Τα ασφαλή καταφύγια δεν είναι ίδια κάθε φορά. Το είδος της κρίσης, οι φάσεις του οικονομικού κύκλου στις οποίες βρίσκονται οι διάφορες χώρες αλλά και οι γεωπολιτικές μεταβολές καθορίζουν τελικά τη διαδρομή του χρήματος.

Iστορικά, όταν ο γεωπολιτικός κίνδυνος αυξάνεται ή έχουμε κάποια σημαντική πολιτική ή οικονομική αναταραχή, οι επενδυτές στρέφονται στα λεγόμενα ασφαλή καταφύγια όπως το δολάριο. Ωστόσο, σήμερα, παρά την κρίση στον αραβικό κόσμο, οι επενδυτές έχουν αποφύγει σε μεγάλο βαθμό το αμερικανικό νόμισμα κι επιλέγουν το ιαπωνικό γεν και το ελβετικό φράγκο (με επιπτώσεις και στους Έλληνες δανειολήπτες). Επίσης, ενδιαφέρον παρουσιάζει και η κίνησή τους να αγοράσουν ευρώ (παρά τα προβλήματα της ευρωζώνης).

Η επιλογή του νομίσματος-καταφυγίου εξαρτάται άμεσα από τη φύση της ύφεσης, υποστηρίζουν αναλυτές της αγοράς. Όπως αναφέρουν, εάν μια κρίση που προκαλεί αποστροφή του κινδύνου πρόκειται να πλήξει περισσότερο την Αμερική σε σχέση με την Ελβετία, τότε δεν μπορούμε να περιμένουμε πως το δολάριο θα θεωρηθεί ασφαλές. Βέβαια, αν τα πράγματα στον αραβικό κόσμο και στις τιμές του πετρελαίου ξεφύγουν, τότε το αμερικανικό νόμισμα ίσως επανακτήσει τον ρόλο που είχαμε συνηθίσει στο παρελθόν.

H αυξημένη γεωπολιτική αβεβαιότητα, πάντως, ασκεί αναμφίβολα αρνητική επίδραση στην επενδυτική ψυχολογία, καθώς μία δομικά υψηλότερη τιμή στο πετρέλαιο είναι ικανή να περιορίσει την παγκόσμια ανάπτυξη, επαναφέροντας ακόμα και τον φόβο για νέα ύφεση, ή να αυξήσει τις πληθωριστικές πιέσεις, φέρνοντας πιο κοντά την άνοδο των επιτοκίων, εξέλιξη η οποία αναμφίβολα επηρεάζει και τις νομισματικές ισοτιμίες.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 20 ετών, οι επενδυτές στρέφονταν στο δολάριο κάθε φορά όπου κάποιας μορφής αβεβαιότητα εμφανιζόταν στη διεθνή οικονομία. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν συνέβη κατά την παρούσα κρίση, γιατί, όπως λέγεται, υπήρξε πλέον έλλειψη εμπιστοσύνης προς το δολάριο ως ασφαλές μέσο για να τοποθετήσει κανείς τα χρήματά του σε δύσκολους καιρούς, και αυτό είχε να κάνει εν μέρει με τη συγκεχυμένη εικόνα για την αμερικανική οικονομία, με τα μεγάλα ελλείμματα και την ποσοτική χαλάρωση.

Η μεγάλη αλλαγή

Μερικοί υποστηρίζουν πως αυτό αντανακλά μια ευρύτερη κίνηση στις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές, όπου το δολάριο αντιμετωπίζει ανταγωνισμό από άλλα νομίσματα ως αποθεματικό νόμισμα.

Αυτή η συζήτηση επανέρχεται πάντα στο προσκήνιο όταν οι τιμές του είναι χαμηλές και οι αντίστοιχες του πετρελαίου ανεβαίνουν. Ο λόγος είναι ότι τα κράτη που εξάγουν «μαύρο χρυσό» πουλάνε σε δολάρια για να τα επενδύσουν αργότερα και σε χώρες της Ευρώπης ή της Ασίας. Αυτό σημαίνει πως χάνουν έσοδα, υποστηρίζουν ορισμένοι αναλυτές. Επιπλέον, σημειώνουν πως συνολικά, καθώς οι ετήσιες πωλήσεις πετρελαίου είναι μόλις 2,2 τρισ. δολάρια ετησίως, δεν μπορούν να επηρεάσουν καταλυτικά την αγορά συναλλάγματος, η οποία φτάνει τα 3,2 τρισ. δολάρια την ημέρα!

Μακροπρόθεσμα, πάντως, δεν αποκλείεται, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι, κάποιες χώρες του Κόλπου να προχωρήσουν στη δημιουργία ενός καλαθιού νομισμάτων για τις πετρελαϊκές συναλλαγές τους, αλλά αυτό δεν αναμένεται να καθορίσει και το τέλος του δολαρίου. 

Εξάλλου, αν τα πράγματα ήταν δραματικά, τότε δεν θα υπήρχαν λόγοι για «στοιχήματα» σε αμερικανικές επιχειρήσεις ή σε κρατικό χρέος, εφόσον, αν πράγματι υπήρχε κρίση δολαρίου, τότε θα σημειωνόταν και αντίστοιχη φυγή από στοιχεία ενεργητικού σε αμερικανικό νόμισμα.

Όπως η... Microsoft

Σύμφωνα με ορισμένους, η πορεία του δολαρίου δείχνει πως έχει πολλά κοινά στοιχεία με την αντίστοιχη του λειτουργικού συστήματος της Μicrosoft: Αυτό κυριάρχησε για πολλά χρόνια στον κόσμο των υπολογιστών και ιδιαίτερα για μακρά χρονική περίοδο κατά τη διάρκεια της οποίας οι υπολογιστές ήταν το συνώνυμο του Word, του Εxcel και του ΡowerΡoint.

Αργότερα, το Διαδίκτυο αύξησε την επιρροή της Google, του Facebook και του Τwitter. Ταυτόχρονα, και τα κινητά τηλέφωνα άρχισαν να λειτουργούν σαν υπολογιστές μέσω του iΡhone και του ΒlackΒerry, τα οποία όμως δεν βασίζονται στο λειτουργικό σύστημα της Μicrosoft. Έτσι, καθώς ο κόσμος των υπολογιστών αλλάζει, η κυριαρχία της εταιρείας άρχισε να εξασθενεί.

Το ίδιο συμβαίνει και με το δολάριο: καθώς ο κόσμος αλλάζει, η κυριαρχία του δείχνει να περιορίζεται.

Οι αναλυτές υποστηρίζουν πως, παρότι η άνοδος και η πτώση ενός αποθεματικού νομίσματος δεν είναι κοινό γεγονός, το δολάριο μοιάζει με τη στερλίνα μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο: Το βρετανικό νόμισμα, αφού πρώτα από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα υπήρξε το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα (μεταξύ των ετών 1860 και 1914 το 60% του διεθνούς εμπορίου τιμολογούνταν σε στερλίνες), στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα είδε σταδιακά την κυριαρχία του να φθίνει. Μάλιστα, η ίδρυση της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ, στα τέλη του 1913, βοήθησε στη διεθνοποίηση του δολαρίου, το οποίο αργότερα έγινε το κυρίαρχο αποθεματικό νόμισμα.

Σήμερα, εκτιμούν ορισμένοι, το δολάριο χάνει την παντοδυναμία του ως νομίσματος των αποθεματικών συναλλαγμάτων και, παρότι θα παραμείνει μείζονος σημασίας παράγοντας στο διεθνές οικονομικό σύστημα, ορισμένα άλλα νομίσματα είναι ικανά να εξελιχθούν σε ελκυστικές εναλλακτικές επιλογές.

Πάντως, όταν η τελευταία ύφεση των οικονομιών άρχισε να σκιάζει τον κόσμο, το δολάριο ως ασφαλές καταφύγιο σημείωσε σημαντικά κέρδη. Όμως, μόλις άρχισε να εδραιώνεται η πεποίθηση ότι τα χειρότερα έχουν παρέλθει, πήρε και πάλι την κατιούσα.

Η υποχώρησή του, που αποδόθηκε, μεταξύ άλλων, και στο γεγονός ότι οι ΗΠΑ ήταν η ουσιαστικότερη πηγή ρευστότητας στις παγκόσμιες αγορές, επηρέασε άμεσα την έντονα ανοδική κίνηση των επενδύσεων υψηλού κινδύνου (οι μετοχές και τα εμπορεύματα π.χ. σημείωσαν εντυπωσιακό ράλι, ενώ τα spreads των εταιρικών ομολόγων και των ομολόγων των αναδυόμενων αγορών μειώθηκαν σημαντικά, δηλαδή οι τιμές ανέβηκαν).

Ενώ τα χαμηλά επιτόκια ανέδειξαν τότε το δολάριο ως κύριο νόμισμα χρηματοδότησης σε τοποθετήσεις εκμετάλλευσης επιτοκιακού πλεονεκτήματος (carry trade), η αποδυνάμωσή του επηρέασε καταλυτικά αξίες όπως το πετρέλαιο, τα πολύτιμα μέταλλα και οι μετοχές.

Η επόμενη μέρα

Κάποιοι, σήμερα, αποδίδουν την έλλειψη αγοράς δολαρίων στις ιδιαίτερες επιπτώσεις της κρίσης που ξεκίνησε από την Τυνησία και έχει εξαπλωθεί σε άλλες περιοχές. Οι πληθωριστικές συνέπειες από την άνοδο των τιμών του πετρελαίου πιστεύεται ότι θα γίνουν πιο ορατές στην Ευρώπη και αυτό θα σημάνει την αύξηση των επιτοκίων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.

Από την άλλη, στην Αμερική, η Fed έχει δηλώσει πως, παρά την άνοδο των τιμών της ενέργειας, ο δομικός πληθωρισμός, δηλαδή αυτός που δεν συμπεριλαμβάνει τις τιμές των καυσίμων και των τροφίμων, παραμένει εξαιρετικά χαμηλός. Εξάλλου, αναλυτές αναμένουν στα τέλη του Ιουνίου άνοδο των επιτοκίων του ευρώ κατά 0,25%, στο 1,25%, και μάλιστα υπολογίζεται ότι αυτά θα φτάσουν στο 1,75% στο τέλος του έτους. Επίσης, ορισμένοι εκτιμούν πως στα τέλη του 2011 και η αμερικανική κεντρική τράπεζα θα αυξήσει οριακά τα επιτόκια του δολαρίου στο 0,50% (από 0,25% σήμερα).

Από την ημέρα που άρχισε η κρίση, το αμερικανικό νόμισμα έχει χάσει έδαφος έναντι των αντίστοιχων καθεμιάς από τις λεγόμενες βιομηχανικές χώρες του G10, εκτός από το δολάριο της Νέας Ζηλανδίας (λόγω του σεισμού που έπληξε τη χώρα).

Επίσης, το ευρώ όπως και το ελβετικό φράγκο έχουν ενισχυθεί έναντι του δολαρίου, το οποίο ακόμη και κατά την κλιμάκωση του γεωπολιτικού ρίσκου δεν κατάφερε να αντιστρέψει την εικόνα αυτή, παρατηρεί η FXCM.

Αυτό έρχεται σε αντίθεση με περιπτώσεις στο παρελθόν όπου ανάλογα γεγονότα οδήγησαν σε τοποθετήσεις στα ασφαλή νομίσματα. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης, το 2008, το δολάριο σημείωσε άνοδο σε ποσοστό περίπου 24%.

Σήμερα όμως το ευρώ αυξήθηκε έναντι του δολαρίου, καθώς η άνοδος της τιμής του πετρελαίου έχει αυξήσει τις προσδοκίες των επενδυτών σχετικά με την πιθανότητα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να προχωρήσει σε άνοδο των επιτοκίων, όταν η Fed είναι πεπεισμένη πως οι υψηλές τιμές δεν θα φέρουν αύξηση του πληθωρισμού και ως εκ τούτου δεν προβλέπεται η αρχή της σύσφιγξης της νομισματικής πολιτικής τόσο σύντομα.

Από την άλλη πλευρά, αν και η οικονομία της Ιαπωνίας έχει τις δικές της δυσκολίες, οι επενδυτές εξακολουθούν να βλέπουν το γεν ως ασφαλές επενδυτικό καταφύγιο και αδιαφορούν για τα δημοσιονομικά προβλήματα της χώρας και τη χαλαρή νομισματική πολιτική.

Αβεβαιότητα μέχρι νεωτέρας

Με τους επενδυτές να είναι όλο και περισσότερο δύσπιστοι όσον αφορά στην ικανότητα των ΗΠΑ να επιλύσουν τα δημοσιονομικά τους προβλήματα και με τη Fed να εξακολουθεί να τυπώνει δολάρια, στο πλαίσιο της στρατηγικής της για τη στήριξη της οικονομίας, το αμερικανικό νόμισμα προς το παρόν δείχνει να βρίσκεται σε δεύτερο πλάνο.

Επιπρόσθετα, όπως εκτιμάται, η κερδοσκοπική επιρροή και οι ροές κεφαλαίων στρεβλώνουν ουσιωδώς ορισμένες φορές τις θεμελιώδεις προοπτικές των νομισμάτων (αρκεί να δούμε τη δύναμη του ιαπωνικού γεν, δεδομένων του πολυετούς αποπληθωρισμού και των πιστωτικών και οικονομικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει ακόμα).

Η χαμηλή ρευστότητα στην αγορά και οι απαραίτητες αναπροσαρμογές θέσεων, για παράδειγμα, φάνηκε πως έθεσαν σε άνοδο ένα ταλαιπωρημένο νόμισμα όπως το ευρώ, την ώρα όπου η ευρωζώνη βρίσκεται αντιμέτωπη με μία μεγάλη κρίση χρέους.

Σε περίπτωση απουσίας οριστικής λύσης στην κρίση χρέους κατά τη σύνοδο κορυφής του Μαρτίου τα πράγματα ίσως αλλάξουν.

Ο οικονομολόγος κ. Robert Μundell (Νόμπελ Οικονομίας το 1999), ο οποίος συνέβαλε και στη δημιουργία του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος, ανέφερε πως θα ήταν επωφελής τόσο για τη Fed όσο και για την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα η διακύμανση της εν λόγω ισοτιμίας στο 1,20 - 1,40. Σήμερα, με βάση τη θεωρία της αγοραστικής δύναμης (PPP), το ευρώ θεωρείται υπερτιμημένο έναντι του δολαρίου, αυτή πάντως η υπερτίμηση είχε φτάσει στο 38% κατά το ιστορικό υψηλό του 1,6038.

Θεμελιωδώς, σε γενικές γραμμές, οι αναλυτές εκτιμούν σήμερα πως η αντιπληθωριστική ρητορική της ΕΚΤ και η αναμονή για ανακοινώσεις στηρίζουν το ευρώ, αν και μέχρι τον Μάρτιο η αβεβαιότητα θα είναι ιδιαιτέρα μεγάλη.

Βραχυχρόνια, η ισοτιμία ευρώ - στερλίνας έχει ακόμα περιθώριο πτώσης, όμως η κίνηση αυτή δεν συνάδει με τα θεμελιώδη και τις κινήσεις της αγοράς ομολόγων. Επίσης, όσον αφορά στην ισοτιμία ευρώ - γεν (και δολαρίου - γεν), είναι πιθανόν να βρίσκεται προ σημαντικής ανόδου.
 
Τέλος, μέχρι τον Μάρτιο η μεταβλητότητα στην ισοτιμία ευρώ - ελβετικού φράγκου αναμένεται υψηλή, με το ελβετικό νόμισμα να παραμένει υπερτιμημένο.



***Οι αναλυτικοί πίνακες με τις προβλέψεις των διεθνών οίκων για τις ισοτιμίες αλλά και την πορεία του δολαρίου σε σχέση με το πετρέλαιο και τις υπόλοιπες ισοτιμίες δημοσιεύονται στη δεξιά στήλη "Συνοδευτικό Υλικό".