Ελεγκτικό Συνέδριο: Πρόκληση μια νέα λιτότητα στην ΕΕ

Οι προσπάθειες της ΕΕ να επικαιροποιήσει το πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησής της προσκρούουν σε γνωστές εδώ και χρόνια αδυναμίες. Στην επισκόπηση που δημοσίευσε σήμερα, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ) αναλύει κατά πόσον αυτές αντιμετωπίζονται στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης που πρότεινε πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το ΕΕΣ, παρότι επικροτεί την κίνηση και τις προσπάθειες, επισημαίνει επίσης τις προκλήσεις και τους κινδύνους για τον αποτελεσματικό συντονισμό των οικονομικών πολιτικών στην ΕΕ.

Μέχρι στιγμής, η εικόνα όσον αφορά τα αποτελέσματα του πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ είναι ανάμικτη, αναφέρει ανακοίνωση.

Λίγο πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας COVID‑19, το επίπεδο του δημόσιου χρέους σε 12 κράτη μέλη υπερέβαινε το 60 % ενώ, παράλληλα, δέκα χώρες αντιμετώπιζαν μακροοικονομικές ανισορροπίες και άλλες τρεις υπερβολικές μακροοικονομικές ανισορροπίες.

Οι αριθμοί αυτοί, όπως έχει επανειλημμένως αναφέρει το ΕΕΣ στις διάφορες δημοσιεύσεις του, είναι ενδεικτικοί σημαντικών αδυναμιών στο πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης και στον τρόπο εφαρμογής του.

Αυτές είναι: η χρήση μη παρατηρήσιμων δεικτών που υπόκεινται σε συχνές και ενίοτε σημαντικές αναθεωρήσεις, η μη ανάληψη της ευθύνης σε εθνικό επίπεδο, η ανισορροπία μεταξύ διαφάνειας και διακριτικής ευχέρειας, η μη επιβολή των κανόνων στην πράξη, καθώς και η πολυπλοκότητα και οι αλληλεπικαλύψεις στην εποπτεία και την παρακολούθηση. Η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνώρισε την ανάγκη μεταρρύθμισης του πλαισίου και, τον Απρίλιο του 2023, παρουσίασε μια δέσμη νομοθετικών προτάσεων.

«Με την προτεινόμενη μεταρρύθμιση επιδιώκεται να αντιμετωπιστούν πολλά από τα προβλήματα του ισχύοντος πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης που το ΕΕΣ έχει επισημάνει τα τελευταία χρόνια,» δήλωσε ο François-Roger Cazala, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδιος για την επισκόπηση. «Ωστόσο, η κύρια πρόκληση θα είναι να διασφαλιστούν έγκαιρες και αποτελεσματικές δημοσιονομικές προσαρμογές που προωθούν τη βιωσιμότητα του χρέους, με παράλληλη στήριξη των επενδύσεων και της οικονομικής μεγέθυνσης.»

Οι καθαρές δαπάνες προορίζονται να αποτελέσουν τον μοναδικό δείκτη κατά τον καθορισμό της πορείας δημοσιονομικής προσαρμογής στα μεσοπρόθεσμα δημοσιονομικά-διαρθρωτικά σχέδια των κρατών μελών και κατά την άσκηση της ετήσιας δημοσιονομικής εποπτείας. Η αλλαγή αυτή ανταποκρίνεται στην προτροπή του ΕΕΣ για έναν δείκτη απλούστερο, περισσότερο προβλέψιμο και παρατηρήσιμο από τον μέχρι στιγμής χρησιμοποιούμενο.

Επιπλέον, το ΕΕΣ επικροτεί τον στόχο για μεγαλύτερη εστίαση στη βιωσιμότητα του χρέους με την εφαρμογή μιας ειδικής ανά χώρα προσέγγισης αντί της προσέγγισης της «ενιαίας αντιμετώπισης». Ωστόσο, προειδοποιεί ότι δεν αποκλείεται να μην προβούν όλες οι χώρες της ΕΕ στις αναγκαίες δημοσιονομικές προσαρμογές. Λόγου χάριν, εάν τα κράτη μέλη χρησιμοποιούσαν παραδοχές περισσότερο αισιόδοξες από εκείνες της Επιτροπής, ο προβλεπόμενος δείκτης χρέους θα μειωνόταν, με αποτέλεσμα ανεπαρκή δημοσιονομική προσαρμογή.

Σε εθνικό επίπεδο, το ΕΕΣ επισημαίνει ότι τα μεσοπρόθεσμα δημοσιονομικά πλαίσια εξακολουθούν να μην είναι αρκετά δεσμευτικά. Εκφράζει την ικανοποίησή του για την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για ενίσχυση και διεύρυνση του ρόλου των εθνικών ανεξάρτητων δημοσιονομικών οργάνων, αν και μένει να διαπιστωθεί πώς αυτό θα εφαρμοστεί στην πράξη.

Η ανάληψη της ευθύνης σε εθνικό επίπεδο είναι σημαντική για την αποτελεσματικότητα της οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ: εάν δεν τις ενστερνίζονται, οι κυβερνήσεις τείνουν να αναβάλλουν σημαντικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Οι προτάσεις καλύπτουν τις παρατηρήσεις που έχουν διατυπωθεί σε παλαιότερα έγγραφα του ΕΕΣ σχετικά με το ζήτημα αυτό.

Ομοίως, οι προτάσεις αποτελούν βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση όσον αφορά τη διαφάνεια, μέσω της γνωστοποίησης από την Επιτροπή της μεθοδολογίας της και των δεδομένων που χρησιμοποιεί για τον καθορισμό της πορείας προσαρμογής αναφοράς. Ωστόσο, τα κριτήρια και η μεθοδολογία που θα εφαρμόζονται για την αξιολόγηση των μεσοπρόθεσμων δημοσιονομικών-διαρθρωτικών σχεδίων δεν καθορίζονται με σαφήνεια. Ως εκ τούτου, το ΕΕΣ διαβλέπει κίνδυνο διεύρυνσης του περιθωρίου ερμηνείας και διακριτικής ευχέρειας της Επιτροπής, κάτι που ενδέχεται να έχει συνέπειες για τη διαφάνεια και την ίση μεταχείριση.

Όσον αφορά την επιβολή, μολονότι οι κυρώσεις σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με τους δημοσιονομικούς κανόνες αποτελούν ανέκαθεν στοιχείο του πλαισίου δημοσιονομικής εποπτείας της ΕΕ, η Επιτροπή δεν τις έχει εφαρμόσει ποτέ. Το ΕΕΣ κρίνει ότι η θέσπιση κυρώσεων που μπορούν να εφαρμοστούν στην πράξη, όπως προτείνει η Επιτροπή, μπορεί ενδεχομένως να επιδράσει θετικά στην επιβολή των κανόνων. Ωστόσο, η κρίση των ειδικών και οι πολιτικές ευαισθησίες θα συνεχίσουν να βαρύνουν καθοριστικά στην απόφαση επιβολής οικονομικών κυρώσεων.

Η σύνδεση της χρηματοδότησης στο πλαίσιο του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) με τις ειδικές ανά χώρα συστάσεις στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου (ετήσιος κύκλος συντονισμού της οικονομικής και δημοσιονομικής πολιτικής) μπορεί να επηρεάσει θετικά την υλοποίησή τους και, ενδεχομένως, να επιδράσει θετικά στην επιβολή.

Τέλος, το ΕΕΣ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, παρά τις προσπάθειες εξορθολογισμού από μέρους της Επιτροπής, στη μακροοικονομική εποπτεία της ΕΕ εξακολουθεί να εμπλέκεται πληθώρα φορέων και επιπέδων ελέγχου.

Γενικές πληροφορίες

Μέσω του πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ επιδιώκεται η παρακολούθηση, η πρόληψη και η διόρθωση οικονομικών τάσεων που θα μπορούσαν να αποδυναμώσουν τις εθνικές οικονομίες ή να επηρεάσουν αρνητικά τις χώρες της ΕΕ. Με την πάροδο του χρόνου, το πλαίσιο αυτό έχει εξελιχθεί. Σήμερα, το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο για τον συντονισμό της οικονομικής πολιτικής και της πολιτικής απασχόλησης αποσκοπεί στην εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης που συνδυάζει το δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ (το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης και τα εθνικά δημοσιονομικά πλαίσια), τη διαδικασία μακροοικονομικών ανισορροπιών και το πλαίσιο για τα κράτη μέλη που αντιμετωπίζουν ή απειλούνται με σοβαρές δυσκολίες αναφορικά με τη χρηματοοικονομική τους σταθερότητα ή τη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών τους ή που ζητούν χρηματοδοτική συνδρομή.

Σε συνέχεια της επισκόπησής της όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ, κατόπιν δημόσιας διαβούλευσης και λαμβάνοντας επίσης υπόψη τις παλαιότερες ελεγκτικές εργασίες και τις συστάσεις του ΕΕΣ σχετικά με το θέμα αυτό, η Επιτροπή υπέβαλε, τον Απρίλιο του 2023, δέσμη νομοθετικών προτάσεων με σκοπό τη μεταρρύθμιση του πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης πριν από τις επόμενες διαδικασίες κατάρτισης των προϋπολογισμών των κρατών μελών.

Η επισκόπηση 5/2023, με τίτλο «Μεταρρύθμιση της οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ - Ευκαιρίες παρά τους κινδύνους και τις προκλήσεις», είναι διαθέσιμη στον ιστότοπο του ΕΕΣ. Η δημοσίευση αυτή δεν αποτελεί έκθεση ελέγχου, αλλά επισκόπηση βασισμένη σε προηγούμενες ελεγκτικές εργασίες του ΕΕΣ στον συγκεκριμένο τομέα. Για την κατάρτισή της αξιοποιήθηκαν επίσης δημοσίως διαθέσιμες πληροφορίες και υλικό που συλλέχθηκε ειδικά για αυτό τον σκοπό.