* Οι πίνακες που αφορούν στη διαχρονική εξέλιξη χρέους γενικής κυβέρνησης, δημοσιεύονται στη δεξιά στήλη: "Συνοδευτικό Υλικό".

Aκόμη και οι πλέον αισιόδοξοι δεν προβλέπουν ότι το 2011 θα είναι καλύτερη χρονιά σε σχέση με φέτος και κανείς από αυτούς δεν προσδοκά κάτι σημαντικό από τις κυβερνητικές πρωτοβουλίες για ανάπτυξη.

Απλώς, οι ισχυρότεροι εισηγμένοι όμιλοι προσπαθούν να περιορίσουν τις επιπτώσεις από τη γενικότερη οικονομική κρίση και να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για πολύ καλύτερες επιδόσεις, όταν η εγχώρια οικονομία ξεκολλήσει από τον φαύλο κύκλο των δημοσιονομικών προβλημάτων και της ύφεσης.

Στο σημερινό φύλλο του «Μ» παρουσιάζουμε ενδεικτικές περιπτώσεις τέτοιων εισηγμένων (προφανώς υπάρχουν και άλλες), υπενθυμίζοντας ότι δεν είναι λίγες οι φορές όπου τα σχέδια «μένουν στα χαρτιά», ιδίως σε περιόδους έντονης μεταβλητότητας όπως η τρέχουσα.

Είναι ίσως η πρώτη φορά στην Ιστορία όπου όλοι οι Έλληνες επιχειρηματίες έχουν ταυτόσημη άποψη για το πώς θα κινηθεί η αγορά μέσα στους επόμενους 6 - 8 μήνες και παράλληλα κανείς από αυτούς -ακόμη και ο πλέον αισιόδοξος- δεν αναμένει κάποιο σημαντικό rebound στη συνέχεια.

Γενικότερη πεποίθηση είναι ότι οι κυβερνητικές προσπάθειες στο μέτωπο της ανάπτυξης, ακόμη και αν αποδώσουν, θα το κάνουν σε μικρό βαθμό και σε βάθος χρόνου. Άλλωστε, οι εξελίξεις που σημειώνονται σε κρίσιμα ζητήματα, όπως η προώθηση του ΕΣΠΑ και η αποπληρωμή των υποχρεώσεων του Δημοσίου προς τους προμηθευτές του, είναι αποκαρδιωτικές... Έτσι, οι προσδοκίες για το πρόγραμμα ανάπτυξης των 100 επόμενων ημερών που συζητήθηκε στο τελευταίο υπουργικό συμβούλιο είναι σαφώς περιορισμένες.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, οι εταιρείες δεν περιμένουν καμία βοήθεια από το εξωτερικό περιβάλλον, το οποίο μάλιστα προβλέπουν ότι θα είναι χειρότερο από το τρέχον. Απλώς, οι περισσότερο αισιόδοξοι υποστηρίζουν ότι η πτώση του 2011 θα είναι χαμηλότερη από αυτήν της τελευταίας διετίας.

«Η ζήτηση στον κλάδο μας υποχώρησε κατά περισσότερο από 40% την τελευταία διετία σε σχέση με την επίδοση του 2008. Αν χάσει ακόμη 20% το 2011, τότε θα... εξαφανιστεί», δήλωσε χαρακτηριστικά στον «Μ» υψηλόβαθμο στέλεχος εμπορικής εταιρείας.

Λίγα πράγματα επίσης μπορούν να περιμένουν οι επιχειρήσεις και από τις εκτός Ελλάδος επιδόσεις τους. Το 2011 θα είναι ένα ακόμη πολύ δύσκολο έτος για τα Βαλκάνια, ενώ οι εξαγωγές προς τις υπόλοιπες χώρες θα επηρεαστούν αναμφίβολα και από τη σχέση ευρώ - δολαρίου, που δύσκολα θα είναι τόσο ευνοϊκή όσο στο α΄ 6μηνο του 2010.

Σ’ αυτό το περιβάλλον, ακόμη και οι ισχυρότερες εταιρείες δίνουν σχετικά μικρή έμφαση στο μέτωπο της κερδοφορίας και αντίθετα εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στη θωράκισή τους (μειωμένος τραπεζικός δανεισμός μέσω θετικών ταμειακών ροών) και στη διεύρυνση των μεριδίων τους στην -έστω και συρρικνούμενη- εγχώρια αγορά. Στόχος τους είναι να περάσουν την κρίση με όσο το δυνατόν περιορισμένες απώλειες και να αναλάβουν ρόλο «ηγέτη» την περίοδο κατά την οποία η οικονομία θα αρχίσει να ανακάμπτει.

--- «Ξεκαθάρισμα» στο εμπόριο

* «Δεν είναι καθόλου ευχάριστο να τρέφεσαι από τα πτώματα των άλλων, αλλά αυτή είναι η αγορά», δήλωσε πρόσφατα ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας Πλαίσιο κ. Γιώργος Γεράρδος, ο οποίος απέφυγε να προβλέψει πότε θα τελειώσει η κρίση. Πρόσθεσε όμως ότι «είναι λογικό πως επιχειρήσεις που βλέπουν τις πωλήσεις τους να μειώνονται πολύ, αλλά δεν έχουν δημιουργήσει την ευελιξία για να μειώσουν το κόστος τους, αργά ή γρήγορα θα αναγκαστούν να αποχωρήσουν από την αγορά». Όσο για τη δική του εταιρεία, αναφέρει: «Εμείς διευρύνουμε τα μερίδια αγοράς μας και ταυτόχρονα προσέχουμε τις ταμειακές μας ροές (θετικές στο εννεάμηνο). Έτσι σκοπεύουμε να συνεχίσουμε, πιστεύοντας ότι θα βγούμε από την κρίση περισσότερο δυνατοί».

* Χωρίς μεγάλες διαφοροποιήσεις και η θέση του διευθύνοντος συμβούλου της Fourlis Συμμετοχών κ. Αναστάσιου Πεταλά, ο οποίος επισημαίνει ότι οι συγκρίσιμες πωλήσεις στο εννεάμηνο για την ΙΚΕΑ και την Intersport σημείωσαν υψηλό μονοψήφιο νούμερο όταν η υποχώρηση της ζήτησης στον κλάδο υπήρξε πολύ μεγαλύτερη. Κατά τη διετία 2009 - 2010 έχει σημειώσει πτώση κατά περισσότερο από 40% η αγορά του επίπλου και σε ποσοστό μεγαλύτερο από 30% η αγορά των αθλητικών ειδών και η κατάσταση φαίνεται ότι θα επιδεινωθεί μέσα στο 2011.

«Παρά την οικονομική συγκυρία, εμείς εξακολουθούμε να βλέπουμε το ποτήρι μισογεμάτο και γι’ αυτό συνεχίζουμε τις επενδύσεις μας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό προκειμένου να διευρύνουμε τα μερίδια αγοράς μας», ανέφερε το υψηλόβαθμο στέλεχος του εισηγμένου ομίλου.

Σημείωσε επίσης μια σειρά κινήσεις που πραγματοποιούνται για τον περιορισμό των επιπτώσεων από την κρίση, όπως η μείωση των τιμών και η προσαρμογή του προϊοντικού μίγματος, ώστε να προστατευτεί το μικτό περιθώριο κέρδους και να μην πληγεί η επισκεψιμότητα (σχεδόν στάσιμη στο εννεάμηνο στα ΙΚΕΑ) στα καταστήματά του. 

* «Όσο η κρίση συνεχίζεται, τόσο εμείς θα πρέπει να εντείνουμε τις προσπάθειές μας, προκειμένου να ανοίγουμε νέα καταστήματα», υποστηρίζει ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Jumbo κ. Απόστολος Βακάκης, και αυτό για δύο λόγους: πρώτον, για να περιοριστούν οι επιπτώσεις στα οικονομικά αποτελέσματα από την τρέχουσα χρήση και, δεύτερον, για να διευρυνθούν ακόμη περισσότερο τα μερίδια της εταιρείας στην αγορά.

Πολιτική της Jumbo είναι να απορροφά τις όποιες αυξήσεις του ΦΠΑ και να αναπροσαρμόζει το προϊοντικό της μίγμα, αλλά να μην αυξάνει τις τιμές, για να εξακολουθεί να προσελκύει καταναλωτές, ακόμη και σε δύσκολες οικονομικές περιόδους. Για τη φετινή χρήση που λήγει τον προσεχή Ιούνιο, οι συγκρίσιμες πωλήσεις αναμένεται να υποχωρήσουν μόλις γύρω στο 5%.

* Η Σαράντης, με σημαντικές συμμετοχές στο εξωτερικό αλλά και με θετικές ταμειακές ροές, είναι μία επιχείρηση που μπορεί να «βγει» νικήτρια την επόμενη μέρα. Στην παρούσα, δύσκολη χρονική στιγμή, οι δραστηριότητες στο εξωτερικό αποτελούν «μαξιλάρι ασφαλείας» για τον όμιλο, αφού οι εγχώριες δραστηριότητες είναι ο αδύναμος κρίκος.

Παρά λοιπόν την αρνητική εικόνα στο εσωτερικό, η Σαράντης θα κλείσει το 2010 συνολικά με ικανοποιητική κερδοφορία και θετικές ταμειακές ροές, ενώ σύμφωνα με το guidance της ίδιας τα καθαρά κέρδη του ομίλου φέτος, συμπεριλαμβανομένης της έκτακτης εισφοράς, αναμένεται να διαμορφωθούν στα 13,2 εκατ. ευρώ, μειωμένα κατά 20%.

* Ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Sprider κ. Σάκης Χατζηιωάννου έχει δηλώσει την πρόθεση της επιχείρησής του να συνεχίσει το επενδυτικό της πρόγραμμα και να δημιουργήσει νέα σημεία πώλησης στον χώρο της ένδυσης, παρά: α) την έντονη υποχώρηση της ζήτησης που χαρακτηρίζει τον κλάδο και β) το ζημιογόνο αποτέλεσμα της εταιρείας του.

Στόχος του κ. Χατζηιωάννου αυτήν την περίοδο δεν είναι η κερδοφορία, αλλά η διαφύλαξη των ταμειακών ροών και η εκμετάλλευση του κενού που αφήνουν τα χιλιάδες μικρά καταστήματα που αναγκάζονται να βάλουν λουκέτο. «Εμείς θα πρέπει να καλύψουμε τα κενά, προκειμένου το λιανικό εμπόριο να μην περάσει σε ξένες μεγάλες αλυσίδες», δήλωσε χαρακτηριστικά ο κ. Χατζηιωάννου.

* Μένουμε στον χώρο του εμπορίου και πηγαίνουμε στην ευρύτερη αγορά του αυτοκινήτου, η οποία την τελευταία διετία έχει υποστεί πτώση που κατά μέσο όρο υπερβαίνει το 50%. Η Π. Πετρόπουλος δεν έχει μείνει ανεπηρέαστη από τις εξελίξεις, ωστόσο πλεονεκτεί λόγω του ότι δραστηριοποιείται σε μια ευρεία σειρά υποαγορές του κλάδου (διαφοροποίηση κινδύνου), καθώς επίσης και επειδή διαθέτει σαφώς ικανοποιητική ρευστότητα.
 
Φέτος, εξαγόρασε τον κλάδο λιπαντικών της Shell, ενώ, σύμφωνα με δηλώσεις του προέδρου της κ. Κων/νου Πετρόπουλου, βρίσκονται σε εξέλιξη διάφορες συζητήσεις με στόχο την ανάληψη και άλλων αντιπροσωπειών στην ευρύτερη αγορά, είτε μέσω εξαγορών είτε μέσα από στρατηγικές συνεργασίες.

--- Μεγαλώνει το «χάσμα»

Η κρίση δεν έπληξε μόνο τις μικρομεσαίες εταιρείες του κλάδου, αλλά και τις «καλύτερες οικογένειές» του (ΕΛΛΑΚΤΩΡ, J&P Άβαξ, ΓΕΚΤΕΡΝΑ). Οι μεγάλοι του χώρου έχουν δει και αυτοί το ανεκτέλεστο υπόλοιπο των έργων τους να περιορίζεται, το κόστος δανεισμού να αυξάνει, τις απαιτήσεις τους από το Δημόσιο να μην αποπληρώνονται και τα ήδη υπογεγραμμένα μεγάλα έργα τους να καθυστερούν λόγω της κρατικής γραφειοκρατίας. Έχουν προχωρήσει και αυτοί σε περιορισμό εργαζομένων ή/και συνεργατών, ενώ επίσης και οι αποδόσεις των «χρυσοφόρων» αυτοχρηματοδοτούμενων έργων (π.χ. Αττική Οδός) απειλούνται με πτώση.

Παρ’ όλα αυτά, η κρίση πλήττει ακόμη περισσότερο τους υπόλοιπους ομίλους της ανώτατης τάξης, οι οποίοι, επιπλέον, δεν διαθέτουν ούτε τα «μαξιλάρια» των αυτοχρηματοδοτούμενων συμβάσεων ούτε τη σημαντική έκθεση στον κλάδο της ενέργειας. Όλα αυτά δείχνουν ότι οι τρεις μεγάλοι του κλάδου (και κυρίως η Ελλάκτωρ και η ΓΕΚΤΕΡΝΑ) θα αναβαθμίσουν ακόμη περισσότερο τη συγκριτική θέση τους όταν η αγορά θα αρχίσει να ανακάμπτει. Από τις υπόλοιπες δυνάμεις, μόνο η ΑΕΓΕΚ και η Intrakat εξακολουθούν κατά κάποιον τρόπο να παραμένουν... μέσα στον αγώνα για μερικές τουλάχιστον «μεγάλες δουλειές».

--- MIG: έμφαση στα μερίδια αγοράς

Πολλές εταιρείες του ομίλου MIG έχουν υιοθετήσει πολιτικές χαμηλών τιμολογίων με στόχους τη διεύρυνση του μεριδίου αγοράς και την εκμετάλλευση της εξέλιξης αυτής όταν η οικονομία ανακάμψει. Επιπλέον, μερίδια αγοράς αποκτά είτε μέσα από επιλεκτική απόκτηση εταιρειών (π.χ. ΜΕΒΓΑΛ) είτε μέσω οργανικής ανάπτυξης (το Υγεία στην Αλβανία).

--- «Αγώνας αντοχής»

Τα μεγάλα κρατικά έργα έχουν να εμφανιστούν στην αγορά εδώ και περισσότερο από δύο χρόνια, ενώ κάτι τέτοιο δεν αναμένεται να συμβεί ούτε και μέσα στο 2011. Δεν είναι καθόλου λίγες οι εταιρείες που βλέπουν το ανεκτέλεστο υπόλοιπο των συμβάσεών τους να έχει «αδυνατίσει επικινδύνως» και τις τράπεζες να τις πιέζουν για να μειώσουν την έκθεσή τους προς αυτές. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η αγορά «δεν χωράει όλους τους παίκτες».
 
Σε καλύτερη μοίρα πάντως βρίσκονται εκείνες οι εταιρείες οι οποίες εξακολουθούν να διαθέτουν ικανοποιητικό ανεκτέλεστο υπόλοιπο, δουλεύουν σε σημαντικό βαθμό με τον ιδιωτικό τομέα (ο οποίος επίσης παρουσιάζει έντονη κάμψη) και έχουν περιορισμένες υποχρεώσεις προς τις τράπεζες. Εκτιμάται ότι αυτές που θα επιβιώσουν θα έχουν και μεγαλύτερες πιθανότητες να εκμεταλλευτούν την αγορά κατά την περίοδο της ανάκαμψης, αρκεί να μην αποψιλωθούν από το ικανό στελεχιακό δυναμικό τους.

Η κρίση δεν άφησε προφανώς ανεπηρέαστες ούτε τις εισηγμένες επιχειρήσεις του κλάδου, μερικές από τις οποίες είναι:

* Ο όμιλος Info-Quest, που πέρα από το ανεκτέλεστο υπόλοιπο της Unisystems ενισχύεται με κέρδη από δραστηριότητες εκτός πληροφορικής (π.χ. ταχυμεταφορές) και ελπίζει σε ανάπτυξη μέσα από τη δραστηριότητά του στον κλάδο των εναλλακτικών πηγών ενέργειας.

* Η Inform Λύκος, που εκτός των άλλων ενισχύεται από τα σημαντικά κέρδη της θυγατρικής της Austria Card.

* Η Space Hellas, η οποία έχει στόχο το 2011 να είναι σε θέση να σημειώσει break even χωρίς ούτε ένα ευρώ έσοδο από το Δημόσιο.

--- Βραδυποριακός-Ταλαιπωριακός...

Στους κλάδους που επλήγησαν ιδιαίτερα από την οικονομική κρίση συγκαταλέγεται αναμφίβολα και αυτός της ακτοπλοΐας. Οι ισχυρότεροι όμιλοι (Attica Συμμετοχών - Blue Star Ferries, Μινωικές Γραμμές, ΑΝΕΚ - Hellenic Seaways) υποχρεώθηκαν στο εννεάμηνο σε μεγάλες ζημίες, σε μια περίοδο όπου οι δανειακές υποχρεώσεις τους κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητες είναι.
 
Επιπλέον, ακολουθεί ένα εποχικά ζημιογόνο εννεάμηνο για τον χώρο (έως τον Ιούνιο), ενώ δεν είναι καθόλου ξεκαθαρισμένο αν η κατάσταση θα βελτιωθεί μέσα στο 2011.

Οι μικρότερες εταιρείες του κλάδου κατά κανόνα αντιμετωπίζουν ακόμη πιο μεγάλα προβλήματα και μάλιστα ενδεικτική είναι η άρνησή τους να υπογράψουν συλλογικές συμβάσεις με τους εργαζομένους, γεγονός που έχει οδηγήσει τους τελευταίους σε απεργιακές κινητοποιήσεις.

Ωστόσο, οι δύο από τις τρεις «μεγάλες δυνάμεις» προχωρούν σε κεφαλαιακή ενίσχυση (ΑΜΚ για την Attica Συμμετοχών και την ΑΝΕΚ), ενώ οι Μινωικές Γραμμές βρίσκονται υπό την «ομπρέλα» του ομίλου Γκριμάλντι. Η πρόβλεψη ότι κάποιες από τις μικρότερες εταιρείες του κλάδου θα αναγκαστούν να αποχωρήσουν από την αγορά και ο σκληρός ανταγωνισμός μεταξύ των «μεγάλων» θα οδηγήσουν πιθανότατα σε σημαντικές ανακατατάξεις στον χώρο, με όλα τα ενδεχόμενα να είναι ανοιχτά.

--- Σε καλύτερη μοίρα οι εξαγωγικές

Αναμφίβολα, σε καλύτερη θέση βρίσκονται οι επιχειρήσεις που διοχετεύουν μεγάλο μέρος των προϊόντων τους στο εξωτερικό. Αυτό το είδαμε και φέτος όταν εταιρείες όπως η Coca Cola Τρία Έψιλον, η Frigoglass, η S&B Βιομηχανικά Ορυκτά, οι ιχθυοκαλλιέργειες, τα Πλαστικά Κρήτης, τα Πλαστικά Θράκης, η Inform Λύκος, η Μέτκα, η Τιτάν κ.ά. σημείωσαν πολύ καλύτερες επιδόσεις σε σύγκριση με τον μέσο όρο της αγοράς.

* Οι πίνακες που αφορούν στη διαχρονική εξέλιξη χρέους γενικής κυβέρνησης, δημοσιεύονται στη δεξιά στήλη: "Συνοδευτικό Υλικό".

** Αναδημοσίευση από το 662ο φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας ΜΕΤΟΧΟΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ, 26 – 30 Νοεμβρίου 2010.