Το θρησκευτικό υπόβαθρο πίσω από την κόντρα Σαουδικής Αραβίας-Ιράν

Οι δύο δυνάμεις της Μέσης Ανατολής, το Ιράν και η Σαουδική Αραβία, βρίσκονται εν μέσω μιας διπλωματικής διένεξης της οποίας οι ρίζες εντοπίζονται πάνω από 1.300 χρόνια πριν.

Αφού η σουνιτική Σαουδική Αραβία εκτέλεσε τον κληρικό που ηγούνταν των σιιτών, Nimr al-Nimr, ένας ιρανικός όχλος λεηλάτησε και έκαψε τη σαουδική πρεσβεία στην Τεχεράνη. Από τότε, οι διπλωματικοί δεσμοί της Σαουδικής Αραβίας με το σιιτικό Ιράν συνεχώς δοκιμάζονται, αφού η πρώτη τερμάτισε τόσο τους εμπορικούς δεσμούς όσο και την εναέρια κίνηση από και προς τη χώρα. Το Μπαχρέιν, το Σουδάν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα επίσης έχουν υποβαθμίσει τις σχέσεις τους με το Ιράν.

Στην καρδιά της φιλονικίας βρίσκεται μια πολιτική μάχη που σιγοβράζει εδώ και αιώνες: Ποια μορφή του Ισλάμ θα έπρεπε να κυριαρχήσει στη Μέση Ανατολή, ο σιιτισμός ή το σουνιτικό Ισλάμ;

Η αρχαία διαίρεση του Ισλάμ

Όλοι οι μουσουλμάνοι πιστεύουν πως ο προφήτης Μωάμεθ αποκάλυψε μια νέα μονοθεϊστική θρησκεία στον λαό της Μέκκας, πριν από περίπου 1.400 χρόνια. Οι διδαχές του Μωάμεθ γρήγορα εξαπλώθηκαν σε όλη την Αραβία, με τους οπαδούς του να οικοδομούν μια αυτοκρατορία που εκτεινόταν από την κεντρική Ασία μέχρι και την Ισπανία.

Η Aamna Mohdin, δημοσιογράφος με έδρα το Λονδίνο, τονίζει σε έρευνά της πως μετά τον θάνατο του Μωάμεθ το 632, ξεκίνησε μια λυσσαλέα διαμάχη για τον διάδοχο του προφήτη. Οι σουνίτες επέμεναν πως ο διάδοχος θα έπρεπε να είναι το πιο προσοντούχο άτομο, ενώ οι σιίτες -κυριολεκτικά «Shiat Ali» ή «οπαδοί του Αλί»- πίστευαν ότι οι επόμενοι ηγέτες θα έπρεπε να έχουν συγγενικούς δεσμούς με τον Μωάμεθ και ιδιαίτερα τον Αλί, τον γαμπρό του προφήτη.

Ο Αλί δολοφονήθηκε το 661, ενώ ζυμωνόταν ένας εμφύλιος πόλεμος στην καρδιά του Ισλάμ. Η διαφωνία ολοκληρώθηκε με τη μάχη της Καρμπάλα -σημερινό Ιράκ-, όπου οι σουνίτες ηγέτες σκότωσαν το 681 τον εγγονό του Μωάμεθ, τον Χουσεΐν. Όπως εξηγεί η Geneive Abdo, ερευνήτρια και μέλος του προγράμματος του ινστιτούτου πολιτικής Stimson Center που ασχολείται με τη Μέση Ανατολή, «η τραγωδία της Καρμπάλα και οι πράξεις του ανθρώπινου πόνου και μαρτυρίου αποτελούν το πλαίσιο μέσα στο οποίο οι σιίτες ζουν εδώ και πολλά χρόνια».

Οι σουνίτες πήραν τον δικό τους δρόμο, κερδίζοντας πολιτική ισχύ αλλά και θεσπίζοντας ένα θρησκευτικό μονοπώλιο σε όλο τον αραβικό κόσμο. Σήμερα αποτελούν το 85 με 90% του πληθυσμού της Μέσης Ανατολής. Οι σιίτες ήταν συχνά μια καταπιεσμένη μειοψηφία, η οποία στερούνταν το δικαίωμα της πρόσβασης στην πολιτική εξουσία ακόμη και σε χώρες όπου αποτελούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Μπαχρέιν, το οποίο βρίσκεται υπό τον έλεγχο των σουνιτών.

Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία ως τοπικοί αντίπαλοι

Δύο νεαρές χώρες ήταν εκείνες που βοήθησαν να ανοίξουν ξανά αυτές οι παλιές δογματικές πληγές.

Η Σαουδική Αραβία -της οποίας η ιστορία ξεκινά πίσω, την εποχή του προφήτη- ενοποιήθηκε για πρώτη φορά υπό τον Abdel Aziz ibn Saud το 1932, όταν εκείνος θέσπισε μια απόλυτη μοναρχία. Ο βασιλιάς και οι διάδοχοί του επηρεάστηκαν βαθιά από τον ουαχαμπιτισμό, ένα θρησκευτικό κίνημα που επιθυμεί μια κάθαρση του σουνιτικού Ισλάμ και την επιστροφή στις θρησκευτικές πρακτικές του κορανίου και των χαντίθ, των γραπτών που περιγράφουν τα λόγια και έργα του Μωάμεθ. Συγκεκριμένα ο ουαχαμπιτισμός έχει πάρει το όνομά του από τον Muhammad ibn Abd al-Wahhab, έναν ιεροκήρυκα του 18ου αιώνα που τασσόταν σθεναρά κατά των σιιτών.

Αυτή η εξουσία δοκιμάστηκε δραματικά από την ιρανική επανάσταση του 1979, η οποία έδωσε στη σιιτική θεοκρατία τον έλεγχο ενός τεράστιου και ισχυρού κράτους. Τα σουνιτικά καθεστώτα, ιδιαίτερα η Σαουδική Αραβία, είναι επιφυλακτικά μπροστά στην επιρροή και τη δύναμη του Ιράν στην περιοχή, από το 1979 και μετά.

Αυτή η δυσπιστία σταθερά επιδεινώνεται τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς το Ιράν εξακολουθεί να προχωρά σε μια σειρά παρεμβάσεων στον αραβικό κόσμο, όπως στην περίπτωση του Ιράκ -όπου η σιιτική πλειοψηφία έχει κυριαρχήσει μετά την ανατροπή του σουνιτικού καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν- και τώρα στην Υεμένη -όπου Ιράν και Σαουδική Αραβία υποστηρίζουν αντίπαλες πλευρές.

Ο φόβος της Σαουδικής Αραβίας για το πόσο δυνατά κρατά την εξουσία της αυξήθηκε δραματικά με την Αραβική Άνοιξη, κατά την οποία κάποιοι σιίτες ακτιβιστές έκαναν έκκληση για ίσα δικαιώματα στο βασίλειο που εξακολουθεί να κινείται βάσει ρατσιστικών πολιτικών κατά των σιιτών μουσουλμάνων. Η χώρα κατέπνιξε βάναυσα αυτές τις διαμαρτυρίες, καθώς και εκείνες στο γειτονικό Μπαχρέιν.

Ο Al-Nimr ήταν αντίθετος στον οίκο των Σαούντ. Η εκτέλεσή του δίνει στο Ιράν ένα λόγο να προκαλέσει τη Σαουδική Αραβία και δίνει στους σιίτες κάτι που δεν χρειάζονταν: έναν ακόμη μάρτυρα.