ΕΕ-Δυτικά Βαλκάνια: Χριστουγεννιάτικα δώρα στην πορεία διεύρυνσης

Η εκ νέου επιβεβαίωση της προοπτικής ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ, αλλά και η ανάγκη για συνεχείς και μη αναστρέψιμες μεταρρυθμίσεις είναι το μήνυμα που θα στείλουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες στη Σύνοδο Κορυφής ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων που πραγματοποιείται σήμερα στις Βρυξέλλες.

Περίπου έναν χρόνο μετά τη Σύνοδο στα Τίρανα το 2022, οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα έχουν και πάλι την ευκαιρία να συναντηθούν με τους ομολόγους τους από τις έξι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Οι συζητήσεις αναμένεται να καταλήξουν σε κοινή δήλωση που θα επικεντρώνεται στη δέσμευση των χωρών της περιοχής να προχωρήσουν τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις για την επιτάχυνση της ενταξιακής τους διαδικασίας στην ΕΕ.

Βασικά θέματα συζήτησης είναι η μεγαλύτερη δυνατή προσέγγιση με την ΕΕ μέσα από συγκεκριμένες δεσμεύσεις, η οικοδόμηση οικονομικών θεμελίων για το μέλλον, ο μετριασμός των επιπτώσεων του ρωσικού πολέμου στην Ουκρανία και η ενίσχυση της ασφάλειας.

Ιδιαίτερη σημασία θα δοθεί στην ευθυγράμμιση των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων με την Κοινή Ευρωπαϊκή Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας της ΕΕ (ΚΕΠΠΑ), καθώς αναμένεται να ζητηθούν μεγαλύτερες προσπάθειες, κυρίως από τη Σερβία και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, σε ό,τι αφορά την αποφυγή παράκαμψης των κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Έμφαση θα δοθεί και στην ανάγκη βελτίωσης των σχέσεων μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου, μέσω του διαλόγου μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας, ο οποίος είναι απαραίτητος για την επανέναρξη της διαδικασίας ένταξης των δύο χωρών στην ΕΕ.

Οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων αναμένουν για αρκετά χρόνια στον προθάλαμο της ΕΕ, χωρίς συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα για την ένταξή τους, την ώρα που οι Ευρωπαίοι ηγέτες ετοιμάζονται στο αυριανό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (14-15 Δεκεμβρίου) να ανοίξουν ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Ουκρανία και τη Μολδαβία.

Σεβασμός των εθνικών μειονοτήτων

Βασική προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε σχέση με την ενταξιακή πορεία των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων αποτελεί η τήρηση των κοινοτικών κανόνων του κράτους δικαίου, με έμφαση στην προστασία και το σεβασμό των δικαιωμάτων των εθνικών μειονοτήτων.

Το μήνυμα αυτό στέλνει το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της ΕΕ, στο πλαίσιο της σημερινής συνόδου κορυφής μεταξύ των Ευρωπαίων ηγετών και των ομολόγων τους των Δυτικών Βαλκανίων. Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει και το γεγονός ότι το θέμα της ενίσχυσης της προστασίας των δικαιωμάτων των εθνικών μειονοτήτων τονίζεται και στο κεφάλαιο των συμπερασμάτων που αφορούν την ενταξιακή πορεία της Αλβανίας.

Η τήρηση των ευρωπαϊκών κριτηρίων του κράτους δικαίου αποτελεί προϋπόθεση για την ομαλή συνέχιση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Αλβανία, που ξεκίνησαν τον περασμένο Ιούλιο. Η ΕΕ έχει ξεκινήσει ενταξιακές διαπραγματεύσεις με όλες τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων εκτός της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης ενώ δεν έχει συζητήσει ακόμη το σχετικό αίτημα του Κοσσυφοπεδίου.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι χθες οι υπουργοί γενικών υποθέσεων εξέδωσαν συμπεράσματα και σε σχέση με την Τουρκία, όπου παραπέμπουν για αργότερα την εξέταση της πρότασης της Κομισιόν για την επανεκκίνηση του πολιτικού διαλόγου με τη χώρα, που έχει παγώσει από το 2018. Στα σχετικά συμπεράσματα σημειώνει τη βελτίωση των σχέσεων της Τουρκίας με την Ελλάδα και την αποκλιμάκωση στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία τονίζουν ότι πρέπει να διατηρηθεί, ενώ υπογραμμίζεται η ανάγκη σχέσεων καλής γειτονίας και η εξομάλυνση των σχέσεων της Άγκυρας με την Κύπρο που περνάει από την επίλυση του Κυπριακού με βάση το συμφωνημένο πλαίσιο του ΟΗΕ.

Τα «δώρα» των Χριστουγέννων

Αν και δεν υπάρχουν ημερομηνίες ένταξης για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, ωστόσο η Ε.Ε. επιδιώκει με οικονομικά κίνητρα να τις προσεγγίσει. 

«Το αίσθημα είναι παρόμοιο με αυτό των παιδιών την παραμονή των Χριστουγέννων που ανυπομονούν να πάρουν τα δώρα τους», δήλωσε ανώτατος αξιωματούχος της Ε.Ε.

Εν προκειμένω τα πιθανά «δώρα» θα παρουσιαστούν στους επικεφαλής της Αλβανίας, της Σερβίας, του Μαυροβουνίου, της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, της Βόρειας Μακεδονίας και του Κοσσυφοπεδίου. Το ποιος θα λάβει τι θα αποφασιστεί αύριο Πέμπτη κατά τη σύνοδο κορυφής των 27 κρατών-μελών της Ε.Ε χωρίς τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων.

Όσον αφορά την ένταξη της Αλβανίας, της Σερβίας, του Μαυροβουνίου ή της Βόρειας Μακεδονίας, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες ημερομηνίες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι σε διαπραγματεύσεις με τα τέσσερα κράτη σχετικά με τις αλλαγές στις εθνικές νομοθεσίες, την κρατική δομή και τις κυβερνητικές πρακτικές, προκειμένου να εναρμονιστούν με τα ενωσιακά πρότυπα.

Ανοιχτό παραμένει ακόμη το πώς θα προσαρμοστεί και η Ε.Ε. για το ενδεχόμενο ένταξης νέων μελών, καθώς οι υπάρχοντες κανονισμοί και δομές λήψης αποφάσεων καθιστούν αδύνατη μια τέτοια εξέλιξη. Εδώ και χρόνια τα κράτη-μέλη διαφωνούν σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις που θα πρέπει να γίνουν. Σε ομιλία του στη Σλοβενία, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ είχε θέσει το 2030 ως προθεσμία για τη διεύρυνση της Ένωσης. Ωστόσο η Ε.Ε. δεν επιβεβαίωσε ποτέ επισήμως σε σύνοδο κορυφής αυτόν τον χρονικό ορίζοντα.

Άπαντες στις Βρυξέλλες συμφωνούν πάντως στο εξής: μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, οι συζητήσεις για την ένταξη των έξι βαλκανικών κρατών έχουν αποκτήσει νέα δυναμική.

Μετά την έναρξη του πολέμου ξεκίνησαν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Αλβανία και τη Βόρεια Μακεδονία, ενώ η Βοσνία-Ερζεγοβίνη έγινε επίσης υποψήφια προς ένταξη χώρα – αν και εξαιτίας των ρωσόφιλων Σέρβων της χώρας προκύπτουν ζητήματα που καθιστούν αβέβαιο το πότε θα ξεκινήσουν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις. 

Προέχει η επίλυση των χρόνιων διαμαχών

Την ίδια στιγμή το Κοσσυφοπέδιο δεν αναγνωρίζεται ούτε από τη Σερβία ούτε και από ορισμένα κράτη-μέλη της Ε.Ε., γεγονός που περιπλέκει την πρόοδο των ενταξιακών διαπραγματεύσεων.

Η Ε.Ε. κάλεσε τα βαλκανικά κράτη να επιλύσουν τις διμερείς διαμάχες προκειμένου να μπορεί να επιτευχθεί κάποια πρόοδος. Κανείς όμως δεν περιμένει ουσιαστική προσέγγιση μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας αναφορικά με τις σερβικές αυτόνομες περιοχές στο Κοσσυφοπέδιο, ιδίως μετά τη φετινή κλιμάκωση. Πάντως, κατά τη σύνοδο κορυφής Ε.Ε.-Δυτικών Βαλκανίων, οι δύο κυβερνήσεις θα κληθούν να εφαρμόσουν την συμφωνία εξομάλυνσης των διμερών σχέσεων, στην οποία αμφότερες έχουν συναινέσει εδώ και καιρό. 

Σύμφωνα με τις εκθέσεις προόδου της Ε.Ε. από τον Νοέμβριο, τα έξι βαλκανικά κράτη προχωρούν εν γένει ταχέως στη βελτίωση του κράτους δικαίου, του τρόπου διακυβέρνησης και της καταπολέμησης της διαφθοράς. Όσον αφορά όμως τα δημοσιονομικά ελλείματα που διαπιστώθηκαν το παρελθόν έτος, δεν σημειώθηκε εντυπωσιακή πρόοδος.

Όσον αφορά την Αλβανία, η χώρα πέρασε από αξιολόγηση ώστε να ξεκινήσουν σύντομα οι διαπραγματεύσεις. Αυτές όμως εμποδίζονται επί του παρόντος από την Ελλάδα, εξαιτίας των γεγονότων στη Χειμάρρα. Καθώς η πρόοδος των ενταξιακών διαπραγματεύσεων είναι εφικτή βάσει ομόφωνων αποφάσεων, οι διαδικασίες αναγκαστικά επιβραδύνονται όταν ένα κράτος-μέλος ασκεί βέτο.

Οικονομικά κίνητρα

Ενόψει της συνόδου κορυφής, η Ε.Ε. εστιάζει σε περισσότερο λειτουργικές ενέργειες. Έτσι, ιδρύθηκε στα Τίρανα τμήμα του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου της Μπριζ όπου φοιτούν επί του παρόντος 500 φοιτητές. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη-μέλη θέλουν να χορηγήσουν περισσότερες υποτροφίες γι' αυτήν την ευρωπαϊκή σχολή, εξ ου και η συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων και εκείνων των Βαλκανίων πρόκειται να επεκταθεί.

Η Ε.Ε. έχει ξεκινήσει πολλά προγράμματα για την ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης, της καινοτομίας, των υποδομών και των επενδύσεων στα Βαλκάνια. Τον Νοέμβριο, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε ένα αναπτυξιακό πρόγραμμα ύψους 6 δισ. ευρώ έως το 2027 που θα φέρει στα Βαλκάνια τα πλεονεκτήματα της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς και της ελεύθερης μετακίνησης εμπορευμάτων και ανθρώπων ήδη πριν την επίσημη ένταξη των κρατών στην Ε.Ε. Εκτιμάται ότι μέσα στην επόμενη δεκαετία, με αυτόν τον τρόπο, οι οικονομικές επιδόσεις των Δυτικών Βαλκανίων θα μπορούσαν ακόμη και να διπλασιαστούν.

Ανταγωνισμός με Κίνα και Ρωσία

Επιπλέον, με τις επιδοτήσεις για τον ενεργειακό εφοδιασμό και την επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η Ε.Ε. θέλει να δημιουργήσει έναν στενότερο δεσμό με τα βαλκανικά κράτη, περιορίζοντας ταυτοχρόνως την επιρροή των γεωστρατηγικών ανταγωνιστών της, δηλαδή της Κίνας και της Ρωσίας στα Βαλκάνια. Σύμφωνα με ανάλυση του Ιδρύματος για την Επιστήμη και την Πολιτική (SWP) του Βερολίνου, η Ε.Ε. αποτελεί σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο των έξι κρατών των Δυτικών Βαλκανίων, με μεγάλη απόσταση από την Κίνα ή τη Ρωσία.

Στη σύνοδο κορυφής στις Βρυξέλλες, η Ε.Ε. θέλει να πείσει τη Σερβία στην υπογραφή κοινής δήλωσης όπου θα τονίζεται η σύνταξη της χώρας με τους ενωσιακούς στόχους στην εξωτερική πολιτική, καθώς και η απομάκρυνση από τη Ρωσία. Ωστόσο, είναι μάλλον απίθανο να συμφωνήσει σε αυτό ο Σέρβος πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς. Εξάλλου η Σερβία εξακολουθεί να προμηθεύεται πολύ φθηνή ενέργεια από τη Ρωσία. Ανώτατοι αξιωματούχοι της Ε.Ε. εκτιμούν πως η Σερβία δεν θα εξωθηθεί σε καμία σχετική ενέργεια κατά τη σύνοδο κορυφής. Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις με το Βελιγράδι θα συνεχιστούν, ακόμη κι αν αυτό δεν ταυτίζεται ακόμη πλήρως με την εξωτερική πολιτική της Ε.Ε.

Με πληροφορίες από ΑΠΕ, DEUTSCHE WELLE