Χαμένοι και κερδισμένοι της ενεργειακής κρίσης

Τα πάνω-κάτω έφερε η ενεργειακή κρίση. Στους μακράν κερδισμένους συγκαταλέγονται οι παραγωγοί ορυκτών καυσίμων, που αποκόμισαν φέτος «ουρανοκατέβατα» κέρδη 2 τρισ. δολαρίων, πάνω από τα καθαρά έσοδά τους του 2021. Στον αντίποδα, είναι οι καταναλωτές και κυρίως τα φτωχότερα νοικοκυριά, που δαπανούν το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους για ενέργεια και τρόφιμα. Για πρώτη φορά από την έναρξη της σύνθετης αυτής κρίσης παρατηρείται σε παγκόσμια κλίμακα αύξηση του αριθμού των ατόμων χωρίς πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια.

Σύμφωνα με στοιχεία του World Energy Outlook 2022 του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA), περίπου 75.000.000 άνθρωποι που απέκτησαν πρόσφατα πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια εκτιμάται ότι δεν θα μπορούν να πληρώσουν για τη χρήση της. Και σχεδόν 100.000.000 άνθρωποι θα στραφούν στα καυσόξυλα για την πιο καθημερινή ανάγκη τους, το μαγείρεμα.

Πίεση στα δημοσιονομικά τους, όμως, αντιμετωπίζουν και οι κυβερνήσεις. Ο συνδυασμός έλλειψης ενέργειας και υψηλών τιμών έχει οδηγήσει κυρίως τις προηγμένες οικονομίες στη δέσμευση πάνω από 500 δισ. δολ., προκειμένου να προστατευθούν οι καταναλωτές από τις επιπτώσεις της κρίσης που αποτυπώνονται στους λογαριασμούς ενέργειας. Και παράλληλα, τις εξαναγκάζει, ως εναλλακτικές επιλογές, να στραφούν στο πετρέλαιο και τον άνθρακα και να δώσουν παράταση ζωής σε πυρηνικά εργοστάσια.

Με τη ρήξη Ευρώπης-Ρωσίας να θεωρείται μόνιμη από τον IEA, επισημαίνεται ότι ο επερχόμενος χειμώνας θα δοκιμάσει όχι μόνον τις αγορές φυσικού αερίου αλλά και την αλληλεγγύη στη Γηραιά Ήπειρο. Ακόμη πιο σκληρός αναμένεται να είναι και ο χειμώνας 2023-2024. Νέες αγορές για LNG αναμένεται να ανοίξουν στα μέσα της τρέχουσας δεκαετίας, με τον ανταγωνισμό για τα διαθέσιμα φορτία να είναι έντονος, καθώς η ζήτηση από την Κίνα αρχίζει να αυξάνεται ξανά.

Τρία σενάρια

Ο IEA αναγνωρίζει ότι οι αγορές ενέργειας παραμένουν εξαιρετικά ευάλωτες, με το σημερινό ενεργειακό σοκ να υπενθυμίζει την ευθραυστότητα και τη μη βιωσιμότητα του υφιστάμενου ενεργειακού συστήματος. Ωστόσο, ο διεθνής οργανισμός εμφανίζεται να αμφισβητεί τη συμβολή των πολιτικών για το κλίμα και τις μηδενικές δεσμεύσεις στην πυροδότηση της κρίσης. Θεωρεί ότι η περικοπή φυσικού αερίου προς την Ευρώπη από τη Ρωσία ευθύνεται για τις δυσθεώρητες τιμές ενέργειας και τα προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα.

Το κύριο ερώτημα στο φετινό Outlook του IEA είναι εάν αυτή η κρίση θα αποτελέσει οπισθοδρόμηση για την πράσινη μετάβαση ή καταλύτη ταχύτερων ενεργειών προς αυτήν. Εξετάζονται τρία σενάρια: το πρώτο (Stated Policies Scenario, STEPS) επικεντρώνεται στις σημερινές ρυθμίσεις πολιτικής, το δεύτερο (Announced Pledges Scenario, APS) προϋποθέτει ότι όλοι οι φιλόδοξοι στόχοι που ανακοινώθηκαν από τις κυβερνήσεις θα εκπληρωθούν έγκαιρα και στην ολότητά τους και το τρίτο (Net Zero Emissions by 2050 Scenario, NZE) σχεδιάζει ένα τρόπο σταθεροποίησης στον 1,5 βαθμό Κελσίου για την αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας, παράλληλα με την καθολική πρόσβαση σε καθαρότερη ενέργεια έως το 2030.

Με το STEPS ο IEA προσβλέπει ότι οι επενδύσεις για πράσινη ενέργεια θα αυξηθούν πάνω από 50%, με εκτιμώμενο προϋπολογισμό πλέον των 2 τρισ. δολ. ως το 2030, κάτι το οποίο επισημαίνει ότι συνιστά τεράστια ευκαιρία για ανάπτυξη, νέες θέσεις εργασίας και μια τεράστια αρένα για τον διεθνή οικονομικό ανταγωνισμό.

Ωστόσο, σε αυτό το σενάριο, απειλή παραμένουν τα ορυκτά καύσιμα, τα οποία διατηρούν το μερίδιό τους στο παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα εδώ και δεκαετίες στο 80%. «Πεισματικά υψηλό», το χαρακτηρίζει ο IEA. Μέχρι το 2030, το μερίδιο αυτό πέφτει κάτω από το 75% και λίγο κάτω από το 60% έως το 2050.

Με το APS, λέει ο IEA, μια πλήρης επίτευξη των δεσμεύσεων για το κλίμα θα οδηγούσε τον κόσμο σε ένα ασφαλέστερο έδαφος, αλλά το χάσμα είναι μεγάλο μεταξύ των σημερινών φιλοδοξιών και της σταθεροποίησης της αύξησης της θερμοκρασίας. Ακόμη κι αν εφαρμοστούν αυτές οι δεσμεύσεις, διατηρείται το 2100 η απειλητική άνοδος της θερμοκρασίας κατά 1,7 βαθμό Κελσίου.

Πρώτα ο άνθρωπος

Με αυτά τα δεδομένα, ο IEA είναι σαφές ότι προκρίνει το σενάριο NZE, προειδοποιώντας ότι αν δεν επιταχυνθούν οι πράσινες επενδύσεις, θα χρειαστούν υψηλότερες επενδύσεις σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο για να αποφευχθεί περαιτέρω αστάθεια στις τιμές των καυσίμων, σε βάρος όμως της κλιματικής αλλαγής. Και καταλήγει με μια ρεαλιστική παραδοχή:

«Οι προσεγγίσεις με επίκεντρο τον άνθρωπο είναι απαραίτητες για να επιτραπεί στις ευάλωτες κοινότητες να διαχειριστούν το αρχικό κόστος των καθαρότερων τεχνολογιών και να διασφαλίσουν ότι τα οφέλη από τις μεταβάσεις γίνονται αισθητά σε όλες τις κοινωνίες. Ακόμη και όταν οι μεταβάσεις μειώνουν τη χρήση ορυκτών καυσίμων, υπάρχουν ορισμένα ορυκτά καύσιμα που παραμένουν κρίσιμα για την ενεργειακή ασφάλεια, όπως η παραγωγή με αέριο ή τα διυλιστήρια για τη διάθεση καυσίμων κίνησης. Η απρογραμμάτιστη ή πρόωρη απόσυρση αυτών των υποδομών θα μπορούσε να έχει αρνητικές συνέπειες για την ενεργειακή ασφάλεια».