβούμενοι ότι θα χάσουν αμέσως την πρόσβαση στους λογαριασμούς τους και στο δίκτυο επαφών τους.

Αυτή η συντονισμένη δράση του δικτύου CPC κατά της Meta προστίθεται σ’ άλλες εν εξελίξει ενωσιακές και εθνικές διαδικασίες που σχετίζονται με το ίδιο μοντέλο. Η δράση εστιάζει ιδίως στην αξιολόγηση των πρακτικών της Meta βάσει του ενωσιακού δικαίου για την προστασία των καταναλωτών και είναι διακριτή από τις εν εξελίξει έρευνες από την Επιτροπή κατά της εταιρείας για το μοντέλο της «πληρωμής ή συγκατάθεσης» που ενδέχεται να παραβιάζει τον κανονισμό για τις ψηφιακές αγορές, από το επίσημο αίτημα της Επιτροπής για παροχή πληροφοριών βάσει του κανονισμού για τις ψηφιακές υπηρεσίες και από την αξιολόγηση από την ιρλανδική Επιτροπή Προστασίας Δεδομένων βάσει του γενικού κανονισμού για την προστασία δεδομένων (ΓΚΠΔ).

Βασικά στοιχεία της δράσης κατά της Meta

Οι αρχές CPC εντόπισαν διάφορες πρακτικές στο πλαίσιο της ανάπτυξης του νέου επιχειρηματικού μοντέλου της Meta που εγείρουν ανησυχίες και που θα μπορούσαν δυνητικά να θεωρηθούν αθέμιτες και αντίθετες προς την οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και την οδηγία σχετικά με τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων:

• Παραπλάνηση των καταναλωτών με τη χρήση της λέξης «δωρεάν», παρόλο που η Meta απαιτεί από τους χρήστες που δεν επιθυμούν να εγγραφούν ως συνδρομητές έναντι αμοιβής να αποδεχθούν ότι η Meta μπορεί να αποκομίζει έσοδα από τη χρήση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που τους αφορούν με την εμφάνιση εξατομικευμένων διαφημίσεων.
• Πρόκληση σύγχυσης στους χρήστες, καθώς έπρεπε να πλοηγηθούν σε διάφορες οθόνες στις εφαρμογές Facebook/Instagram ή στη διαδικτυακή έκδοσή τους και να κάνουν κλικ σε υπερσυνδέσμους που τους κατεύθυναν σε διάφορα μέρη των όρων υπηρεσίας ή της πολιτικής προστασίας της ιδιωτικότητας για να μάθουν πώς οι προτιμήσεις τους, τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα και τα δεδομένα που παράγονται από τους χρήστες θα χρησιμοποιούνται από τη Meta για την εμφάνιση εξατομικευμένων διαφημίσεων.
• Χρήση ασαφών όρων και γλώσσας, όπως «οι πληροφορίες σας» για να αναφερθούν στα «δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα» των καταναλωτών ή η υποδήλωση ότι οι καταναλωτές που αποφασίζουν να πληρώσουν δεν θα βλέπουν καθόλου διαφημίσεις, ενώ ενδέχεται και πάλι να βλέπουν διαφημίσεις όταν ασχολούνται με περιεχόμενο που μοιράζονται άλλα μέλη της πλατφόρμας μέσω Facebook ή Instagram.
• Άσκηση πίεσης στους καταναλωτές που χρησιμοποιούσαν ανέκαθεν δωρεάν τα Facebook/Instagram μέχρι την εισαγωγή του νέου μοντέλου, και για τους οποίους τα Facebook/Instagram συχνά αποτελούν σημαντικό μέρος της κοινωνικής τους ζωής και των αλληλεπιδράσεών τους, για να προβούν άμεσα σε επιλογή, χωρίς να τους παρέχεται προειδοποίηση, επαρκής χρόνος και πραγματική ευκαιρία να εκτιμήσουν τον τρόπο με τον οποίο η επιλογή αυτή θα μπορούσε να επηρεάσει τη συμβατική τους σχέση με τη Meta, καθώς δεν τους δινόταν πρόσβαση στους λογαριασμούς τους προτού κάνουν την επιλογή τους.

Επόμενα βήματα

Η Meta έχει προθεσμία έως την 1η Σεπτεμβρίου 2024 για να απαντήσει στην επιστολή του δικτύου CPC και της Επιτροπής και να προτείνει λύσεις. Αν η Meta δεν λάβει τα αναγκαία μέτρα για τη διάλυση των ανησυχιών που διατυπώθηκαν, οι αρχές CPC μπορούν να αποφασίσουν να λάβουν μέτρα επιβολής, μεταξύ αυτών και κυρώσεις.

Ιστορικό

Διασυνοριακή συνεργασία για την επιβολή της νομοθεσίας βάσει του κανονισμού (ΕΕ) 2017/2394

Το δίκτυο CPC είναι ένα δίκτυο αρχών αρμόδιων για την επιβολή του ενωσιακού δικαίου για την προστασία των καταναλωτών. Στο πλαίσιο του κανονισμού για τη συνεργασία όσον αφορά την προστασία των καταναλωτών και υπό τον συντονισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι αρχές αυτές μπορούν να αναλαμβάνουν δράση για την αντιμετώπιση διασυνοριακών ζητημάτων σε επίπεδο ΕΕ. Επιπλέον, στο ίδιο πλαίσιο, οι ενώσεις καταναλωτών, όπως το Ευρωπαϊκό Γραφείο Ενώσεων Καταναλωτών (BEUC), μπορούν να αναρτούν ειδοποιήσεις σχετικά με αναδυόμενες απειλές της αγοράς, με πληροφορίες οι οποίες είναι κατόπιν άμεσα διαθέσιμες στις αρχές επιβολής του νόμου.

Στις 30 Νοεμβρίου 2023 το BEUC προειδοποίησε το δίκτυο CPC σχετικά με δυνητικά παραπλανητικές και επιθετικές πρακτικές στο νέο συνδρομητικό μοντέλο της Meta. Επιπλέον, οι αρχές CPC από διαφορετικά κράτη μέλη έλαβαν αρκετές καταγγελίες από εθνικούς οργανισμούς σχετικά με το θέμα αυτό.

Τα άρθρα 5 έως 9 της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές των επιχειρήσεων προς τους καταναλωτές στην εσωτερική αγορά απαγορεύουν τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές υπό μορφή παραπλανητικών ή επιθετικών πράξεων και παραπλανητικών παραλείψεων. Οι κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ερμηνεία και την εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές παρέχει περαιτέρω συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με τους ισχυρισμούς που πρέπει να θεωρούνται παραπλανητικοί.

Το άρθρο 3 της οδηγίας σχετικά με τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων που συνάπτονται με καταναλωτές απαγορεύει συμβατικές ρήτρες οι οποίες, παρά την απαίτηση καλής πίστης, δημιουργούν εις βάρος του καταναλωτή σημαντική ανισορροπία ανάμεσα στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των μερών, τα απορρέοντα από τη σύμβαση. Οι κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ερμηνεία και την εφαρμογή της οδηγίας σχετικά με τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων παρέχει συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με τους συμβατικούς όρους που θεωρούνται αθέμιτοι.

Την 1η Μαρτίου 2024 η Επιτροπή απέστειλε επίσημα στη Meta αίτημα παροχής πληροφοριών βάσει του κανονισμού για τις ψηφιακές υπηρεσίες, προκειμένου να παράσχει περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη συνδρομή για την επιλογή «χωρίς διαφημίσεις» για το Facebook και το Instagram που εισήγαγε η Meta για τους χρήστες στην ΕΕ τον Νοέμβριο του 2023.

Στις 25 Μαρτίου 2024 η Επιτροπή κίνησε διαδικασία κατά της Meta για να διερευνήσει κατά πόσον το μοντέλο «πληρωμή ή συγκατάθεση», το οποίο θεσπίστηκε για τους χρήστες στην ΕΕ τον Νοέμβριο του 2023, συμμορφώνεται με το άρθρο 5 παράγραφος 2 του κανονισμού για τις ψηφιακές αγορές, το οποίο απαιτεί από τους ρυθμιστές της πρόσβασης, όπως η Meta, να λαμβάνουν τη συγκατάθεση των χρηστών όταν προτίθενται να συνδυάσουν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα των χρηστών μεταξύ καθορισμένων βασικών υπηρεσιών πλατφόρμας και άλλων υπηρεσιών.

Την 1η Ιουλίου 2024 η Επιτροπή απέστειλε τα προκαταρκτικά της πορίσματα στη Meta, ενημερώνοντάς την ότι το διαφημιστικό μοντέλο «πληρωμή ή συγκατάθεση» δεν συμμορφώνεται με τον κανονισμό για τις ψηφιακές αγορές.