Νερό με το δελτίο σε βιομηχανίες στη Γερμανία

Mελέτη που ανατέθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2018 εντόπισε οκτώ ποτάμια, στις περιοχές των οποίων ο κίνδυνος συγκρούσεων για τη χρήση του όλο και πιο σπάνιου νερού, είναι ιδιαίτερα υψηλός. Eκτός από τον Νείλο, τον Ευφράτη και τον Τίγρη, οι επιστήμονες συμπεριλαμβάνουν επίσης τους ποταμούς Γάγγη, Βραχμαπούτρα, Ινδό και Κολοράντο.

Η Γερμανία δεν αναφέρεται σε αυτήν την μελέτη, διότι ίσως θεωρούνταν πάντα χώρα με πλούσια αποθέματα νερού, Αλλά η κλιματική αλλαγή κάνει τα καλοκαίρια στις περιοχές ανάμεσα στις Άλπεις και τη Βόρεια Θάλασσα πιο ζεστά και πιο ξηρά. Το αποτέλεσμα είναι οι υγρότοποι να στεγνώνουν και τα δάση να καίγονται. Στα ποτάμια η στάθμη του νερού πέφτει, τα ποταμόπλοια δυσκολεύονται να περάσουν, ο υδροφόρος ορίζοντας βυθίζεται και η ανησυχία για το εάν θα επαρκεί το νερό μεγαλώνει.

Δικαστικές διαμάχες για το νερό

Ο εμπειρογνώμων σε θέμα νερού Χόλγκερ Σίντλερ περιμένει ότι και η Γερμανία οδηγείται σε περιφερειακές συγκρούσεις με επίκεντρο τη χρήση νερού. «Στη Ρηνανία-Παλατινάτο έχουμε το παράδειγμα στο εθνικό πάρκο, όπου ανοίγονται νέες πηγές για περισσότερο νερό λόγω της κλιματικής αλλαγής. Για παράδειγμα, υπάρχουν αυτές οι εταιρείες μεταλλικού νερού Schwollener που τώρα θέλουν να χρησιμοποιούν περισσότερο νερό από το εθνικό πάρκο. Και φυσικά τίθεται αμέσως το ερώτημα: σε ένα εθνικό πάρκο είναι κάτι τέτοιο επιτρεπτό;».

Όλο και περισσότερες ανάλογες υποθέσεις καταλήγουν στα δικαστήρια. Για παράδειγμα, στην πόλη Λίνεμπουργκ στη βόρεια Γερμανία, από όπου το Αμβούργο υδρεύεται εδώ και 40 χρόνια, η εταιρεία ύδρευσης θέλει τώρα να αυξήσει σημαντικά τις ποσότητες. Λόγω οικολογικών ανησυχιών όμως η πόλη έβαλε πλαφόν. Η υπόθεση βρίσκεται στα δικαστήρια.

Η Φρανκφούρτη αποτελεί ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα, όπως επισημαίνει ο Ντίτερ Μπόρχαρντ, επικεφαλής του ερευνητικού τμήματος «Περιβάλλον και υδάτινοι πόροι» στο Κέντρο Περιβαλλοντικών Ερευνών Χέλμχολτς. «Πρόκειται για δεκαετίες ανταγωνισμού για τη χρήση νερού μεταξύ της πόλης της Φρανκφούρτης και της γύρω περιοχής. Στον οικισμό Ριντ στην περιοχή Φούλντα έγινε υπερεκμετάλλευση νερού με αποτέλεσμα να σημειωθούν ζημιές σε κτίρια, επειδή το έδαφος υποχώρησε, με διαφωνίες για το τί τις προκάλεσε. Όμως, εδώ και πολύν καιρό γίνονται προσπάθειες άμβλυνσης αυτών των συγκρούσεων μέσω προγραμμάτων με μέτρα μακροπρόθεσμου ορίζοντα".

Νερό με το δελτίο

«Δίψα» για νερό έχει ιδιαίτερα η βιομηχανία. Το εργοστάσιο της αυτοκινητοβιομηχανίας Tesla στο Γκρυνχάιντε στο Βρανδεμβούργο έγινε πρωτοσέλιδο. Ο Έλον Μασκ το έχτισε στη μέση μιας περιοχής που υποφέρει από έλλειψη νερού και προστασίας του πόσιμου νερού. Υπολογίζεται ότι χρειάζεται 1,4 εκατομμύρια κυβικά μέτρα το χρόνο για τη λειτουργία του. Το νερό στην περιοχή είναι πλέον τόσο λιγοστό, ώστε ο τοπικός προμηθευτής έχει αρχίσει να το παρέχει με το δελτίο. Όποιος μετακομίζει στην περιοχή και αποκτά νέα σύνδεση νερού επιτρέπεται να χρησιμοποιεί μόνο 105 λίτρα ανά άτομο την ημέρα.

Ανάλογα παραδείγματα μπορεί κανείς να συναντήσει και σε σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής. Ένας από τους μεγαλύτερους καταναλωτές νερού είναι ο ενεργειακός κολοσσός RWE. Καταναλώνει σχεδόν 500 εκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως στα υπαίθρια ορυχεία λιγνίτη. Λόγω της αυξανόμενης λειψυδρίας, το υπουργείο Περιβάλλοντος επεξεργάζεται μια εθνική στρατηγική για το νερό.

Το προσχέδιο που παρουσιάστηκε το 2021 αναφέρεται σε σχέδια που θα εφαρμοστούν μεταξύ 2030 και 2050.

«Η διαχείριση των υδάτων είναι μια συνεχής αποστολή με μακρύ ορίζοντα» εξηγεί ο εμπειρογνώμων για τα ύδατα Μπόρχαρντ. Και επισημαίνει ότι οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής μπορεί να μην γίνουν πλήρως εμφανείς παρά μόνο μετά το 2050. «Γι αυτό πρέπει να προσαρμοστούμε σε αυτό τώρα», λέει.

H χειρότερη ξηρασία της τελευταίας χιλιετίας στην Κεντρική Ευρώπη

Το έτος 1540 ήταν το θερμότερο της Κεντρικής Ευρώπης τα τελευταία 1000 χρόνια. Μια άνευ προηγουμένου ξηρασία διάρκειας έντεκα μηνών είχε ως συνέπεια ένα εκατομμύριο θανάτους και τεράστιες καταστροφές σύμφωνα με Ελβετούς κλιματολόγους. Το φετινό καλοκαίρι παρουσιάζει χαρακτηριστικά που το θυμίζουν, υποστηρίζει μάλιστα ένας εξ αυτών, ο καθηγητής του πανεπιστημίου της Βέρνης Κρίστιαν Πφίστερ.

«Το 1540 η ζέστη και η ξηρασία διήρκεσαν από τον Φεβρουάριο έως το τέλος του έτους. Επί έντεκα μήνες δεν έβρεξε σχεδόν καθόλου σε εκτεταμένες περιοχές της Κεντρικής Ευρώπης. Ολόκληρο το καλοκαίρι δεν καταγράφηκε ούτε μια βροχόπτωση. Τον Ιούλιο, με θερμοκρασίες πάνω από 40 ° C, κάηκαν τα δάση από τη Γαλλία μέχρι την Πολωνία. Πυκνός καπνός απλώθηκε πάνω από την ευρωπαϊκή ήπειρο και σκέπαζε το φως του ήλιου. Περισσότερες κοινότητες, από οποιαδήποτε άλλη εποχή της περασμένης χιλιετίας, καταστράφηκαν από τις φλόγες σε καιρό ειρήνης. Τα μικρά ποτάμια ξεράθηκαν εντελώς και τα μεγαλύτερα μετατράπηκαν σε ρυάκια.

Ήδη, από τον Μάιο το νερό τελείωνε, τα πηγάδια και οι πηγές στέρεψαν. Λόγω της ξηρασίας οι άνθρωποι αναζητούσαν απελπισμένα πόσιμο νερό. Εκτιμάται ότι ένα εκατομμύριο άνθρωποι πέθαναν, οι περισσότεροι από δυσεντερία. Πολλά κατοικίδια ζώα πέθαναν από την πείνα, τη δίψα και τη ζέστη. Τα βοοειδή αναγκαστικά σφαγιάζονταν. Οι ποτάμιες μεταφορές σταμάτησαν. Οι άνθρωποι λιμοκτονούσαν. Αλεύρι δεν υπήρχε γιατί οι περισσότεροι μύλοι έπαψαν να λειτουργούν. Αυτό σημαίνει ότι υπήρξε ενεργειακή κατάρρευση». Έτσι έχει περιγράψει την ξηρασία του 1540 ο Κρίστιαν Πφίστερ, διαπρεπής Ελβετός ιστορικός του περιβάλλοντος και του κλίματος, σε συνεντεύξεις του στο δημόσιο γερμανικό ραδιόφωνο (DLF) και την έγκυρη εφημερίδα της Ζυρίχης "Neue Zuericher Zeitung" (ΝΖΖ).

Η πρόσφατη έκδοση του βιβλίου «Το κλίμα και η κοινωνία στην Ευρώπη τα τελευταία 1000 χρόνια», το οποίο συνέγραψε με τον -επίσης διακεκριμένο Ελβετό κλιματολόγο- Χάιντς Βάνερ και η φετινή ξηρασία στην Κεντρική Ευρώπη έφεραν ξανά στην επικαιρότητα την καταστροφή του 1540. Οι δύο καθηγητές του πανεπιστημίου της Βέρνης ταυτοποίησαν 18 ακραία καλοκαίρια των τελευταίων χιλίων ετών και διαπίστωσαν ότι η χειρότερη ξηρασία ήταν αυτή του 1540. Το φετινό καλοκαίρι θα μπορούσε όμως να καταταγεί και αυτό στην ίδια την κατηγορία: «Λόγω της εξαιρετικά μεγάλης διάρκειας ξηρασίας, το καλοκαίρι του 2022 παρουσιάζει χαρακτηριστικά που θυμίζουν την ξηρασία του1540», είπε πρόσφατα ο Πφίστερ στο ραδιόφωνο της Στουτγκάρδης (SWR).

Οι διαπιστώσεις των δύο συγγραφέων συμπίπτουν με παλαιότερη έρευνα -ειδικά για το έτος 1540- που διεξήγαγαν 32 επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων από όλη την Ευρώπη υπό τον διευθυντή του Κέντρου Κλιματικής Αλλαγής του ίδιου πανεπιστημίου Όλιβερ Βέτερ και η οποία δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό "Climate Change" το 2014.

Αντανακλά άραγε το παρελθόν το μέλλον μας; O Πφίστερ το περιέγραψε πάντως στο SWR με μελανά χρώματα: «Εάν η καταστροφή επαναλαμβανόταν, τα ζώα θα πέθαιναν και σήμερα, η ναυσιπλοϊα στον Ρήνο θα σταματούσε εντελώς, οι σιδηροδρομικές γραμμές θα λύγιζαν, το νερό θα στέρευε, η παροχή ενέργειας θα κατέρρεε με ανάλογες συνέπειες. Μία τόσο μεγάλη ξηρασία όπως του 1540 θα συμβεί ξανά αργά ή γρήγορα, ειδικά σε έναν όλο και πιο ζεστό κόσμο συνολικά. Υπάρχουν αρκετά χρήσιμες ενδείξεις για τον αυξανόμενο κίνδυνο ακραία θερμών καλοκαιριών. Οι συνέπειες θα ήταν πιθανώς μοιραίες ακόμα και για χώρες, οι οποίες διαθέτουν υψηλή τεχνολογία. Κανείς δεν είναι προετοιμασμένος για ένα τέτοιο σενάριο τρόμου. Τουλάχιστον, οι αρχές θα πρέπει να είναι προετοιμασμένες για κάτι τέτοιο, ώστε τα πράγματα να μην πάνε όπως πήγαν με τον Covid 19».

«Επανειλημμένα προσπάθησα να προειδοποιήσω για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Οι αρμόδιοι όμως απλώς χαμογέλασαν στην προειδοποίησή μου για ένα νέο 1540», έχει πει ο Πφίστερ στο γερμανικό επιστημονικό περιοδικό Spektrum. Να όμως που η πρόβλεψή του και όλων των συναδέλφων του που συνυπογράφουν την παλαιότερη μελέτη, επαληθεύεται φέτος, έστω εν μέρει και γίνεται επίκαιρη και πάλι στην Κεντρική Ευρώπη...

Πώς όμως oι επιστήμονες έφτασαν σε αυτά τα συμπεράσματα αφού δεν υπάρχουν δεδομένα από μετρήσεις εκείνης της εποχής; Οι ερευνητές αξιολόγησαν 312 αξιόπιστες γραπτές πηγές από τη Γαλλία έως την Πολωνία και από την Τοσκάνη έως τη βόρεια Γερμανία. Οι περισσότερες πληροφορίες προέρχονταν από τη βόρεια Ελβετία, την ανατολική Γαλλία και τη νότια Γερμανία από ανθρώπους που τηρούσαν συστηματικά αρχεία για τον καιρό και κατέγραφαν επίσης την ανάπτυξη της βλάστησης και τις σοδειές του φθινοπώρου.

Κατά την έρευνα ανακάλυψαν μάλιστα ένα ιδιαίτερα έγκυρο "ημερολόγιο καιρού" από την Κρακοβία, το οποίο συντάχθηκε από τον Μάρτσιν Μπίεμ, θεολόγο και πρύτανη του πανεπιστημίου της πολωνικής πόλης. Οι επιστήμονες έδωσαν επίσης τα δεδομένα που συνέλεξαν από 165 δακτυλίους δέντρων στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης για τα επεξεργαστεί. Έτσι, κατέληξαν σε μια αρκετά ακριβή εικόνα της ξηρασίας του έτους 1540.

Η κατάσταση ήταν δραματική. Ούτε σταγόνα βροχής δεν έπεσε στην Ισπανία από τον Οκτώβριο του 1539 έως τις αρχές Απριλίου 1540. Ο χειμώνας ήταν ξηρός και ζεστός στην βόρεια Ιταλία όπως τον Ιούλιο. Το γεγονός πέρασε απαρατήρητο βορείως των Άλπεων, αλλά τον Ιανουάριο του 1540 ξεκίνησε και εκεί η πρωτοφανής εντεκάμηνη περίοδος της λεγόμενης "μεγάλης ξηρασίας".

Σύμφωνα μάλιστα με τον καθηγητή Κρίστιαν Πφίστερ: «η πρώτη βροχή διαρκείας δεν έπεσε παρά το 1541». Αμέτρητοι άνθρωποι κατέρρεαν ενώ δούλευαν. Η σοδειά καταστράφηκε. Οι τιμές για το αλεύρι και το ψωμί έφτασαν στα ύψη. Στις αρχές Αυγούστου, έπεσαν τα φύλλα των δέντρων, σαν να ήταν ήδη φθινόπωρο. Οι άνθρωποι περνούσαν τον Ρήνο, τον Έλβα και τον Σηκουάνα χωρίς να βραχούν.

Τα επιφανειακά νερά σύντομα εξατμίστηκαν εντελώς και μερικές ρωγμές ήταν τόσο μεγάλες ώστε χωρούσε ένα πόδι. Επειδή δεν υπήρχε νερό για να εξατμιστεί, κάτι που θα απορροφούσε θερμότητα, ο αέρας συνέχισε να θερμαίνεται».

«Αυτό προκάλεσε τη σταθεροποίηση το κύματος καύσωνα του 1540», εξήγησε στο Spiegel η κλιματολόγος του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης Σόνια Σενεβιράτνε. Η μόνη τυχερή φαίνεται πως ήταν κάποια Άννα Σμίντιν. Σύμφωνα με κάποιο αρχείο του πανεπιστημίου τη Χαιδελβέργης ξέθαψε ένα δοχείο με 900 ρωμαϊκά ασημένια νομίσματα από την εποχή του αυτοκράτορα Αυγούστου σε έναν βάλτο (κοντά στο σημερινό Άουκσμπουργκ της Bαυαρίας) που είχε στερέψει, σε σημείο που τής είχε αποκαλυφθεί στο όνειρό της. Είναι ενδιαφέρον πάντως το ό,τι χρονικογράφοι της δυτικής Ρωσίας αναφέρουν ξαφνικές νεροποντές, πλημμύρες και κρύο εκείνη τη χρονιά. Καλοκαίρι απλώς δεν υπήρξε εκεί...

Μπορεί να προβλεφθεί μια ανάλογη καταστροφή;

«Οι συνέπειες θα ήταν δραματικές. Αναμένεται μαζικός θάνατος ζώων, το νερό για την ψύξη των πυρηνικών σταθμών δεν θα επαρκεί, η μεταφορά εμπορευμάτων μέσω των ποταμών θα σταματούσε σε μεγάλο βαθμό και για τις συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία μπορούν να γίνουν μόνο εικασίες. Η καταστροφή του 1540 θα πρέπει να αποτελέσει μια προειδοποίηση για το τι μπορεί να συμβεί. Κανείς δεν είναι προετοιμασμένος για μια τόσο ακραία περίπτωση. Ελπίζω να μην ζήσουμε ποτέ κάτι τέτοιο», τόνισε ο Πφίστερ στο γερμανικό επιστημονικό περιoδικό "Spektrum".

Κατά την Σόνια Σενεβιράτνε όμως «παραμένει αμφίβολο εάν οι προειδοποιήσεις θα μπορούσαν να γίνουν έγκαιρα. Οι αιτίες για την εξέλιξη του καιρού το 1540 είναι σε μεγάλο βαθμό ασαφείς. Στην καλύτερη περίπτωση μπορούν να γίνουν μόνο εικασίες. Ακόμη και μια ανοιξιάτικη ξηρασία (η οποία θεωρείται προάγγελος πολύ θερμού καλοκαιριού από μετεωρολόγους) είναι μόνο σε περιορισμένο βαθμό κατάλληλη ως δείκτης για επερχόμενη ξηρασία. Το 2011, η άνοιξη στην Κεντρική Ευρώπη ήταν τόσο ξηρή όσο το 2003, χωρίς όμως η ξηρασία να επεκταθεί μέχρι το καλοκαίρι όπως το 2003».

Αμφίσημη είναι και η άποψη την οποία εξέφρασε στο "Spiegel" o καθηγητής του πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ Ρίντιγκερ Γκλάζερ: «Ο καύσωνας του 1540 σχετικοποιεί την εκτίμηση ότι οι καύσωνες έχουν ανθρωπογενή προέλευση, ότι προέρχονται από το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ωστόσο, το ανθρωπογενές φαινόμενο του θερμοκηπίου αυξάνει την πιθανότητα σοβαρών κυμάτων καύσωνα».

ΠΗΓΕΣ: DEUTSCHE WELLE, ΑΠΕ-ΜΠΕ