Χάος στις αγορές και μνήμες δεκαετίας 1970 από τη ρωσική εισβολή

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και η επακόλουθη διεθνής αντίδραση έχουν βυθίσει τις ενεργειακές αγορές στο χάος, απειλώντας την παγκόσμια οικονομία με τρομερές οικονομικές συνέπειες που ανταγωνίζονται εκείνες των πετρελαϊκών σοκ της δεκαετίας του 1970.

Ο δείκτης πρώτων υλών του Bloomberg κατέγραψε το μεγαλύτερο εβδομαδιαίο κέρδος από τουλάχιστον το 1960, καθώς οι κυρώσεις στη Ρωσία τρόμαξαν την αγορά. Ο άνθρακας σημείωσε ένα άνευ προηγουμένου ράλι 80%, το ευρωπαϊκό φυσικό αέριο έσπασε ρεκόρ και τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης του πετρελαίου κινήθηκαν προς υψηλά τριών δεκαετιών.

«Δεν κλείνεις τον δεύτερο μεγαλύτερο παραγωγό εμπορευμάτων στον κόσμο χωρίς να περιμένεις να συμβούν άσχημα πράγματα», δήλωσε στο Bloomberg ο Jeff Currie, επικεφαλής έρευνας εμπορευμάτων στην Goldman Sachs Group Inc.

Η ξαφνική οικονομική απομόνωση της Ρωσίας κλείνει μια σημαντική παγκόσμια πηγή ενέργειας, μετάλλων και καλλιεργειών. Απειλεί τα ίδια τα θεμέλια της χώρας και εγείρει φόβους για κάτι που ο ανεπτυγμένος κόσμος δεν έχει υποστεί εδώ και δεκαετίες -οξύ πληθωρισμό και πραγματικές ελλείψεις ενέργειας.

Σε λίγο περισσότερο από μια εβδομάδα, ένα σχεδόν αδιανόητο γεγονός έγινε η νέα πραγματικότητα για έναν από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς εμπορευμάτων στον κόσμο.

«Η Ρωσία αποσυνδέεται από την παγκόσμια οικονομία», δήλωσε ο Daniel Yergin, ιστορικός πετρελαίου και φυσικού αερίου και αντιπρόεδρος της εταιρείας IHS Markit Ltd., σε συνέντευξή του στο Bloomberg. «Η διαδικασία που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1990 όταν η Ρωσία συνδέθηκε με την παγκόσμια οικονομία, ενσωματώθηκε στην παγκόσμια οικονομία, αντιστρέφεται πολύ γρήγορα».

Η συνέπεια ήταν χάος στην αγορά ενέργειας. Τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης του Brent εκτινάχθηκαν σε υψηλό 10ετίας κοντά στα 120 δολάρια το βαρέλι καθώς η αδυναμία εξασφάλισης ασφάλισης ή εύρεσης τάνκερ είχε ως πρακτικό αποτέλεσμα το μποϊκοτάζ εκατομμυρίων ρωσικών βαρελιών κάθε μέρα. Περίπου τα δύο τρίτα των προμηθειών της χώρας βγήκαν εκτός αγοράς, εκτίμησε η JPMorgan Chase & Co., γεγονός που θα μπορούσε δυνητικά να ανεβάσει την τιμή του πετρελαίου στα 185 δολάρια το βαρέλι μέχρι το τέλος του έτους.

Και δεν σταματάμε εδώ: το ευρωπαϊκό φυσικό αέριο βρέθηκε πάνω από 200 ευρώ ανά μεγαβατώρα. συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης άνθρακα που ξεπερνούν τα 400 δολάρια ο μετρικός τόνος καταγράφηκαν στην Αυστραλία. 

Δεν είναι μόνο ενέργεια. Το σιτάρι εκτινάχθηκε στο υψηλότερο επίπεδο από το 2008, πάνω από 400 ευρώ τον τόνο στο Παρίσι, καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία έκοψε περίπου το ένα τέταρτο των παγκόσμιων εξαγωγών. Το αλουμίνιο σημείωσε ρεκόρ πάνω από τα 3.800 δολάρια ο τόνος στο Χρηματιστήριο Μετάλλων του Λονδίνου και ο χαλκός έκλεισε στο υψηλό όλων των εποχών.

«Δεν έχουμε δει ποτέ τόσο απότομες και ξαφνικές αυξήσεις των τιμών των εμπορευμάτων σε τόσα πολλά περιουσιακά στοιχεία», δήλωσε ο Henning Gloystein, αναλυτής του Eurasia Group. «Μέχρι να υπάρξει σημαντική αποκλιμάκωση, το ρεκόρ ή οι αυξημένες τιμές λόγω κυρώσεων και διαταραγμένων αλυσίδων εφοδιασμού θα συνεχιστούν για πολλά εμπορεύματα».

Η πτώση των εξαγωγών πετρελαίου της Ρωσίας θα μπορούσε τελικά να μοιάζει με την κατάρρευση που έπληξε το Ιράν από το 1978 έως το 1979, όταν ο πετρελαϊκός του τομέας λύγισε κάτω από την διπλή πίεση της επανάστασης στο εσωτερικό και το πάγωμα περιουσιακών στοιχείων από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, ανέφερε ο Currie. «Η οικονομία διαλύθηκε, η παραγωγή και οι εξαγωγές μηδενίστηκαν, η τεχνογνωσία έφυγε», είπε. Για τέσσερις δεκαετίες από την επανάσταση, η παραγωγή πετρελαίου του Ιράν ήταν κατά μέσο όρο περίπου το ήμισυ του επιπέδου των 6 εκατομμυρίων βαρελιών την ημέρα που είχε επιτευχθεί στα μέσα της δεκαετίας του '70, σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε το Bloomberg.

Βραχυπρόθεσμες διορθώσεις

Οι διεθνείς προσπάθειες για να περιορίσουν την αναταραχή της αγοράς έχουν αποδειχθεί άκαρπες, όπως για παράδειγμα η πρώτη μετά από μια δεκαετία συντονισμένη απόφαση για χρήση στρατηγικών αποθεμάτων πετρελαίου από τα μέλη του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας. Αυτό δημιουργεί μια ιδιαίτερα επικίνδυνη κατάσταση για τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, καθώς οδεύει προς τις ενδιάμεσες εκλογές με ολίσθηση των ποσοστών αποδοχής στις δημοσκοπήσεις.

Προσωρινή ανακούφιση για τους καταναλωτές θα μπορούσε να προέλθει από το Ιράν. Διπλωμάτες στη Βιέννη πλησιάζουν σε μια συμφωνία για τα πυρηνικά της χώρας που θα μπορούσε να άρει τις κυρώσεις στο αργό πετρέλαιο της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Αυτό θα επέτρεπε να βγει στην αγορά πάνω από 1 εκατομμύριο βαρέλια πετρελαίου την ημέρα στην αγορά. Ωστόσο, ακόμη και αυτό θα μπορούσε να επισκιαστεί από την κλίμακα των απωλειών που επιφέρει ο αποκλεισμός της Ρωσίας εάν ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίσει να κλιμακώνεται.

Ο ΟΠΕΚ+ παρέμεινε στο περιθώριο. Η Σαουδική Αραβία απέρριψε τις εκκλήσεις του Λευκού Οίκου να μειώσει το ράλι τιμών αξιοποιώντας την πλεονάζουσα παραγωγική της ικανότητα, μια κίνηση που θα έπληττε τους δικούς της πολιτικούς δεσμούς με τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν.

Για άλλες μορφές ενέργειας υπάρχουν ακόμη λιγότερες επιλογές. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία λαμβάνει περίπου το 40% του φυσικού αερίου της από τη Ρωσία, θα μπορούσε να μειώσει αυτές τις εισαγωγές κατά το ένα τρίτο, σύμφωνα με τον ΔΟΕ. Αλλά χρειάζεται ένας χρόνος και θα απαιτούσε σημαντικές κρατικές παρεμβάσεις στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, όπως να ζητηθεί από τα νοικοκυριά να χαμηλώσουν τη θερμοκρασία στους θερμοστάτες τους και να αντικαταστήσουν τον λέβητα αερίου τους με ηλεκτρική αντλία θερμότητας.

«Θα μπορούσαμε να κοιτάξουμε πίσω αυτή τη στιγμή και να τη δούμε ως το σημείο καμπής που οδήγησε τον κόσμο πίσω στην ύφεση και ενίσχυσε τις ήδη εκκολαπτόμενες τάσεις προς την απο-παγκοσμιοποίηση και τον κατακερματισμό της παγκόσμιας τάξης», δήλωσε ο Meghan O’Sullivan, καθηγητής διεθνών σπουδών στο Harvard’s Kennedy School.. Τα γεγονότα της δεκαετίας του 1970 «βοήθησαν να ξεκινήσει μια νέα περίοδος γεωπολιτικής και μια περίοδος παγκόσμιου στασιμοπληθωρισμού, αυτή η τρέχουσα κρίση έχει τη δυνατότητα να κάνει το ίδιο».