* Οι πίνακες που αφορούν στις οικονομικές επιδόσεις στο α' εξάμηνο 2010 ανά κλάδο δημοσιεύονται στη δεξιά στήλη: "Συνοδευτικό Υλικό".

Eπιχειρήσεις που μέχρι πρότινος θεωρούνταν χρυσωρυχεία είδαν τα κέρδη τους να μειώνονται σε μεγάλο βαθμό και πολλές γνωστές εταιρείες με ιστορία δεκαετιών βρίσκονται πλέον στο κόκκινο.

Το σίγουρο είναι ότι η οικονομική κρίση δεν έπληξε μόνο τους εργαζομένους και τους μικρομεσαίους (βλέπε «λουκέτα» στα εμπορικά καταστήματα), αλλά και τις ισχυρότερες δυνάμεις της αγοράς.

Σίγουρο επίσης είναι ότι δεν έχουμε δει ακόμη τον «πάτο του βαρελιού», καθώς η πορεία της οικονομίας αναμένεται σαφώς πτωτική τουλάχιστον για τους επτά επόμενους μήνες (χωρίς να προβλέπεται αξιοσημείωτη ανάκαμψη για τα αμέσως επόμενα χρόνια).

Αν σ’ όλα αυτά προστεθούν η μετριότατη πορεία των δημοσιονομικών μεγεθών το καλοκαίρι όπως και τα επαναλαμβανόμενα δημοσιεύματα των ξένων για χρεοκοπία της χώρας, τότε αντιλαμβάνεται κάποιος ότι επίκειται... Γολγοθάς.

Το οπλοστάσιο της κυβέρνησης για να αντιμετωπίσει την κατάσταση και να προσδώσει αναπτυξιακή διάσταση στην ελληνική οικονομία δεν είναι ισχυρό. Και το ζήτημα είναι ποιοι τελικά θα καταφέρουν να αντέξουν...

Χωρίς «άσους στο μανίκι του» θα μεταβεί ο πρωθυπουργός της χώρας στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, το Σάββατο, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το θέμα της ανάπτυξης. Όσοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι υποστήριζαν ότι η αναπτυξιακή απάντηση της κυβέρνησης θα δινόταν από τον ίδιο τον κ. Γιώργο Παπανδρέου τον Σεπτέμβριο, από το βήμα της ΔΕΘ, σήμερα «έχουν ρίξει τους τόνους» και όλα δείχνουν ότι θα έχουμε επανάληψη όσων έχει εξαγγείλει κατά καιρούς η τέως υπουργός Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας, κ. Λούκα Κατσέλη.

Τέλος, έχει αρχίσει να κοπάζει το κλίμα αρχικού ενθουσιασμού σχετικά με τη φετινή πορεία του δημοσιονομικού ελλείμματος (και να υποκαθίσταται από έντονο προβληματισμό), ιδίως μετά τα νέα στοιχεία που προέκυψαν τον Ιούλιο και τον Αύγουστο.

Με άλλα λόγια, τον Ιούνιο η κυβέρνηση είχε σπεύσει -μέσω κύκλων της- να καλλιεργήσει ένα κλίμα αισιοδοξίας, χρησιμοποιώντας τα ακόλουθα επιχειρήματα: α) ότι η ύφεση στην οικονομία δεν θα ήταν τόσο βαθιά όσο αρχικά φαινόταν και για το 2010 η πτώση του ΑΕΠ δεν θα υπερέβαινε το 3%, β) ότι στο δημοσιονομικό μέτωπο το έλλειμμα θα πήγαινε καλύτερα από τους στόχους και στο τέλος του έτους θα βρισκόμασταν αρκετά πιο κάτω από το 8,1% και γ) έτσι, με βάση τα προηγούμενα, η χώρα θα μπορούσε να επανέλθει για να δανειστεί από τις αγορές μέσα στους πρώτους μήνες του 2011. Σήμερα, όλα αυτά φαντάζουν μακρινά...

--- Δύσκολη... άσκηση

Δεν λείπουν εκείνοι που αποδίδουν κατά ένα μέρος την κατάσταση στον «χαλαρό» κυβερνητικό συντονισμό και εκτιμούν ότι η αλλαγή προσώπων στον ανασχηματισμό ίσως θα μπορούσε να βελτιώσει τα δεδομένα.

Ωστόσο, κύκλοι της αγοράς θεωρούν πως τα πολλά και μεγάλα λάθη τόσων δεκαετιών δεν μπορούν να ξεπεραστούν τόσο εύκολα και ότι η ύφεση έχει ακόμη πολύ δρόμο μπροστά της να διανύσει...

«Θα πρέπει να πονέσουμε πολύ πριν αρχίσουμε να ανακάμπτουμε και πάλι», υποστηρίζει βασικός μέτοχος εισηγμένης εταιρείας, ο οποίος επισημαίνει πως «έκλεισαν 15 στα 100 εμπορικά καταστήματα, αλλά θα κλείσουν πολύ περισσότερα», συμπληρώνοντας ότι «είναι παράλογο στο ισόγειο κάθε πολυκατοικίας της Αθήνας να λειτουργούν δύο ή και τρία εμπορικά καταστήματα».

Επίσης, παράγοντες του κατασκευαστικού κλάδου αμφισβητούν τις εκτιμήσεις ότι η οικοδομή θα αρχίσει να ανακάμπτει μέσα στο 2011 και υποστηρίζουν: «Τα λάθη που έγιναν ήταν τεράστια. Χτίστηκε ένας κλάδος στον... αέρα. Όταν οι τράπεζες δάνειζαν και τον εργολάβο για να χτίσει, αλλά και τον πελάτη για να αγοράσει, είχαμε τόσα χρόνια μια ανάπτυξη που βασιζόταν αποκλειστικά και μόνο σε δανεικά λεφτά των τραπεζών. Αυτό θέλει τον χρόνο του για να διορθωθεί».

Γενικότερα, όλοι συμφωνούν ότι η ουσιαστική έξοδος από την κρίση δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς σαφή διαφοροποίηση του μοντέλου ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Τέτοιες αναφορές έχουν γίνει και από τραπεζίτες (λ.χ. Eurobank), αλλά και από συνδικαλιστές.

Για παράδειγμα, ο επιστημονικός συνεργάτης της ΓΣΕΕ κ. Σ. Ρομπόλης υποστήριξε ότι, ακόμη και αν μας χαρίζονταν τα χρέη, θα χρειάζονταν δέκα χρόνια για να ξαναφτάσουμε στο ίδιο σημείο όπου βρισκόμαστε σήμερα αν στο μεταξύ δεν αλλάξει το μοντέλο της ελληνικής οικονομίας!

Δυστυχώς, η αλλαγή μοντέλου απαιτεί πολύ χρόνο (που δεν έχουμε...), αποτελεσματική κρατική μηχανή (κάτι που τώρα ακούγεται σαν... ανέκδοτο), αλλά και πολύ χρήμα, σε μια περίοδο όπου τα κρατικά ταμεία είναι άδεια.

Οι διαρθρωτικές αλλαγές τις οποίες επιχειρεί η κυβέρνηση είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά χρειάζεται χρόνος μέχρις ότου αρχίσουν να αποδίδουν. Αντίθετα, όπως υποστηρίζουν πολλοί αναλυτές, μέτρα για άμεση τόνωση της οικονομίας δεν μπορούν να ληφθούν λόγω του δημοσιονομικού προβλήματος.

--- Τρύπιες άμυνες

Οι μέχρι τώρα επιπτώσεις της κρίσης στην ελληνική οικονομία κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητες είναι:

* Απότομη άνοδος της ανεργίας σε επίπεδα που προκαλούν κοινωνικούς κινδύνους, με παράλληλες ουσιαστικές μειώσεις αποδοχών στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα.

* «Λουκέτο» περίπου για το 15% των εμπορικών καταστημάτων.

* «Αφανισμός» κερδών ακόμη και σε κλάδους που μέχρι πρότινος θεωρούνταν... χρυσωρυχεία. Ενδεικτικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι στο πρώτο εξάμηνο του 2010 το σύνολο των εισηγμένων εταιρειών στο Χ.Α. υποχρεώθηκε σε ζημίες που υπερέβησαν το 1 δισ. ευρώ, έναντι κερδών που ξεπερνούσαν τα 3 δισ. κατά την αντίστοιχη περίοδο του 2009 (επίσης περίοδος κρίσης).
 
Μέσα στο πρώτο φετινό εξάμηνο, και ιδίως κατά το δεύτερο τρίμηνο του έτους, καταρρίφθηκαν πολλοί μύθοι, όπως τα περί ύπαρξης αμυντικών κλάδων, ή ότι οι καταναλωτές σε περίοδο κρίσης στρέφονται προς φθηνότερα προϊόντα (τελικά, δεν αγοράζουν καθόλου), ή, τέλος, ότι η κρίση δεν αγγίζει τους μεγάλους ομίλους.
 
Το χειρότερο είναι ότι οι προοπτικές για το άμεσο μέλλον «δείχνουν» νέα επιδείνωση της κατάστασης, καθώς:

* Στο β΄ εξάμηνο το ποσοστό πτώσης του ΑΕΠ αναμένεται μεγαλύτερο από αυτό που σημειώθηκε στο πρώτο μισό του έτους (-3%) και όπως φαίνεται το 2011 θα είναι ακόμη χειρότερο, καθώς θα συνεχιστεί η πτωτική πορεία του ΑΕΠ. Όλα δείχνουν ότι πολλές από τις εταιρείες που καταγράφουν ζημίες λόγω της κρίσης δεν θα καταφέρουν να «γυρίσουν» σε θετικό έδαφος και όσο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα παραμένουν στο «κόκκινο» τόσο λιγοστεύουν και οι αντοχές τους...

* Σε πολλούς κλάδους δεν διαφαίνεται ελπίδα ανάκαμψης για το άμεσο μέλλον (π.χ. κατασκευές, οικοδομή και συναφή επαγγέλματα, λιανικό και χονδρικό εμπόριο, κλάδος αυτοκινήτου κ.λπ.).

* Στο επόμενο δωδεκάμηνο θα έχουμε νέα ουσιαστική μείωση των πραγματικών εισοδημάτων λόγω αυξημένων τιμολογίων στο ρεύμα, στις συγκοινωνίες, στο πετρέλαιο θέρμανσης, στο ψωμί και σε άλλα είδη που συμμετέχουν σε μεγάλο βαθμό στο αποκαλούμενο «καλάθι του καταναλωτή».

* Δεν φαίνεται φως στον ορίζοντα σχετικά με την εξόφληση των οφειλών του Δημοσίου προς τις προμηθεύτριες επιχειρήσεις.

* Από το τελευταίο τρίμηνο του 2010 οι παράγοντες των επιχειρήσεων αναμένουν νέα άνοδο των τραπεζικών επιτοκίων. Οι τράπεζες, με τη σειρά τους, αναμένουν αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων των πελατών τους μέσα στο επόμενο δωδεκάμηνο.

* Οι περισσότερες επιχειρήσεις έχουν χρησιμοποιήσει ήδη τα περισσότερα από τα όπλα που διέθεταν για την αντιμετώπιση της κρίσης (μειώσεις προσωπικού, περικοπές ελαστικών εξόδων, μειώσεις ενοικίων, περιορισμός αποθεμάτων, σταμάτημα επενδύσεων κ.λπ.), με αποτέλεσμα τα περιθώρια αντίδρασής τους να έχουν στενέψει κατά πολύ.

* Οι τράπεζες έχουν σπεύσει κατά κόρον να προστατεύσουν τους πελάτες τους, άλλοτε μετατρέποντας βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις σε μακροπρόθεσμες και άλλοτε συμμετέχοντας και οι ίδιες στα μετοχικά κεφάλαια των πελατών τους. Ωστόσο, όσο περισσότερο διαρκεί η κρίση τόσο θα μειώνονται και οι αντοχές των πιστωτικών ιδρυμάτων «να κάνουν τα στραβά μάτια»...

--- Το κυβερνητικό οπλοστάσιο

Απέναντι σ’ αυτήν τη συγκυρία, η κυβερνητική φαρέτρα δεν έχει και πολλά να παρουσιάσει:

* Ο περιβόητος αναπτυξιακός νόμος δεν θα δώσει ουσιαστικά «χρήμα» στην αγορά, αλλά φορολογικές ελαφρύνσεις. Άρα ζητούμενο είναι το πόσο πολλοί θα βρουν κεφάλαια από τράπεζες και θα διακινδυνεύσουν να επενδύσουν. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, οι όποιες θετικές επιδράσεις του αναπτυξιακού νόμου θα αρχίσουν να γίνονται ορατές από το 2012.

* Το νομοσχέδιο για την ταχεία προώθηση των μεγάλων επενδύσεων θα μπορούσε να ξεμπλοκάρει projects που «σέρνονται» εδώ και χρόνια στις ελληνικές καλένδες, ωστόσο και στην περίπτωση αυτή δύσκολα θα δούμε σημαντικά αποτελέσματα μέσα στο επόμενο δωδεκάμηνο (ο νόμος δεν έχει ακόμη καν κατατεθεί προς ψήφιση).

* Το ΕΣΠΑ θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει σημαντική «ανάσα», ωστόσο ζητούμενα παραμένουν: α) το κατά πόσον θα μπορέσουν να ξεπεραστούν σημαντικά γραφειοκρατικά εμπόδια και κυρίως β) το πώς το ελληνικό δημόσιο και οι τράπεζες θα μπορέσουν να καταβάλουν τη δική τους συμμετοχή στη χρηματοδότηση των έργων.

* Τα περί εκμετάλλευσης της τεράστιας ακίνητης περιουσίας τα έχουμε ακούσει εδώ και πολλούς μήνες, ωστόσο η κυβέρνηση ούτε έχει ξεκαθαρίσει τι ακριβώς επιθυμεί, ούτε έχει αποφασίσει να αναλάβει το πολιτικό κόστος μιας τέτοιας απόφασης.

* Οι ιδιωτικοποιήσεις θα μπορούσαν να προσφέρουν χρήμα στα κρατικά ταμεία, προσελκύοντας παράλληλα και σημαντικές παράπλευρες επενδύσεις στην οικονομία. Για φέτος, η κυβέρνηση είχε εγγράψει στον προϋπολογισμό ποσό 2,5 δισ. ευρώ, ωστόσο μέχρι σήμερα δεν έχει μπει στα κρατικά ταμεία ούτε 1 ευρώ.

Θα μπορούσαν να αντληθούν γύρω στα 4 δισ. μόνο από τις άδειες στοιχημάτων, όπως επίσης χρήματα από πωλήσεις κρατικών τραπεζών (βλέπε πρόταση Σάλλα) και μετοχοποιήσεις εισηγμένων εταιρειών (π.χ. ΕΥΑΘ, ΕΥΔΑΠ κ.ά.). Το ζητούμενο βέβαια είναι το πώς τελικά θα εξελιχθούν τα πράγματα στην πράξη.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η κυβέρνηση γνωρίζει καλά ότι έννοιες όπως η μακροοικονομική σταθερότητα και η προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων «πάνε πακέτο». Με ελάχιστες ίσως εξαιρέσεις, γνωρίζει ότι δεν θα δούμε επενδύσεις στην Ελλάδα αν δεν διαφανεί η σαφής τιθάσευση του κρατικού ελλείμματος, γιατί κανείς δεν επενδύει σε μια χώρα όταν αυτή κινδυνεύει να πτωχεύσει.

Άρα, η καλύτερη ίσως αναπτυξιακή επιλογή της κυβέρνησης είναι η κίνηση για την αύξηση των φορολογικών εσόδων μέσα στους επόμενους μήνες (βλέπε σύλληψη φοροδιαφυγής και εισφοροδιαφυγής), οι δραστικές περικοπές στις κρατικές σπατάλες (υγεία κ.ά.) καθώς και η εκπόνηση αξιόπιστων business plans που θα μειώσουν τα τεράστια ελλείμματα των ΔΕΚΟ. 

* Οι πίνακες που αφορούν στις οικονομικές επιδόσεις στο α' εξάμηνο 2010 ανά κλάδο δημοσιεύονται στη δεξιά στήλη: "Συνοδευτικό Υλικό".

** Αναδημοσίευση από το 650ό φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας ΜΕΤΟΧΟΣ & ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ, 3 - 7 Σεπτεμβρίου 2010.