Πώς και γιατί έφτασε στα άκρα ο πόλεμος για τα εμβόλια

Το ζήτημα του δημόσιου ελέγχου των φαρμακοβιομηχανιών γίνεται πλέον κεντρικό μέτωπο αντιπαράθεσης διεθνώς, καθώς πολυεθνικοί κολοσσοί του τομέα τροφοδοτήθηκαν με δημόσιο χρήμα και έρευνα για την ανάπτυξη εμβολίων καταπολέμησης του κορωνοϊού.

Η Ευρώπη έφτασε πλέον να απειλεί με απαγόρευση εξαγωγής εμβολίων στη σκιά της αντιπαράθεσης που αγριεύει με τις εταιρείες, καθώς η γραφειοκρατία των Βρυξελλών βρίσκεται εγκλωβισμένη στη μέγγενη μυστικών συμβολαίων που έχουν υπογραφεί σε κλειστές αίθουσες, υπό πίεση.

Με επιστολή του προς τους πρωθυπουργούς της Ελλάδας, της Φινλανδίας, της Αυστρίας και της Δανίας, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ δηλώνει ότι σε περίπτωση που δεν βρεθεί λύση με τις φαρμακευτικές για αποκατάσταση των παραδόσεων εμβολίων, τότε η Ένωση θα προσφύγει σε έκτακτα μέτρα. 

Την ίδια ώρα, η Κομισιόν επιθεώρησε εργοστάσιο της AstraZeneca στο Βέλγιο, καθώς ο πόλεμος των εμβολίων κορυφώνεται.

Υπάρχει κρυμμένη μια μεγάλη αλήθεια πίσω από τη σκόνη που σηκώνει ο αγώνα δρόμου, oι ίντριγκες και το  παρασκήνιο για την έγκριση παραγωγής και την έγκαιρη διανομή εμβολίων ενάντια στην Covid-19. Πολλοί θεωρούν ότι χωρίς την έρευνα των μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών, δεν θα μπορούσαμε να έχουμε εμβόλιο τόσο σύντομα, όμως δεν θα μπορούσαν να πέφτουν περισσότερο έξω.

Πριν η πανδημία Covid-19 κατακλύσει τον κόσμο, οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες πραγματοποίησαν μικρές επενδύσεις σε εμβόλια για παγκόσμιες ασθένειες και ιούς. Απλώς δεν ήταν κερδοφόρο. Από τις 18 μεγαλύτερες φαρμακευτικές εταιρείες των ΗΠΑ, οι 15 είχαν εγκαταλείψει εντελώς τον τομέα. Τα καρδιακά φάρμακα, τα εθιστικά ηρεμιστικά και οι θεραπείες για την ανδρική ανικανότητα ήταν ηγέτες στην παραγωγή κέρδους, όχι η άμυνα κατά των νοσοκομειακών λοιμώξεων, των αναδυόμενων ασθενειών και των παραδοσιακών τροπικών υγειονομικών δολοφόνων.

Αλλά η πανδημία Covid-19 άλλαξε τη στάση των μεγάλων φαρμακευτικών ομίλων. Τώρα μπορούν να βγουν δισεκατομμύρια από την πώληση αποτελεσματικών εμβολίων σε κυβερνήσεις και συστήματα υγείας.

Απόρρητα συμβόλαια

Η μάχη των συμβολαίων κρύβει ότι πολλά από τα εμβόλια είναι αποτέλεσμα σύμπραξης εταιρειών βιοτεχνολογίας και κρατικών πανεπιστημίων, ή και προϊόντα της έρευνας αποκλειστικά κρατικών πανεπιστημιακών και ερευνητικών φορέων.

Στην πρώτη περίπτωση, οι εταιρείες αναλαμβάνουν να παράγουν και να οργανώσουν τις κλινικές δοκιμές έτοιμων προϊόντων κρατικής έρευνας καθώς κατέχουν την ανάλογη τεχνογνωσία και υποδομή, ή αναλαμβάνουν παράλληλα κι ένα τελικό στάδιο ερευνών σε ένα κατά 90% έτοιμο προϊόν. Τα εμβόλια που παράγονται, είναι σπανίως προϊόντα αποκλειστικά μιας εταιρείας.

Παράλληλα, πολλές από τις εταιρείες απόλαυσαν και απευθείας κρατική χρηματοδότηση, στο πλαίσιο του επείγοντος της πανδημίας.

Η παραγωγή, λοιπόν, των εμβολίων βασίζεται σε μέγιστο βαθμό στη συνεισφορά των φορολογούμενων, μολονότι τα κράτη θα αναγκαστούν να τα αγοράσουν από τις εταιρείες που τα ίδια χρηματοδότησαν.

Η βασική έρευνα για τα εμβόλια των ΗΠΑ γίνεται από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας (NIH), το Υπουργείο Άμυνας και τα ομοσπονδιακά χρηματοδοτούμενα ακαδημαϊκά εργαστήρια, καθώς και την Biomedical Advanced Research and Development Authority (BARDA).

Τα εμβόλια που έγιναν από την Pfizer και τη Moderna βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε δύο θεμελιώδεις ανακαλύψεις που προέκυψαν από την ομοσπονδιακή χρηματοδότηση έρευνας: την ιική πρωτεΐνη που σχεδιάστηκε από το NIH και στην ιδέα της τροποποίησης RNA που αναπτύχθηκε για πρώτη φορά στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας. Στην πραγματικότητα, οι ιδρυτές της Moderna το 2010 ονόμασαν την εταιρεία με αυτή την ιδέα: "Modified" + "RNA" = Moderna.

Έτσι το εμβόλιο της Moderna δεν βγήκε από το πουθενά. Η Moderna εργάζεται για εμβόλια mRNA για χρόνια με το Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργιών και Λοιμωδών Νοσημάτων (NIAID), μέρος του NIH. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει διαθέσει επιπλέον 10,5 δισ. δολ. σε διάφορες εταιρείες εμβολίων από τότε που η πανδημία άρχισε να επιταχύνει την παράδοση των προϊόντων τους. Έτσι, το εμβόλιο Moderna προέκυψε άμεσα από μια συνεργασία μεταξύ της Moderna και του εργαστηρίου NIH.

Αντίστοιχα, η γερμανική κυβέρνηση έριξε κεφάλαια στην BioNTech ύψους 375 εκατομμυρίων ευρώ, ενώ άλλα 252 εκατομμύρια ευρώ έχουν διατεθεί για την υποστήριξη της ανάπτυξης από την CureVac. Η Γερμανία αύξησε επίσης τη συμβολή της στο Coalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI) κατά 140 εκατομμύρια ευρώ και σχεδιάζει να παράσχει επιπλέον 90 εκατομμύρια ευρώ τον επόμενο χρόνο.

Πολύ λίγα είναι ακόμη γνωστά για τους όρους των συμβάσεων εμβολίων Covid που έχουν υπογράψει οι κυβερνήσεις της ΕΕ με φαρμακευτικούς κολοσσούς, συμπεριλαμβανομένων των AstraZeneca, Pfizer-BioNTech, Sanofi-GlaxoSmithKline και CureVac. Αλλά μόλις αφαιρεθεί το απόρρητο, αυτό που θα δούμε είναι μια τεράστια ιδιωτικοποίηση δισεκατομμυρίων δολαρίων κρατικών πόρων. Με το πάρτι τιμών να κυμαίνεται από τα 5-35 δολ. η δόση, όπως της είχε ξεφύγει της Βελγίδας υπουργού. Η AstraZeneca έχει υποσχεθεί να μην επωφεληθεί κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αλλά αυτό ισχύει μόνο μέχρι τον Ιούλιο του 2021.

Σε μια συνέντευξη Τύπου, ο «Αμερικανός Τσιόδρας» Άντονι Φάουτσι, επισήμανε το έργο των πρωτεϊνών. «Δεν πρέπει να υποτιμούμε την αξία της βασικής βιολογικής έρευνας», δήλωσε. Ωστόσο, όπως έχουν δείξει πολλοί συγγραφείς, όπως η Mariana Mazzacuto, καθηγήτρια στα Economics of Innovation and Public Value στο University College London (UCL) και επικεφαλής του Founder/Director of UCL's Institute for Innovation and Public Purposeη, η κρατική χρηματοδότηση και η έρευνα ήταν ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη τέτοιων προϊόντων.

Ο «εθνικισμός των εμβολίων»

Τι σημαίνει ο «εθνικισμός των εμβολίων»; Ο σώζων εαυτόν σωθήτω. Σύμφωνα με έρευνα του Γαλλικού Πρακτορείου Ειδήσεων (AFP), σχεδόν το 70% όλων των δόσεων από τα εμβόλια που έχει φύγει από τις γραμμές παραγωγής των φαρμακοβιομηχανιών έχουν καταλήξει στις πλουσιότερες χώρες του πλανήτη.

Την ώρα που εντείνονται οι υποψίες και οι ενδείξεις ότι οι μεγάλες εταιρείες φαρμάκου πωλούν εμβόλια κατά του κορωνοϊού στον υψηλότερο πλειοδότη, η εικόνα του χάρτη που αποτυπώνει η έρευνα του AFP ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις για τις προτεραιότητες και τις επιλογές.

Και μάλιστα όταν κάθε χώρα θέλει να στηρίξει -ως είθισται- τους «εθνικούς πρωταθλητές» στον κλάδο. Ένα έργο που το έχουμε δει πολλές φορές όχι μόνο στον τομέα της υγείας αλλά σε όλους τους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας.

Ο χάρτης της ανισότητας: Το 69% των δόσεων στα πλουσιότερα κράτη

Τώρα ο αγώνας δρόμους για τα εμβόλια Covid κρύβει μια άλλη αλήθεια. Καμία από τις 29 φτωχότερες χώρες του κόσμου δεν έχει ξεκινήσει επίσημα μαζικά προγράμματα εμβολιασμού Covid-19, ενώ τα πλουσιότερα κράτη έχουν λάβει περισσότερα από τα 2/3 των 69 εκατομμυρίων δόσεων που έχουν χορηγηθεί μέχρι στιγμής, ή 47,5 εκατομμύρια δόσεις.

«Οι πλούσιες χώρες κυκλοφορούν εμβόλια, ενώ οι λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου παρακολουθούν και περιμένουν», δήλωσε ο Γενικός Διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους, τη Δευτέρα. «Κάθε μέρα που περνάει, το χάσμα μεγαλώνει μεταξύ των ανθρώπων του κόσμου», είπε σε συνέντευξη Τύπου στην οποία προειδοποίησε κατά του «εθνικισμού εμβολίων».

Οι περισσότερες φτωχές χώρες του πλανήτη δεν θα επιτύχουν συλλογική ανοσία («αγέλης») τουλάχιστον πριν το 2024 και μερικές ίσως ούτε καν έως τότε, σύμφωνα με τις δυσοίωνες προβλέψεις του Economist Intelligence Unit (EIU), οι οποίες αναδεικνύουν τις παγκόσμιες ανισότητες, με τις ανεπτυγμένες χώρες να εμβολιάζονται σχεδόν πλήρως, έστω και μετ' εμποδίων, έως το τέλος του 2021, αλλά με άλλες να αγωνιούν να βρουν διαθέσιμα εμβόλια στην αγορά.

Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι ΗΠΑ, η Βρετανία, το Ισραήλ και ίσως ακόμη μερικές, πιθανώς θα επιτύχουν «εκτεταμένη εμβολιαστική κάλυψη», δηλαδή σε όλες τις ευπαθείς ομάδες, το υγειονομικό προσωπικό και σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού τους, έως το τέλος του έτους εφέτος. Κάτι ανάλογο θα κάνουν ακόμη μερικές ανεπτυγμένες χώρες έως τα μέσα του 2022 και οι περισσότερες χώρες μεσαίου εισοδήματος έως το τέλος του 2022.

Μετά, όμως, το… χάος. Εκτιμάται ότι 84 χώρες -οι πιο φτωχές- θα αργήσουν να αποκτήσουν επαρκείς δόσεις και κάποιες θα δίνουν αγώνα έως το 2025 για τη συλλογική ανοσοποίηση του πληθυσμού τους. Αυτό το παγκόσμιο ρήγμα ανάμεσα στους «κατέχοντες» και στους μη έχοντες (εμβόλια και όχι μόνο) «πρόκειται να καθορίσει την παγκόσμια οικονομία, το παγκόσμιο πολιτικό τοπίο, τα ταξίδια και σχεδόν τα πάντα», δήλωσε στον «Γκάρντιαν» η Agathe Demarais, επικεφαλής της μελέτης της EIU.

Οι αιτίες για τις εμβολιαστικές καθυστερήσεις είναι πολλές, όπως η εξασφάλιση των αναγκαίων συστατικών των εμβολίων, οι περιορισμένες δυνατότητες παραγωγής, οι δυσκολίες στην παράδοση, οι ανεπαρκείς ιατρικές υποδομές σε μερικές χώρες, η έλλειψη εξειδικευμένου υγειονομικού προσωπικού για να κάνει τα εμβόλια κ.ά.

Οι αναπτυσσόμενες χώρες εκφράζουν φόβους ότι ο υφιστάμενος ανταγωνισμός σε διεθνές επίπεδο θα αποβεί σε βάρος τους, καθώς οι βιομηχανικές χώρες θα τις παραμερίσουν στη διανομή των εμβολίων κατά της Covid-19, με δυσμενείς επιπτώσεις για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους.

«Αυτό είναι το εμβόλιο των ανθρώπων», δήλωσε ο Peter Maybarduk, διευθυντής του προγράμματος Public Citizen’s Access to Medicines, προβάλλοντας την ιδέα του δημόσιου ελέγχου των εταιρειών. «Οι ομοσπονδιακοί επιστήμονες βοήθησαν να το εφεύρουν και οι φορολογούμενοι χρηματοδοτούν την ανάπτυξή του... Πρέπει να ανήκει στην ανθρωπότητα».

Τότε τα απαραίτητα εμβόλια θα μπορούν να φτάσουν στα δισεκατομμύρια των ανθρώπων που ζουν στις φτωχότερες χώρες και όχι μόνο σε εκείνες τις χώρες και τους ανθρώπους που μπορούν να πληρώσουν τις τιμές που έχουν καθορίσει οι εταιρείες. Τότε θα μπορούν να αρθούν τα εμπόδια και οι καθυστερήσεις σε όλο τον πλανήτη, αφού θα αλλάξουν οι προτεραιότητες στην κοινή μάχη κατά της Covid-19.