TikTok: Σοβαρές καταγγελίες για την εφαρμογή που κάνει θραύση στα παιδιά μας

Μέσα στον επόμενο χρόνο αναμένεται να εισαχθεί στο χρηματιστήριο η κινεζική ΒyteDance, που λειτουργεί τη γνωστή εφαρμογή βίντεο TikTok, που ήταν ήδη δημοφιλής σε παιδιά αλλά σημείωσε εκρηκτική ανάπτυξη μέσα στην πανδημία, εν μέσω απανωτών καταγγελιών για παραβιάσεις των προσωπικών δεδομένων κ.α. Οι μετοχές της ΒyteDance διαπραγματεύονται σήμερα στην «γκρίζα αγορά» της Κίνας, σε τιμή που ανεβάζουν τη χρηματιστηριακή αξία της εταιρείας στα 100 δισ. δολάρια.

Τον Απρίλιο, σύμφωνα με τα στοιχεία της εταιρείας Sensor Tower, που ειδικεύεται σε μετρήσεις σε σχέση με τις εφαρμογές φορητών συσκευών, το TikTok έφτασε τα 2 δισ. downloads, αφού μόνο στο πρώτο τρίμηνο είχε «κατέβει» 315 εκατ. φορές στο μεγαλύτερο ιστορικό-ρεκόρ για οποιαδήποτε εφαρμογή μέχρι σήμερα.

Καθόλου άσχημα για τον Zhang Yiming, το πρώην στέλεχος της Microsoft που ίδρυσε την ΒyteDance το 2012 και πέντε χρόνια μετά πλήρωσε ένα δισεκατομμύριο δολάρια για να αγοράσει τη Musical.ly, μια επίσης δημοφιλέστατη εφαρμογή βίντεο μεταξύ των παιδιών. Το Musical.ly ενσωματώθηκε στο TikTok, με το οποίο μπορείς να δημιουργήσεις σύντομα προσωπικά βίντεο τα οποία στη συνέχεια μοιράζεσαι στο Διαδίκτυο. Η εταιρεία λειτουργεί την ίδια εφαρμογή εντός Κίνας με το όνομα Douyin.

Η ραγδαία αύξηση της επιρροής του TikTok μεταξύ των παιδιών προκαλεί, όμως, και αντιδράσεις από φορείς που θεωρούν πως η εφαρμογή παραβιάζει τα προσωπικά δεδομένα, ενώ καταγράφει τη συμπεριφορά των παιδιών, προκειμένου στη συνέχεια να τη μεταπωλήσει σε διαφημιστικές και άλλες επιχειρήσεις προώθησης προϊόντων ή υπηρεσιών.

Πριν από λίγες ημέρες, είκοσι αμερικανικοί οργανισμοί κατηγόρησαν ανοικτά την ΒyteDance πως παραβιάζει τη νομοθεσία περί προσωπικών δεδομένων των παιδιών, καθώς και μια συμφωνία συμβιβασμού που είχε υπογράψει πέρυσι με την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου (Federal Trade Commission - FTC) των ΗΠΑ, με βάση παλαιότερες καταγγελίες για αντίστοιχες παραβιάσεις. Σχεδόν ταυτόχρονα υπήρξε παρέμβαση και της ολλανδικής αρχής προστασίας προσωπικών δεδομένων, η οποία ανακοίνωσε την έναρξη έρευνας προκειμένου να διαπιστώσει αν η TikTok προστατεύει τα προσωπικά δεδομένα παιδιών και πώς «τα συλλέγει, επεξεργάζεται και αξιοποιεί».

Τον Φεβρουάριο του 2019, η ΒyteDance είχε πληρώσει 5,7 εκατ. δολάρια προκειμένου να διευθετήσει καταγγελίες προς την FTC για τη δράση της Musical.ly πριν την ενσωματώσει στο TikTok. Η Musical.ly είχε κατηγορηθεί για συλλογή στοιχείων από τους ανήλικους χρήστες της εφαρμογής. Με βάση τη συμφωνία με την FTC, η TikTok είχε αρχίσει να σβήνει χρήστες κάτω των 13 ετών, το κατώτερο επιτρεπόμενο όριο εγκατάστασης της εφαρμογής στις ΗΠΑ. Τώρα οι είκοσι φορείς που προχώρησαν σε νέα καταγγελία υποστηρίζουν πως η ΒyteDance παραβιάζει τους συγκεκριμένους όρους και εξακολουθεί να επιτρέπει σε παιδιά κάτω των 13 ετών να χρησιμοποιούν το TikTok, αλλά και να συλλέγει δεδομένα από τη χρήση της εφαρμογής προκειμένου να τα μεταπωλήσει.

Τον Απρίλιο του 2019, το ανώτατο δικαστήριο της Ινδίας είχε απαγορεύσει τη λειτουργία του TikTok στη χώρα, με βάση υποψίες πως η δημοφιλής εφαρμογή ενδέχεται να συμβάλει στη διάδοση παιδικής πορνογραφίας και βάζει ανηλίκους σε κίνδυνο. Οι δικαστές, δύο εβδομάδες μετά, προχώρησαν σε άρση της απαγόρευσης, όταν η ΒyteDance δεσμεύτηκε πως θα παρέμβει για την αντιμετώπιση του προβλήματος.

Επειδή μέχρι σήμερα η ΒyteDance είναι μη εισηγμένη επιχείρηση, δεν διαθέτουμε και στοιχεία από το πού προέρχονται τα έσοδά της. Η TikTok έχει διαφημιστικά έσοδα, με τους αναλυτές να θεωρούν πως πιθανώς αξιοποιεί και τα στοιχεία από τη συμπεριφορά των εκατομμυρίων χρηστών της εφαρμογής. Πολλές εταιρείες πληρώνουν την ΒyteDance ώστε να «τρέξουν» μέσω του TikTok στοχευμένες καμπάνιες, στις οποίες οι χρήστες ενθαρρύνονται να μοιράζονται βίντεο με προσωπικές στιγμές, που συνοδεύονται με σήμανση (hashtag) που συνδέεται με τον διαφημιζόμενο.

Για παράδειγμα, η εταιρεία ενδυμάτων Guess Jeans ήταν μία από τις πρώτες που αξιοποίησαν το TikTok, με διαφημιστική καμπάνια που ενθάρρυνε τους χρήστες να ανεβάσουν βίντεο στα οποία άλλαζαν ρούχα με το hashtag “InMyDenim”. Επιπλέον η εταιρεία φαίνεται πως υπογράφει εμπορικές συμφωνίες με δημοφιλείς χρήστες του TikTok, οι οποίοι διαθέτουν εκατομμύρια ακολούθους (followers) και βγάζουν σημαντικά έσοδα διαφημίζοντας συγκεκριμένες επιχειρήσεις.

Σύμφωνα με τους Financial Times, οι 20 φορείς που προσέφυγαν στην FTC υποστηρίζουν πως «ένα χρόνο μετά τη συμφωνία διευθέτησης, με παιδιά και οικογένειες να εγγράφονται στην εφαρμογή με αριθμούς-ρεκόρ, η TikTok δεν προχώρησε στη διαγραφή προσωπικών στοιχείων που είχε στο παρελθόν συλλέξει από παιδιά ενώ συνεχίζει να συλλέγει προσωπικά στοιχεία των παιδιών, χωρίς να ενημερώνει ή να ζητάει την άδεια των γονιών τους».

Η TikTok απάντησε με ανακοίνωση σύμφωνα με την οποία «λαμβάνουμε πολύ σοβαρά υπόψη την προστασία των προσωπικών δεδομένων και δεσμευόμαστε να βοηθήσουμε ώστε η TikTok να είναι μια ασφαλής και ψυχαγωγική κοινότητα για τους χρήστες μας». Ωστόσο οι εκπρόσωποι των αμερικανικών φορέων επισημαίνουν πως η ΒyteDance δεν έχει αναπτύξει έναν επαρκή μηχανισμό, ώστε το TikTok να ζητάει έγκριση από τους γονείς κατά τη συλλογή συγκεκριμένων προσωπικών δεδομένων από τα παιδιά, ενώ δεν επιτρέπει στους γονείς να σβήσουν αυτά τα προσωπικά δεδομένα, κάτι που παραβιάζει τη νομοθεσία Coppa (Children’s Online Privacy Protection Act). Όπως δήλωσαν, «εύκολα εντοπίσαμε λογαριασμούς με παιδιά κάτω των 13 ετών στην εφαρμογή. Πολλοί από αυτούς τους λογαριασμούς έχουν δεκάδες χιλιάδες ή εκατομμύρια followers και υπάρχουν πριν τη συμφωνία διευθέτησης».

Η δράση της TikTok θεωρείται από αρκετούς ως μια περισσότερο επιθετική μορφή, αφού αφορά ανηλίκους, της δράσης εταιρειών του Διαδικτύου που αξιοποιούν στοιχεία για τη συμπεριφορά ανθρώπων στο Internet, αλλά και στον πραγματικό κόσμο (π.χ. καταγράφοντας τις διαδρομές που κάνουν κάθε ημέρα, τις ώρες που περιηγούνται στο Διαδίκτυο, τις ηλεκτρονικές αγορές, κ.α.) για να αποκομίσουν δισεκατομμύρια ευρώ. Τη δράση τους περιγράφει η Shoshana Zuboff στο βιβλίο της «The Age of Surveillance Capitalism: The fight for a human future at the new frontier of power».

Η περίπτωση της TikTok έρχεται να προστεθεί σε παλαιότερες υποθέσεις συλλογής στοιχείων από ανήλικους, με στόχο να μεταπωληθούν σε εταιρείες που ασχολούνται με στοχευμένες διαφημιστικές καμπάνιες. Πέρυσι, όπως υπενθυμίζουν οι Financial Times στο ίδιο άρθρο, η Google πλήρωσε 170 εκατομμύρια δολάρια σε μια συμφωνία διευθέτησης με την FTC, ώστε να αντιμετωπίσει καταγγελίες πως παραβίασε τη νομοθεσία Coppa και μάζευε προσωπικά δεδομένα από παιδιά που χρησιμοποιούν το YouTube.