Το debate για τα δημόσια και ιδιωτικά πανεπιστήμια

Να παραμείνει ο δημόσιος -και μόνο- χαρακτήρας των ΑΕΙ; Να επιτραπεί η ίδρυση ιδιωτικών; Να περιορισθούν στα μη κρατικά-μη κερδοσκοπικά;

Η συζήτηση για τον χαρακτήρα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης άνοιξε πριν καν ξεκινήσει επισήμως η συζήτηση για τον νέο Καταστατικό Χάρτη της χώρας.

Ο… καβγάς αφορά στο «άρθρο 16» του σημερινού Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο: «H ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση. Tα ιδρύματα αυτά τελούν υπό την εποπτεία του Kράτους, έχουν δικαίωμα να ενισχύονται οικονομικά από αυτό και λειτουργούν σύμφωνα με τους νόμους που αφορούν τους οργανισμούς τους».

Δεν είναι η πρώτη φορά που, παραμονές Συνταγματικής Αναθεώρησης, τίθεται θέμα αλλαγής του ώστε να αρθεί η αποκλειστικότητα του δημόσιου χαρακτήρα τους.

Η σχετική συζήτηση στην τελευταία Αναθεώρηση του 2008 (σ.σ. που είχε ξεκινήσει δύο χρόνια νωρίτερα) προκάλεσε την πρώτη σοβαρή κόντρα ανάμεσα στον νέο, τότε, πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ Γιώργο Παπανδρέου και τον μετέπειτα διάδοχό του Ευάγγελο Βενιζέλο: ο πρώτος ήταν υπέρ της αναθεώρησης του «16», ώστε να ανοίξει ο δρόμος στα μη κρατικά πανεπιστήμια, ενώ ο δεύτερος (όπως και ο Ανδρέας Λοβέρδος) είχε ταχθεί αναφανδόν «κατά». Εντέλει το ΠΑΣΟΚ… αποχώρησε από την αναθεωρητική διαδικασία και η κόντρα κορυφής δεν πήρε άλλες διαστάσεις.

«Δημόσια διότι το απαιτεί η έρευνα και η γνώση»

Τώρα; Το κυβερνών κόμμα παρουσίασε επισήμως την πρότασή του για το νέο Σύνταγμα, αφήνοντας εκτός το «άρθρο 16». Δεν το θέτει ούτε καν σε συζήτηση, δηλαδή.

Η κυβερνητική επιχειρηματολογία εξαντλείται στο «όχι ιδιωτικοποίηση της Ανώτατης Εκπαίδευσης, που δεν πρέπει να γίνει προνόμιο των εύπορων οικογενειών» και «το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο ήδη κατακτά σημαντικές θέσεις διεθνώς, οπότε αυτό που απαιτείται είναι η περαιτέρω ενίσχυσή του».

Σ' αυτό το πλαίσιο, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν επιχειρεί διαχωρισμό ανάμεσα στα «ιδιωτικά» και τα «μη κρατικά-μη κερδοσκοπικά» πανεπιστήμια. Κι αυτό, όπως φαίνεται ήδη, θα είναι το αδύνατο σημείο του (ή η αχίλλειος πτέρνα του, κατά άλλους) στη συζήτηση που θα ξεκινήσει για το νέο Σύνταγμα.

Όπως επισημαίνουν στελέχη της αντιπολίτευσης (και συμφωνούν ορισμένοι κυβερνητικοί βουλευτές…), το «ιδιωτικό» πανεπιστήμιο είναι αυτό που δεν χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης, αφού η ποιότητα σπουδών αμφισβητείται. «Χαμηλά δίδακτρα και ανάλογης στάθμης έρευνα-γνώση προς χάριν της σίγουρης απόκτησης πτυχίου και του επίσης σίγουρου κέρδους του ιδιώτη», λένε οι γνωρίζοντες, αναφέροντας παραδείγματα ουκ ολίγων χωρών (σ.σ. και στην Ευρώπη) που πρωτοστάτησαν στη σχετική βιομηχανία.

Το «μη κρατικό-μη κερδοκοπικό» είναι αυτό που δεν μοιράζει το ετήσιο κέρδος στον ή στους μετόχους του, αλλά το επανεπενδύει στο πανεπιστήμιο για την αναβάθμιση των σπουδών και την έρευνα.

Η απάντηση αρμόδιων στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ σ' αυτή τη διαφοροποίηση είναι: «Το μη κρατικό-μη κερδοσκοπικό πανεπιστήμιο δεν βγάζει άμεσο κέρδος (σ.σ. μέρισμα στον μέτοχο ή στους μετόχους) αλλά έμμεσο κέρδος, χρηματοδοτώντας τη γνώση και την έρευνα για σκοπούς που ‘παραγγέλλονται’ φανερά ή κρυφά από την αγορά».

Κι επειδή, λένε, ένα πανεπιστήμιο με φιλοδοξίες χρειάζεται 30-50 χρόνια («και βάλε») για να αποκτήσει κύρος, ο πραγματικός μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας «ελέγχεται». Παραπέμποντας σε παραδείγματα μεγάλων πανεπιστημίων διεθνώς, τονίζουν ότι όλα είναι είτε κρατικά («επένδυση του κράτους») είτε μη κρατικά-μη κερδοσκοπικά, με τα τελευταία να προικοδοτούνται από κρατικές επιχορηγήσεις, γενναία κληροδοτήματα και, φυσικά, ακριβά δίδακτρα.

Όπως προκύπτει, αυτή η παραδοχή μοιάζει αντιφατική με την εμμονή του ΣΥΡΙΖΑ στο δημόσιο πανεπιστήμιο. Στελέχη που ρωτήσαμε επιχειρούν να ισορροπήσουν σε ένα συνολικό επιχείρημα που περικλείει, όπως λένε, «τα κοινώς αποδεκτά ‘πρέπει’» και οδηγεί στην κεντρική συλλογιστική του κυβερνώντος κόμματος:

«Το Πανεπιστήμιο είναι γνώση, είναι απαραίτητο αγαθό για μια σύγχρονη ανεπτυγμένη οικονομία και κοινωνία, είναι ένα πολύ ακριβό αγαθό και απαιτεί πολύ σημαντικές επενδύσεις, πολλών εκατομμυρίων και δισεκατομμυρίων ευρώ, είναι δικαίωμα όλων». Αποκλείοντας, ως εκ τούτων, κάθε συζήτηση για αναθεώρηση του «άρθρου 16».

Κάποιοι πάντως αφήνουν ανοικτό παράθυρο για μία άλλη στιγμή στο μέλλον, «όταν η χώρα θα έχει σταθεί στα πόδια της και θα μπορεί να σχεδιάσει το σύνολο της εκπαιδευτικής διαδικασίας χωρίς υποβάθμιση ή εξαφάνιση των δημόσιων ιδρυμάτων»…

Και τα παιδιά που φεύγουν στο εξωτερικό;

Να «συμπεριληφθεί» στη Συνταγματική Αναθεώρηση το άρθρο 16 ζητούν ΝΔ, Κίνημα Αλλαγής και Ποτάμι. Όσον αφορά στο νομικό σκέλος του θέματος, επισημαίνουν ότι αποτελεί ελληνική πρωτοτυπία η απαγόρευση από το Σύνταγμα της ίδρυσης μη κρατικών Πανεπιστημίων. Ταυτόχρονα αναφέρονται εκτενώς στα οφέλη που θα είχε η αναθεώρηση του άρθρου 16: ψηλά στη λίστα των επιχειρημάτων είναι ο περιορισμός της φυγής των νέων με προσόντα (το λεγόμενο brain drain). Παράλληλα επισημαίνουν ότι η χώρα μπορεί να αποτελέσει πόλο έλξης φοιτητών από το εξωτερικό, κάτι που θα έχει θετικές επιπτώσεις και στην οικονομία.

Η αναθεώρηση του άρθρου 16 έχει κομβική θέση στην πρόταση της Νέας Δημοκρατίας, όπως έχει επανειλημμένα τονίσει ο πρόεδρος του κόμματος Κυριάκος Μητσοτάκης.  Το βασικό επιχείρημα είναι πως η χώρα μας είναι η μόνη μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ, και από τις πολύ λίγες παγκοσμίως, όπου απαγορεύεται ρητώς Συνταγματικά η ίδρυση μη κρατικών Πανεπιστημίων.

Η αρμόδια τομεάρχης Νίκη Κεραμέως υπογραμμίζει πως η κυβέρνηση «στρουθοκαμηλίζει, εμμένοντας ιδεοληπτικά σε αγκυλώσεις του παρελθόντος», ενώ παραθέτει συγκεκριμένα στοιχεία, όπως ότι:

* Η εισροή ξένων φοιτητών αποφέρει στην Κύπρο το 2,5% του ΑΕΠ της.

* Πάνω από 110.000 αλλοδαποί θα ενδιαφέρονταν να φοιτήσουν σε τριτοβάθμια ιδρύματα της Ελλάδας.

* Πάνω από μισό εκατομμύριο προσοντούχοι νέοι καταφεύγουν στο εξωτερικό ελλείψει θέσεων εργασίας. Περισσότεροι από 35.000 Έλληνες ετησίως σπουδάζουν στο εξωτερικό.

Για τον σχεδιασμό «μιας συγκροτημένης εκπαιδευτικής πολιτικής, που θα καταστήσει την Ελλάδα έναν ισχυρό περιφερειακό εκπαιδευτικό κόμβο», μιλά το Κίνημα Αλλαγής. Όπως τονίζει ο βουλευτής του κόμματος Θεόδωρος Παπαθεοδώρου, η αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος και η αναγνώριση της λειτουργίας μη κρατικών Πανεπιστημίων μπορεί να απελευθερώσει τη δυναμική της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και να στηρίξει τη λειτουργία του δημόσιου Πανεπιστημίου.

Τα δημόσια Πανεπιστήμια μέσα από συνεργασίες με Ιδρύματα του εξωτερικού είναι ανάγκη να μπορέσουν να διαμορφώνουν αυτοχρηματοδοτούμενα προπτυχιακά προγράμματα σπουδών στο πρότυπο των αντίστοιχων μεταπτυχιακών σπουδών για την προσέλκυση νέων φοιτητών.

Αναφερόμενος στις δικλίδες ασφαλείας που πρέπει να υπάρχουν, ο κ. Παπαθεοδώρου τονίζει πως «η λειτουργία μη κρατικών Πανεπιστημίων προϋποθέτει τον αυστηρό έλεγχο από την Ανεξάρτητη Αρχή Διασφάλισης Ποιότητας σχετικά με την ακαδημαϊκή και επιστημονική υπόσταση αυτών των Ιδρυμάτων».

Για «παγκόσμια αποκλειστικότητα» κάνει λόγο το Ποτάμι, επισημαίνοντας πως η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που απαγορεύει με συνταγματική διάταξη την ίδρυση μη κρατικών Πανεπιστημίων. Όπως τονίζει ο Γιώργος Μαυρωτάς, θα μπορούσαμε να μιλάμε για μη κρατικά-μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια όπως είναι και η συντριπτική πλειοψηφία σε όλο τον κόσμο. Τα Πανεπιστήμια αυτά θα αξιολογούνται και θα πιστοποιούνται από το κράτος, όπως τα δημόσια, αλλά δεν θα χρηματοδοτούνται από αυτό.

Παράλληλα θα μπορούσε να υπάρχει πρόβλεψη για ένα υποχρεωτικό ποσοστό (π.χ. το 15% με 20% των εισαγομένων) δωρεάν φοίτησης με υποτροφίες. Εξάλλου σήμερα,όπως σημειώνει ο Γ. Μαυρωτάς, ήδη υπάρχουν πανεπιστημιακές σπουδές με δίδακτρα (Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, μεταπτυχιακά προγράμματα) ενώ με την τροποποίηση του άρθρου 16 «θα μπει και μια τάξη στο άναρχο και ασαφές τοπίο της μεταλυκειακής εκπαίδευσης».