ΔΝΤ: Λιτότητα και μεταρρυθμίσεις η συνταγή για μείωση του χρέους

Καθώς το δημόσιο χρέος εξακολουθεί να είναι αυξημένο, η άνοδος των επιτοκίων και το ισχυρό δολάριο επιβαρύνουν το κόστος δανεισμού, το οποίο επιβαρύνει με τη σειρά του την ανάπτυξη και δημιουργεί κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, προειδοποιεί το ΔΝΤ σε blog στο οποίο εξετάζει ποιες πολιτικές είναι κατάλληλες για τη μείωση του δημόσιου χρέους.

Χρησιμοποιώντας δεδομένα δύο δεκαετιών, το ΔΝΤ εκτιμά ότι μια κατάλληλα προσαρμοσμένη δημοσιονομική συρρίκνωση 0,4 ποσοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ μειώνει τον λόγο του χρέους προς το ΑΕΠ κατά 0,7 ποσοστιαίες μονάδες το πρώτο έτος και έως και 2,1 ποσοστιαίες μονάδες μετά από πέντε χρόνια.

Αλλά η χρονική στιγμή που θα ξεκινήσει η δημοσιονομική προσαρμογή μπορεί να επηρεάσει το αποτέλεσμα που θα έχει, υποστηρίζει το Ταμείο.

Ειδικότερα, η πιθανότητα μείωσης των χρέους μέσω δημοσιονομικής προσαρμογής αυξάνεται όταν πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια μιας εγχώριας και παγκόσμιας οικονομικής άνθησης ή σε περιόδους κατά τις οποίες οι χρηματοοικονομικές συνθήκες είναι χαλαρές και η αβεβαιότητα χαμηλή.

Πέρα από το χρονικό πλαίσιο, έχει σημασία και ο σχεδιασμός των πολιτικών, σημειώνει το ΔΝΤ.

Συγκεκριμένα, στις ανεπτυγμένες οικονομίες, ο λόγος του χρέους είναι πιθανότερο να μειωθεί μέσω περικοπών στις δαπάνες παρά μέσω αύξησης των εσόδων από φόρους. Οι πιθανότητες επιτυχίας βελτιώνονται επίσης όταν η δημοσιονομική προσαρμογή συνοδεύεται από διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που ενισχύουν την ανάπτυξη και από ισχυρά θεσμικά πλαίσια.

Αυτό εξηγεί, σύμφωνα με το ΔΝΤ, γιατί η δημοσιονομική προσαρμογή συνήθως δεν οδήγησε σε μείωση του λόγου χρέους στο παρελθόν: δεν υπήρχαν οι κατάλληλες συνθήκες και οι συνοδευτικές πολιτικές.

Όπως αναφέρει το Ταμείο, υπάρχουν σημαντικοί παράγοντες για τους οποίους η δημοσιονομική εξυγίανση από μόνη της δεν οδήγησε σε μείωση του επιπέδου του χρέους στις μισές περίπου περιπτώσεις: πρώτον, η δημοσιονομική προσαρμογή τείνει να επιβραδύνει την ανάπτυξη του ΑΕΠ. Δεύτερον, οι διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών και οι μεταβιβάσεις σε κρατικές επιχειρήσεις ή έκτακτες υποχρεώσεις μπορούν να αντισταθμίσουν τις προσπάθειες μείωσης του χρέους.

Αυτές οι «εκτός προϋπολογισμού» ενέργειες μπορούν να αυξήσουν το χρέος, παρά τις βελτιώσεις στο πρωτογενές ισοζύγιο (που συνήθως θα μείωνε το χρέος). Τέτοια παραδείγματα είναι, σύμφωνα με το ΔΝΤ, οι έκτακτες ενισχύσεις που παρείχε η κυβέρνηση σε κρατικές επιχειρήσεις στο Μεξικό (2016) και η εκκαθάριση ληξιπρόθεσμων πληρωμών από την κυβέρνηση στην Ελλάδα (2016), τα οποία καταγράφηκαν όλα ως κάτω από τα στοιχεία γραμμής στον δημοσιονομικό λογαριασμό.

Αναδιάρθρωση χρέους

Ενώ η καλά σχεδιασμένη δημοσιονομική προσαρμογή και οι φιλικές προς την ανάπτυξη διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις μπορούν να συμβάλουν στη μείωση του λόγου χρέους, ενδέχεται να μην επαρκούν για χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα χρέους, παραδέχεται το ΔΝΤ.

Σε τέτοιες περιπτώσεις μπορεί, σύμφωνα με το ΔΝΤ, να είναι απαραίτητη η αναδιάρθρωση χρέους.

Όπως επισημαίνει το Ταμείο, η αναδιάρθρωση χρησιμοποιείται συνήθως ως έσχατη λύση. Είναι μια πολύπλοκη διαδικασία, που απαιτεί τη συμφωνία εγχώριων και ξένων πιστωτών και περιλαμβάνει επιμερισμό των βαρών μεταξύ διαφορετικών μερών. Μπορεί να επιφέρει σημαντικό οικονομικό κόστος και υπάρχουν κίνδυνοι όσον αφορά την αξιοπιστία.

Αλλά όταν συνδυάζεται με τη δημοσιονομική προσαρμογή, μπορεί σύμφωνα με το ΔΝΤ να μειώσει σημαντικά τον λόγο του χρέους -κατά μέσο όρο, έως και 8 ποσοστιαίες μονάδες ή περισσότερο μετά από 5 χρόνια στις αναδυόμενες αγορές και στις χώρες χαμηλού εισοδήματος.

Οι Σεϋχέλλες, για παράδειγμα, είχαν αναλογία χρέους πάνω από 180% το 2008, όταν ξέσπασε η παγκόσμια οικονομική κρίση. Μετά από αναδιαρθρώσεις χρέους, ο λόγος αυτός μειώθηκε στο 84% το 2010. 

Το ΔΝΤ αναφέρει επίσης ότι έχει σημασία πόσο βαθιά είναι η αναδιάρθρωση. Το δημόσιο χρέος της Μπελίζ παρέμεινε αυξημένο παρά τις δύο διαδοχικές αναδιαρθρώσεις, γεγονός που υποδηλώνει ότι ακόμη και όταν γίνει νωρίς, το χρέος θα παραμείνει υψηλό, εάν η θεραπεία δεν είναι αρκετά βαθιά. Αντίθετα, οι δείκτες χρέους της Τζαμάικα μειώθηκαν σημαντικά με έγκαιρες και βαθιές αναδιαρθρώσεις που πραγματοποιήθηκαν μέσω παράτασης της λήξης και μείωσης των πληρωμών τοκομεριδίων και όχι μείωσης της ονομαστικής αξίας του χρέους. 

Για τις χώρες που μπορούν να αντέξουν οικονομικά μια μέτρια και σταδιακή μείωση του λόγου χρέους, είναι καλύτερο να προβούν σε δημοσιονομική προσαρμογή όταν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές, μαζί με πολιτικές που περιλαμβάνουν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις με στόχο την προώθηση της ανάπτυξης. Η ύπαρξη ισχυρών θεσμικών πλαισίων μπορεί να αποτρέψει ενέργειες «εκτός προϋπολογισμού» που υπονομεύουν τις προσπάθειες μείωσης του χρέους και διασφαλίζουν ότι οι χώρες δημιουργούν όντως αποθέματα ασφαλείας και μειώνουν το χρέος.

Οι χώρες που αντιμετωπίζουν αυξημένες πιέσεις χρηματοδότησης ή ήδη αντιμετωπίζουν προβλήματα χρέους ενδέχεται να μην έχουν βιώσιμη εναλλακτική λύση από την ουσιαστική ή ταχεία μείωση του χρέους. Πιθανότατα θα χρειαστεί δημοσιονομική προσαρμογή για την ανάκτηση της εμπιστοσύνης της αγοράς και την ανάκτηση της μακροοικονομικής σταθερότητας σε αυτές τις χώρες. Επιπλέον, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να εξετάσουν την έγκαιρη αναδιάρθρωση του χρέους. Εάν επιλεγεί ως λύση η αναδιάρθρωση, θα πρέπει να είναι βαθιά για να μειωθεί ο λόγος του χρέους.

Για να επιτύχουν οι αναδιαρθρώσεις, οι φορείς χάραξης πολιτικής πρέπει επίσης να προωθήσουν μηχανισμούς για την ενίσχυση του συντονισμού και της εμπιστοσύνης μεταξύ των πιστωτών και των οφειλετών.