Οι BRICS και το μεγάλο στοίχημα της διεύρυνσης

Η ένταξη έξι νέων χωρών από το 2024 στην ομάδα των BRICS θεωρείται από παρατηρητές ως ένα κρίσιμο βήμα στην προσπάθεια να πετύχουν την αναδιάρθρωση της παγκόσμιας τάξης που το μπλοκ θεωρεί ξεπερασμένη.

Σαουδική Αραβία, Ιράν, Αιθιοπία, Αίγυπτος, Αργεντινή και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα δέχτηκαν την πρόσκληση στην πρώτη, εδώ και 13 χρόνια, διεύρυνση της ομάδας. Οι ηγέτες των BRICS, μάλιστα, άφησαν ανοιχτή την πόρτα για νέα μελλοντική διεύρυνση, καθώς δεκάδες ακόμη χώρες εξέφρασαν ενδιαφέρον να ενταχθούν στο γκρουπ που ελπίζουν ότι μπορεί να αλλάξει τους παγκόσμιους όρους ανταγωνισμού.

Η επέκταση προσθέτει «οικονομικό βάρος» στους BRICS, των οποίων τα σημερινά μέλη είναι η Κίνα, η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, καθώς και οι Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Νότια Αφρική. Θα μπορούσε επίσης να ενισχύσει τη δεδηλωμένη φιλοδοξία του να γίνει εκπρόσωπος του «Παγκόσμιου Νότου».

Βέβαια, οι μακροχρόνιες εντάσεις θα μπορούσαν να παραμείνουν μεταξύ μελών που θέλουν να σφυρηλατήσουν την ομάδα ως αντίβαρο στη Δύση -ιδίως την Κίνα, τη Ρωσία και τώρα το Ιράν- και εκείνων που συνεχίζουν να καλλιεργούν στενούς δεσμούς με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη.

«Αυτή η επέκταση των μελών είναι ιστορική», δήλωσε ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ, ο πιο ένθερμος υποστηρικτής της διεύρυνσης του μπλοκ. «Δείχνει την αποφασιστικότητα των χωρών των BRICS για ενότητα και συνεργασία με τις ευρύτερες αναπτυσσόμενες χώρες».

Οι έξι νέοι υποψήφιοι θα γίνουν επίσημα μέλη την 1η Ιανουαρίου 2024, δήλωσε ο Νοτιοαφρικανός πρόεδρος Σίριλ Ραμαφόσα, όταν κατονόμασε τις χώρες κατά τη διάρκεια μιας τριήμερης συνόδου ηγετών που φιλοξενεί στο Γιοχάνεσμπουργκ. «Έχουμε συναίνεση για την πρώτη φάση αυτής της διαδικασίας επέκτασης και θα ακολουθήσουν και άλλες φάσεις».

Οι χώρες που προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν αντικατοπτρίζουν τις επιθυμίες μεμονωμένων μελών της BRICS να φέρουν συμμάχους τους στη λέσχη. Ο Πρόεδρος της Βραζιλίας Λουίζ Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα είχε κάνει έκκληση για ένταξη της γειτονικής Αργεντινής, ενώ η Αίγυπτος έχει στενούς εμπορικούς δεσμούς με τη Ρωσία και την Ινδία.

Η είσοδος των πετρελαϊκών δυνάμεων της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ είναι σημάδι της προσπάθειας απομάκρυνσής τους από την επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών. Ρωσία και Ιράν ενώνει ο πονοκέφαλος των κυρώσεων που τους επέβαλαν οι ΗΠΑ και η διπλωματική απομόνωση, με τους οικονομικούς τους δεσμούς να βαθαίνουν στον απόηχο της εισβολής της Μόσχας στην Ουκρανία.

«Οι BRICS δεν ανταγωνίζονται κανέναν», δήλωσε ο Ρώσος Βλαντιμίρ Πούτιν. «Αλλά είναι επίσης προφανές ότι αυτή η διαδικασία ανάδυσης μιας νέας παγκόσμιας τάξης έχει ακόμα σκληρούς αντιπάλους».

Ο Πρόεδρος του Ιράν Ε. Ραΐσι γιόρτασε την πρόσκληση της χώρας του στο BRICS στην Ουάσιγκτον, λέγοντας στο ιρανικό τηλεοπτικό δίκτυο Al Alam ότι η διεύρυνση «δείχνει ότι η μονομερής προσέγγιση είναι καθ' οδόν προς την αποσύνθεση».

Το Πεκίνο είναι κοντά στην Αιθιοπία και η ένταξη της χώρας δείχνει επίσης την επιθυμία της Νότιας Αφρικής να ενισχύσει τη φωνή της Αφρικής στις παγκόσμιες υποθέσεις.

Οι χώρες BRICS έχουν οικονομίες πολύ διαφορετικές σε κλίμακα και κυβερνήσεις με συχνά αποκλίνοντες στόχους εξωτερικής πολιτικής. Αν και φιλοξενούν περίπου το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού και το ένα τέταρτο του παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, οι εσωτερικές διαιρέσεις εδώ και καιρό τις εμποδίζουν να γίνουν σημαντικός παίκτης στην παγκόσμια σκηνή.

Εδώ και καιρό η ομάδα έχει επικριθεί για την αποτυχία να ανταποκριθούν στις μεγάλες φιλοδοξίες της. Η τακτικά επαναλαμβανόμενη επιθυμία των κρατών-μελών της να απογαλακτιστούν από το δολάριο, για παράδειγμα, δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Και το πιο συγκεκριμένο επίτευγμά της, η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, παλεύει να αντεπεξέλθει λόγω των κυρώσεων κατά της Ρωσίας.

Η ίδια η διεύρυνση αποτέλεσε αντικείμενο σκληρών διαπραγματεύσεων. Η Κίνα έχει ζητήσει από καιρό την επέκταση των BRICS καθώς προσπαθεί να αμφισβητήσει τη δυτική κυριαρχία, μια στρατηγική που ασπάζεται η Ρωσία. Άλλα μέλη των BRICS υποστηρίζουν την προώθηση της δημιουργίας μιας πολυπολικής παγκόσμιας τάξης. Αλλά Βραζιλία και Ινδία έχουν σφυρηλατήσει στενότερους δεσμούς με τη Δύση.

Ο Λούλα της Βραζιλίας έχει απορρίψει την ιδέα ότι το μπλοκ θα πρέπει να επιδιώξει να ανταγωνιστεί τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ομάδα των επτά πλούσιων οικονομιών. Ωστόσο, καθώς έφευγε από τη Νότια Αφρική την Πέμπτη, είπε ότι δεν είδε καμία αντίφαση στην εισαγωγή του Ιράν -ενός ιστορικού εχθρού της Ουάσιγκτον-, εάν προωθούσε την υπόθεση του αναπτυσσόμενου κόσμου.

«Δεν μπορούμε να αρνηθούμε τη γεωπολιτική σημασία του Ιράν και άλλων χωρών που θα ενταχθούν στους BRICS... Αυτό που έχει σημασία δεν είναι το πρόσωπο που κυβερνά αλλά η σημασία της χώρας».

Η σημασία των BRICS

Τα αρχικά έξι μέλη των BRICS αναμένεται να έχουν αθροιστικό ΑΕΠ 27,6 τρισεκατομμυρίων δολαρίων το 2023, που αντιπροσωπεύει το 26,3% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Με τα νέα μέλη, το αναμενόμενο ΑΕΠ αυξάνεται στα 30,8 τρισεκατομμύρια δολάρια, με το μερίδιο να ανεβαίνει στο 29,3%.

Οι BRICS αντιπροσώπευαν πάντα ένα σημαντικό κομμάτι του παγκόσμιου πληθυσμού χάρη στην Κίνα και την Ινδία, που είναι οι μόνες χώρες με πάνω από 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους.

Οι δύο μεγαλύτεροι πληθυσμοί που προστίθενται στα BRICS είναι η Αιθιοπία (126,5 εκατομμύρια) και η Αίγυπτος (112,7 εκατομμύρια). Συνολικά η ομάδα με τη νέα της σύνθεση καλύπτει το 46% του πληθυσμού της γης. 

Τέλος, με βάση τα στοιχεία του 2022 από το Energy Institute Statistical Review of World Energy, το μερίδιο της BRICS στην παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου θα αυξηθεί από 20,4% σε 43,1% εξαιτίας, κυρίως, της ένταξης της Σαουδικής Αραβίας.